Με αφορμή τις καταγγελίες για διαπλοκή, διαπλεκόμενες σχέσεις και δωροδοκίες που ακούστηκαν κατά την πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, ευκαιρία να δούμε τι είναι διαφθορά και τι διαπλοκή. Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Αστικής Σύμβασης κατά της διαφθοράς (Στρασβούργο, 1999) και το Νόμο 2957/2001 («Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για θέματα Αστικού Δικαίου περί διαφθοράς»), διαφθορά είναι «κάθε επιδίωξη, προσφορά, παροχή ή αποδοχή, ευθέως ή πλαγίως, μιας παράνομης προμήθειας ή άλλου μη οφειλόμενου οφέλους, η οποία επηρεάζει την ομαλή άσκηση ενός λειτουργήματος ή την αναμενόμενη συμπεριφορά εκείνου που ωφελείται την παράνομη προμήθεια ή το μη οφειλόμενο όφελος ή την υπόσχεση ενός τέτοιου μη οφειλόμενου οφέλους».

Στην πολιτική φιλοσοφία, η διαφθορά ορίζεται ως ο εκφυλισμός των πολιτικών θεσμών και η παραποίηση των αρχών που αποτελούν τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος. Διαφθορά είναι η κατάχρηση εξουσίας και δύναμης για τον προσπορισμό παράνομου οφέλους και αφορά στην παραβίαση των νόμων κατά την άσκηση των καθηκόντων ενός υπαλλήλου ή του κρατικού ή κυβερνητικού αξιωματούχου, η οποία επιτυγχάνεται κυρίως με τη δωροδοκία. Διαφθορά όμως δεν είναι μόνο η δωροδοκία (ενεργητική και παθητική/δωροληψία), αλλά είναι και η εκβίαση, οι πελατειακές σχέσεις, τα ρουσφέτια, το πατρονάρισμα, η χειραγώγηση, τα δώρα και οι εξυπηρετήσεις με οικονομικά και άλλα ανταλλάγματα.

Η διαφθορά ως δωροδοκία έχει ρίζες στην κλασική αρχαιότητα («Δωροδόκει χρησίμως», Περίανδρος, «Η πόλις ημών ανεμεστώθη δημοπιθήκων εξαπαντώντων τον Δήμον», Αριστοφάνης, Βάτραχοι, «Όσο πιο διεφθαρμένο είναι το κράτος, τόσο περισσότερο νόμοι υπάρχουν», Τάκιτος). Διαφθορά σημαίνει φθορά, βλάβη, κακός σκοπός, φθαρτότητα. Είναι μια ενέργεια που καταστρέφει. Στα λατινικά η λέξη corruptio προέρχεται από το ρήμα corrumpere (βλάπτω, καταστρέφω, αμαυρώνω, δωροδοκώ). Στη συνέχεια έγινε corruption. Η λέξη διαφθορά στα αγγλικά, γαλλικά γερμανικά, ισπανικά και ρώσικα έχει άμεση σχέση με τη λατινική της ρίζα: corruption, corruption, Korruption, corrupción, коррупция. Καθώς η λέξη διαφθορά και corruption έχουν την ίδια ετυμολογία, η διαφθορά -όπου και να εμφανίζεται- σημαίνει το ίδιο πράγμα: φθορά, βλάβη, καταστροφή.

Τι γίνεται όμως με τη διαπλοκή; Διαπλοκή είναι η συνύφανση, είναι το αόρατο πλέγμα συμφερόντων, αλλά και η αλληλοσύνδεση συμφερόντων με σκοπό το παράνομο όφελος και την εξυπηρέτηση εκείνων που μετέχουν στο σχήμα αυτό. Η διαπλοκή έχει ουδέτερη ερμηνεία, αλλά είναι και αρνητικά σηματοδοτούμενη. Στα λατινικά υπάρχει η λέξη nexus που αναφέρεται στη διαπλοκή των λογοτεχνικών κειμένων. Η λέξη διαπλοκή στα αγγλικά, γαλλικά γερμανικά, ισπανικά και ρώσικα είναι διαφορετική και δεν έχει την ίδια έννοια όπως στην ελληνική γλώσσα (την αλληλοσύνδεση παράνομων και ιδιοτελών συμφερόντων): στα αγγλικά η λέξη interweaving σημαίνει μπλέξιμο, ανάμειξη δύο πραγμάτων και έχει την ίδια έννοια με τη συνύφανση. Στα γαλλικά είναι imbrication και έχει την έννοια της συναρμογής και της συνύφανσης. Στα γερμανικά η λέξη Verflechtung έχει να κάνει με την ενσωμάτωση, την αλληλοσύνδεση, στα ισπανικά η λέξη entretejiendo έχει παρόμοια ερμηνεία με την αγγλική λέξη interweaving και στα ρώσικα η λέξη переплетение σημαίνει περίπλεξη ή αυτό που είναι μπλεγμένο.

Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι ενώ η έννοια «διαφθορά» έχει -σε διαφορετικές χώρες- το ίδιο νόημα με μια ξεκάθαρα αρνητική σήμανση, η έννοια «διαπλοκή» δεν έχει κατά βάση με την ίδια ερμηνεία και εν πολλοίς, έχει μια πολιτικά αδιάφορη και όχι αρνητική νοηματοδότηση. Από την άλλη πλευρά, στην ελληνική γλώσσα η διαπλοκή έχει πολιτικό χρώμα, πολιτική δυσοσμία και πολιτική ερμηνεία. Ενώ δεν υπάρχει ακριβής ορισμός, η διαπλοκή αναφέρεται στην εξαρτημένη σχέση με τη μορφή άμεσων και έμμεσων ανταλλαγμάτων μεταξύ πολιτικών υποκειμένων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, δημόσιων οργανισμών και ιδιωτικών (ατομικών ή ομαδικών) συμφερόντων. Ο βουλευτής και δημοσιογράφος Βασίλης Μουλόπουλος όρισε τη διαπλοκή ως «χρήμα για παραγωγή ενημέρωσης, ενημέρωση για παραγωγή πολιτικής και πολιτική για παραγωγή χρήματος», δίνοντας μια «κυκλική» διάσταση στην έννοια. Η διαπλοκή όμως έχει και τριγωνική απεικόνιση: ιδιωτικά επιχειρηματικά συμφέροντα/προμήθειες, πολιτικοί/κόμματα, δημοσιογράφοι/πληροφόρηση και ενημέρωση. Σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό Κωνσταντίνο Τσουκαλά ακόμη και αν «η διαπλοκή δεν εξελίσσεται πάντοτε και κατ’ ανάγκη σε πολιτική διαφθορά, είναι σαφές ότι την υποθάλπει και τη διευκολύνει».

Με άλλα λόγια, η διαπλοκή μπορεί να μην ταυτίζεται με τη διαφθορά, αλλά σχετίζεται πολύ στενά μαζί της. Πρόκειται για εκφυλιστική αλλοίωση του δημοκρατικού μοντέλου που οδηγεί στην οργανική μετάλλαξή του σε σύστημα χειραγώγησης της πολιτείας, της κοινωνίας και της οικονομίας. Η διαπλοκή ως οργανικό και διαρθρωτικό πρόβλημα του πολιτικού μοντέλου, ανατροφοδοτείται σταθερά από το σύστημα των πελατειακών σχέσεων, τον κυβερνητικό κομματισμό και τον παραταξιακό παραγοντισμό. Η μεγιστοποίησή της προκαλεί και εκμεταλλεύεται τη συρρίκνωση του δημοσίου συμφέροντος, της κοινωνικής αντίστασης και της δημοκρατικής νομιμότητας. Το αποτέλεσμα είναι να διαμορφώνονται πολιτικά φέουδα μιας ολιγαρχικής εξουσίας στους τομείς των προμηθειών και των δημοσίων συμβάσεων, των δημοσίων έργων, των εξοπλιστικών προγραμμάτων, των ευρωπαϊκών κονδυλίων, της υγείας, των ΜΜΕ, του πολιτισμού και του αθλητισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει αναλυτικές εκθέσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς στις δημόσιες προμήθειες και την υγεία. Οι μηχανισμοί διαπλοκής και διαφθοράς λειτουργούν ως μηχανισμοί διάβρωσης και κατεργασίας των θεσμών και των προσώπων, των προγραμμάτων και των πόρων, των συλλογικών αγαθών και των κοινωνικών προτεραιοτήτων, για να εξασφαλίζουν και να διατηρούν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας, περισσότερο μερτικό πλούτου και πρωτογενή πολιτική δύναμη.

Η υποχρέωση των κοινωνικών δυνάμεων και των πολιτικών σχηματισμών που δε συμβιβάζονται ή δεν αποδέχονται τη διαπλοκή στην πολιτική και την κοινωνία, είναι να αντιπαρατεθούν με τις παλιές και νέες μορφές διαπλοκής και διαφθοράς. Έτσι ώστε να αναπτυχθεί η μέγιστη πολιτική και κοινωνική αντίσταση, να δρομολογήσει τη συλλογική κινητοποίηση και να βγει ο δημόσιος βίος και οι κοινωνικές δυνάμεις από την αποτελμάτωση. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η πολιτική θα επανακτήσει την αξιοπρέπειά της και θα ενεργοποιηθεί ο πολίτης με διάθεση συμμετοχής και συναπόφασης. Οι κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές δυνάμεις οφείλουν να υπερασπιστούν την αυτονομία της πολιτικής, την ηθική νομιμοποίηση της δημοκρατίας και τον αυτοπροσδιορισμό της πολιτισμικής τους εξέλιξης ως προτεραιότητα ουσίας και προοπτικής.

Επειδή ο πολιτικός χρόνος έχει παρέλθει, περαιτέρω χάσιμο οδηγεί σε όλο και βαθύτερη κοινωνική τελμάτωση και στην απαξίωση των πολιτικών υποκειμένων· κατάσταση που αναπόδραστα αποβαίνει σε βάρος της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της πολιτικής συνειδητότητας των πολιτών. Όπως είχε γράψει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του «ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ζώο πολιτικό… Από όλα τα άλλα ζώα μόνο ο άνθρωπος έχει το χάρισμα να αρθρώνει λόγο… Ο έναρθρος λόγος υπάρχει για να εκφράζει το συμφέρον και το βλαβερό, κατά συνέπεια το δίκαιο και το άδικο». Από τη στιγμή που έχουμε τον έναρθρο λόγο, μπορούμε να φωνάξουμε, να απαιτήσουμε το δίκαιο και το συμφέρον για το κοινωνικό σύνολο και να καταδικάσουμε το βλαβερό και το άδικο που επιδιώκουν με τις πρακτικές τους τα διαπλεκόμενα συμφέροντα. Αυτό που οφείλουμε να καταδικάσουμε και να πολεμήσουμε είναι η διαπλοκή στην πολιτική ζωή και η διαφθορά στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό πεδίο.