Όταν η ιστορία επαναλαμβάνεται, σπανίως το κάνει για καλό. Όπως και στην εποχή της αποικιοκρατίας, έτσι και σήμερα δεκάδες χιλιάδες φιλόδοξοι νέοι από την περιφέρεια της Ευρώπης δραπετεύουν από την γηραιά ήπειρο αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες στην Αμερική, την Αφρική και την Ασία. Σε αντίθεση όμως με την αποικιακή περίοδο, αυτή η έξοδος δεν αναπληρώνεται από αντίστοιχες εισαγωγές σε φυσικούς πόρους ή πολύτιμα μέταλλα. Παλιότερα, οι Ευρωπαίοι μετανάστες συνέβαλαν στην ευημερία των πατρίδων τους· σήμερα συμβάλλουν στην παρακμή της Ευρώπης.

Ads

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αντιδράσει στη μείωση του εργατικού δυναμικού της πατρίδας του, ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Πέδρο Πέσος Κοέλο (Pedro Passos Coelho) απηύθυνε πρόσφατα έκκληση στους ανέργους της χώρας του να μεταναστεύουν προς τις πρώην πορτογαλικές αποικίες, στην Βραζιλία ή την Αγκόλα. Πέρσι, για πρώτη φορά από το 1990, η Ισπανία εξήγαγε περισσότερους μετανάστες από όσους δέχτηκε, και το 31% ανάμεσά τους κατευθύνθηκε προς τη νότιο Αμερική. Ακόμα και σε χώρες χωρίς αυτοκρατορικό παρελθόν, αλλά με ισχυρή μεταναστευτική παράδοση σαν την Ιρλανδία, η εξαγωγή εγκεφάλων προς την Αυστραλία ή τη βόρειο Αμερική κλιμακώνεται.
 
Η σοβαρότητα των ευρωπαϊκών προβλημάτων, τα ελαττώματα στον σχεδιασμό του ευρώ και οι λανθασμένες περιοριστικές πολιτικές, όλα τροφοδοτούν αυτήν την έξοδο. Αλλά η κύρια κινητήρια δύναμή της σχετίζεται με τον πολιτισμό, όχι με την οικονομία. Ο σημαντικός γλωσσικός κατατεμαχισμός της Ευρώπης δεν επιτρέπει στους Ευρωπαίους να κινηθούν εντός της ευρωζώνης και όχι πέραν αυτής, ούτως ώστε η Ευρώπη να απορροφήσει την κρίση.
 
Η κινητικότητα της εργασίας εντός μιας νομισματικής περιοχής αποτελεί έναν κρίσιμο διορθωτικό μηχανισμό που προστατεύει την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής από τον κλονισμό των περιφερειακών ασυμμετριών: θεωρητικά οι εργαζόμενοι από την συρρικνούμενη ευρωπαϊκή περιφέρεια θα έπρεπε να οδεύουν προς τον αναπτυσσόμενο πυρήνα της. Αλλά στην πράξη το γλωσσικό χάσμα εμποδίζει τη λειτουργία αυτής της βαλβίδας ασφαλείας. Έτσι η νότια Ευρώπη στερείται των μεγαλύτερων ταλέντων της, η βόρειος Ευρώπη πασχίζει να καλύψει τις ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό και ολόκληρη η Ευρώπη φτωχαίνει.
 
Η γλωσσική ποικιλομορφία της Ευρώπης είναι τεράστια. Έχουμε δεκατρείς επίσημες γλώσσες από έξι κλάδους των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών: τον γερμανικό, τον σλάβικο, τον ουραλικό, τον ρομανικό, τον κέλτικο και τον ελληνικό. Προσθέστε την πληθώρα των τοπικών διαλέκτων, που μόνο στην Ιταλία αριθμούν περί τις είκοσι (με την καθεμιά να συναντάται σε ποικίλες εκδοχές). Σε πολλές περιοχές με έντονα αποσχιστικές τάσεις, σαν την Καταλανία στην Ισπανία, αυτές οι τοπικές διάλεκτοι έχουν εκ των πραγμάτων υποκαταστήσει την επίσημη γλώσσα.
 
Οι επιπτώσεις αυτής της γλωσσικής ποικιλομορφίας είναι σοβαρότατες. Η γλώσσα δεν είναι απλά ένα σημειολογικό σύστημα που εξασφαλίζει την επικοινωνία. Είναι εκδήλωση ταυτότητας, πολιτισμού και πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Οι περισσότεροι ειδήμονες συμφωνούν πως είναι μέσω γλωσσολογικών διαδικασιών που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται στον κόσμο, ζούνε τις ζωές τους και εντέλει διαμορφώνουν τις νοοτροπίες τους.
 
Η ίδια έννοια, αν εκφραστεί σε διάφορες γλώσσες, παράγει διαφορετικά συναισθήματα. Η αδιαφορία των Γερμανών για τα δεινά στα οποία υποβάλλουν τους Έλληνες είναι εγγεγραμμένη στην γλώσσα τους. Στα αγγλικά, και σε πολλές ακόμα ευρωπαϊκές γλώσσες, η λέξη «λιτότητα» («austerity») ετυμολογείται από την ελληνική λέξη «αυστηρός» που σημαίνει σκληρός και άτεγκτος, ενώ στα γερμανικά εκφράζεται με έναν τεχνικό όρο που περιγράφει την μεγαλύτερη… αποταμίευση («sparprogramme»).
 
Ως σήμερα η πολιτική μυωπία και τα εθνικά συμφέροντα δεν επέτρεψαν στους Ευρωπαίους ηγέτες να διατυπώσουν μια κοινή γλωσσική πολιτική. Σύμφωνα με την Eurostat, την ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία, μόλις το 18% των νέων Ευρωπαίων ηλικίας 18-34 ετών θεωρούν εαυτόν άριστο γνώστη μιας ξένης γλώσσας (συνήθως των αγγλικών) και το ποσοστό αυτό μειώνεται δραματικά όσο αυξάνουν οι ηλικίες.
 
Σε έναν παρόμοιo πύργο της Βαβέλ, οι εκκλήσεις της Γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ (Angela Merkel) υπέρ της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης προκειμένου να διασωθεί το ευρώ δεν είναι παρά ευγενείς πόθοι. Ακόμα και στο επίπεδο των πιο πεπεισμένων ευρωπαϊστών, το γλωσσικό χάσμα θα παρεμποδίσει την ανάπτυξη μιας αυθεντικά πανευρωπαϊκής συζήτησης και θα ακυρώσει την ανάδειξη μιας πραγματικής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η πολιτική ενοποίηση προέρχεται από το πάθος των πολιτών, όχι από την δημιουργικότητα των τεχνοκρατών. Αλλά η Ευρώπη πολύ απέχει από κάτι παρόμοιο: μετά από περισσότερα από 60 χρόνια οικονομικής ενοποίησης, ακόμα δεν έχει αναδειχθεί ένας αυθεντικά ευρωπαϊκός λαός, με ιδιαίτερη ταυτότητα και γλώσσα.
 
Η λογική εξέλιξη ενός κοινού νομίσματος 17 χωρών είναι μια κοινή επίσημη γλώσσα. Οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) εκτιμούσαν πως η κοινωνική ανάμειξη των Ευρωπαίων θα αναδείκνυε και την lingua franca τους. Έκαναν λάθος. Αν θέλουν να ενισχύουν το ευρώ και να θέσουν τα θεμέλια της πολιτικής ενοποίησής των χωρών τους, οι Ευρωπαίοι ηγέτες χρειάζεται να αποφασίσουν μια ταχεία και ρητή πολιτική γλωσσικής ενοποίησης της Ευρώπης.
 
Παράλληλα οι εθνικές κυβερνήσεις θα μπορούν να μειώσουν το πολιτικό κόστος και το κόστος μετάβασης στην υιοθέτηση μιας κοινής γλώσσας (όποια κι αν είναι αυτή) συνεχίζοντας να χρησιμοποιούν τις εθνικές τους γλώσσες στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Σε αντίθεση με τα νομίσματα, οι γλώσσες συνυπάρχουν εύκολα, ακόμα και σε ενιαίες οικονομικές ζώνες. Τα κράτη οφείλουν να προωθούν τις εθνικές τους γλώσσες και τα τοπικά τους ιδιώματα, που είναι ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά και πηγή πολύτιμης αίσθησης ταυτότητας σε έναν ολοένα παγκοσμιοποιούμενο κόσμο.
 
Η αλλαγή της πορείας της ευρωπαϊκής ιστορίας απαιτεί πολιτική τόλμη, ιδίως όσον αφορά την υιοθέτηση μιας κοινής γλώσσας. Αλλιώς η ευρωπαϊκή ιστορία θα παραμείνει έγκλειστη στον φαύλο κύκλο του κατατεμαχισμού και των αποτυχημένων προσπαθειών για ολοκλήρωση.

Ο Edoardo Campanella είναι οικονομικός σύμβουλος της ιταλικής γερουσίας

Project Syndicate/Προοδευτική Πολιτική
 

Ads