Τρεις νέοι Έλληνες συνιδρυτές της αρχιτεκτονικής ομάδας «Riza3architects» και μέλη της εταιρείας «ΑΕΝΑΟΣ Α.Τ.Ε.» κατάφεραν να διακριθούν στον διεθνή διαγωνισμό «Tiny Home Community Competition», δίνοντας τη δική τους απάντηση- project στο ερώτημα: «Πώς μπορεί η αρχιτεκτονική να απευθυνθεί στους αστέγους».
Ο λόγος για τους Στρατή Σκοπελίτη, Μαρία Χριστούλια καιΑλέξανδρο Βαλσαμίδη.

Το θέμα του διαγωνισμού αφορούσε στη δημιουργία ενός τύπου κατοικιών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (προκατασκευασμένες, βιώσιμες, οικονομικά προσιτές λύσεις) που θα φιλοξενήσουν τους άστεγους της πόλης Ράλεϊ, στη Βόρεια Καρολίνα.

Η ομάδα «Riza3architects» μίλησε με το tvxs.gr για το το σχέδιο της κοινότητας που τους «χάρισε» τη διάκριση, τις επιρροές τους και τελικά για το κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο στην Ελλάδα,όπου μόνο στην πρωτεύουσα ο αριθμός των αστέγων ξεπερνά τους 40.000, ενώ  περισσότεροι από 20 εκατ. πολίτες της Ε.Ε, είτε να κοιμούνται στους δρόμους είτε να ζουν σε κακές συνθήκες στέγασης

Ποια ήταν η αφορμή για το αρχιτεκτονικό πρότζεκτ-πρόταση “Πώς μπορεί η αρχιτεκτονική να απευθυνθεί στους αστέγους;”
Πριν από μερικούς μήνες έπεσε στην αντίληψή μας ένας ιδιαίτερος διαγωνισμός, ένα κάλεσμα μελετητών από όλο τον κόσμο, που  διεξήγαγε  ο ‘ACTIVATE 14’ . O ‘ACTIVATE 14’ είναι μια πρωτοβουλία του Αμερικανικού ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής και του Κέντρου για την Αρχιτεκτονική και το design, με στόχο την ενίσχυση του κοινωνικού ρόλου της αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για  μια επιτροπή η οποία κρατά ενεργό ρόλο προσπαθώντας μέσω του ανοιχτού διαλόγου να προσεγγίσει κοινωνικά θέματα.

Ο Τiny homme Community Ideas Competitiion ήταν ένας διαγωνισμός του οποίου η διακήρυξη προέκυψε μετά από τέτοιου είδους διάλογο και καλούσε για τη δημιουργία μιας κοινότητας αστέγων στην καρδιά της ζώνης κατοικίας της πόλης Raleigh, μιας πόλης της North Carolina.

Ο σκοπός του προγράμματος ήταν μια  καινοτόμος αστική κοινότητα εντός του καθορισμένου χώρου του ενός στρέμματος περίπου ,  όπου οι κάτοικοι θα  δημιουργήσουν δεσμούς ( τόσο με τον τόπο και το χώρο όσο και με το ανθρώπινο δυναμικό) , θα αισθάνονται σημαντικοί, ασφαλείς, και ευπρόσδεκτοι. Ο σχεδιασμός έπρεπε  να ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση της κοινότητας με τη ζωή στο δρόμο και την  κοντινή γειτονιά. Η κοινότητα θα είναι αυτοδιοικούμενη από τους κατοίκους της.
Τα κτίρια της κοινότητας αυτής έπρεπε να είναι προκατασκευασμένα και να μπορούν να μεταφέρονται όπως είναι, με εύκολο τρόπο.
Έπρεπε επίσης να δίνουν την αίσθηση της μονιμότητας και να εντάσσονται στον ιστό σαν να υπήρχαν πάντα εκεί.

Είχατε καταπιαστεί και παλαιότερα με κάτι αντίστοιχο;

Πάντα μας απασχολούσε το θέμα της προκατασκευής και της τυποποίησης σαν απάντηση στις ανάγκες για μαζική στέγαση με οικονομικές  και αρχιτεκτονικά άρτιες λύσεις με ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα. Η μελέτη και η έρευνα που είχαμε κάνει, αφορούσε κυρίως στο σχεδιασμό με τρόπο που να επιτρέπει τη μαζική παραγωγή μιας τυποποιημένης αρθρωτής κατοικίας προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος , ενώ παράλληλα να πληροί τις προδιαγραφές των κανονισμών.
Κυρίως όμως μας είχε απασχολήσει το θέμα της αρμονικής ανάπτυξης στο χώρο μιας τυποποιημένης κατασκευής και η εφαρμογή ενός πλαισίου  – κανόνα – βάσει του οποίου διατηρείται η αρμονία και η κλίμακα κατά τη διαδικασία της σύνθεσης καθώς και επί του τελικού  αποτελέσματος. Με συγκεκριμένα μέλη, μεγέθη και τρόπους άρθρωσης προσπαθούσαμε να αποφύγουμε τη δημιουργία τυχαίων,  θορυβωδών μορφών.

Πότε συστάθηκε η ομάδα σας, η riza3architects, πώς βρήκατε ο ένας τον άλλο, τι σημαίνει η ονομασία και ποιο ήταν το αρχικό σας όραμα;

Η ομάδα μας συστάθηκε το 2008. Είχαμε δουλέψει μαζί σε μελετητικά γραφεία ως μέλη ευρύτερων μελετητικών ομάδων.  Κάποια στιγμή αποφασίσαμε να αυτονομηθούμε καθώς μιλάμε την ίδια γλώσσα, έχουμε κοινές αντιλήψεις περί αρχιτεκτονικής και γενικώς αλληλοσυμπληρωνόμαστε. Η ονομασία της ομάδας μας αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τη δημιουργία , βασιζόμενοι στη θεωρία, και όχι μέσω της στείρας αναπαραγωγής μορφών.
Επιδίωξή μας  είναι,  πέρα  από τη χρηστικότητα  –  λειτουργικότητα,  να  δημιουργήσουμε χώρους που να προκαλούν στο χρήστη αλλά και στον εκάστοτε δέκτη μια θετική αισθητική και βιωματική εμπειρία. Με φιλικά προς το περιβάλλον υλικά και απλότητα στην κατασκευή, χωρίς εξεζητημένες οικοδομικές επιλύσεις, επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε σύγχρονες κατασκευές, με μικρό ενεργειακό αποτύπωμα.

Η RIZA3 – √3 είναι μια σύζευξη που μεταφέρει κοινούς προβληματισμούς και αναζητήσεις, πάνω στην αρχιτεκτονική, μέσω της δημιουργίας αρχιτεκτονικών μορφών.
Αποτέλεσε πρότυπο κάποια αντίστοιχη ιδέα στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό;
Όχι ακριβώς. Η σκέψη μας ήταν βασισμένη πάνω σε θεωρητικά κείμενα και μελέτες που είναι γνωστές από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όπως οι μελέτες του Modulor και Modulor II  του Le Corbusier, αλλά και φιλοσοφικά κείμενα περί αισθητικής που έχουν γραφτεί από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Επίσης ιστορικά έργα και κείμενα που εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται τα πράγματα και παίρνουν την τελική τους μορφή, αναλύοντας βιολογικές και φυσικές διαδικασίες.
Άλλωστε η πρωτότυπη δημιουργία στηρίζεται στη θεωρία και όχι στη στείρα αντιγραφή μορφών.

Πείτε μου δύο λόγια για την πρωτιά στο διεθνή διαγωνισμό «Tiny Home Community Competition».

Ο διαγωνισμός αυτός ήταν ένας διεθνής διαγωνισμός στον οποίο ξεχώρισε η ελληνική πρόταση ανάμεσα σε 160 προτάσεις που πληρούσαν τις προδιαγραφές για να διαγωνιστούν ( σημειωτέον ότι ο διαγωνισμός είχε πάνω από τριακόσιες συμμετοχές από όλο τον κόσμο). Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος φανταστείτε ότι στο διαγωνισμό για το Obama Presidencial Center στο κέντρο του Chicago εκδήλωσαν ενδιαφέρον 140 μελετητικές εταιρείες.

Η ελληνική πρόταση ξεχώρισε από την αρχή, ενώ η επιτροπή εντυπωσιάστηκε από την ευαισθησία με την οποία προσεγγίσαμε το θέμα και σχεδιάσαμε μια κοινότητα που θα φιλοξενούσε μια τόσο ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, βοηθώντας τα μέλη της να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύστημα , μέσω της βιωματικής πλέον εμπειρίας της ζωής σε μια τέτοια κοινότητα.
Αυτό που εμείς κρατάμε από τη διαδικασία είναι η κριτική που λάβαμε τόσο από την επιτροπή ‘ This is a project that would make a difference’ , όσο και από τον M. Welton, δημοσιογράφο – κριτικό αρχιτεκτονικής ο οποίος σε άρθρο του στην εφημερίδα News & Observer ανέφερε μεταξύ άλλων: «Στην “πόλη” και στους θεσμούς της έχει δοθεί ένα δώρο από μία ομάδα ταλαντούχων σχεδιαστών με όραμα και πρέπει να το εκμεταλλευτούν όσο μπορούν. Αποτελεί πρότυπο συνείδησης, οικονομίας και κλίμακος, καθώς και ένα άριστο παράδειγμα καλά σχεδιασμένης αρχιτεκτονικής για όλους τους ανθρώπους». 

Δείτε περισσότερα εδώ: https://www.newsobserver.com/entertainment/arts-culture/article38323821.html

Περιγράψτε μου το σχέδιο της κοινότητας που προτείνετε, τις εγκαταστάσεις, τη δομή, τη διαρρύθμιση και τις κτιριακές, και όχι μόνο, παροχές της.

Μας ζητήθηκε να σχεδιάσουμε  μια κοινότητα που ανοίγεται στην κοντινή γειτονιά και υποστηρίζει τη σύνδεση με τον αστικό ιστό.
Εμείς σκεπτόμενοι την ανάγκη για ιδιωτικότητα και αυτονομία ακόμα και στα πλαίσια μιας τέτοιας κοινότητας διαχειριστήκαμε το οικόπεδο σε κλίμακα μικρού οικιστικού.
Έτσι σχεδιάσαμε μια κοινότητα η οποία  απαρτίζεται από τέσσερις γειτονιές, με τρία σπίτια η κάθε μία. Ένα  κοινόχρηστο κτίριο τοποθετείται κεντρικά στο οικόπεδο και στεγάζει μια κουζίνα, ένα χώρο δραστηριοτήτων, ένα χώρο μελέτης – βιβλιοθήκη, αποδυτήρια και μπάνια.

Ο σχεδιασμός ενός περάσματος που διατρέχει όλο το οικόπεδο, διαπερνώντας το κοινόχρηστο κτίριο, σε συνδυασμό με τον προσανατολισμό των σπιτιών, που βλέπουν στο δρόμο, δημιουργούν το απαραίτητο άνοιγμα της κοινότητας προς την πόλη. Κατά μήκος του περάσματος διαμορφώνονται περιβόλια. Το πέρασμα και το κοινόχρηστο κτίριο αρθρώνονται κατά τρόπο τέτοιο που  καλεί τους κατοίκους να συναθροίζονται, συν διοργανώνοντας κοινωνικές δραστηριότητες.
Ταυτόχρονα η διάταξη των κοινόχρηστων χώρων του κτιρίου καθώς και η σχέση τους με το δρόμο είναι τέτοια   ώστε να εξισορροπεί την έκθεση στο δημόσιο μάτι και να προστατεύσει τους χρήστες  από το να θεωρηθούν ως ιδρυματοποιημένος πληθυσμός.

Οι μονάδες κατοικίας που είναι μια επανερμηνεία του τυπικού αμερικάνικου  σπιτιού, παρέχουν έναν χώρο για ύπνο, ξεκούραση και φαγητό και ένα πολύ μικρό wc. Επιπλέον χώρο προσφέρει μια σοφίτα, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε ως εναλλακτικός χώρος ύπνου είτε ως αποθηκευτικός χώρος. Το σπίτι συμπληρώνει μια βεράντα / κατώφλι  που διευρύνει οπτικά το χώρο του σπιτιού και ταυτόχρονα δημιουργεί το χώρο εισόδου. Η σκίαση της κατοικίας γίνεται με ξύλινες περσίδες, που συμβάλλουν και στην ιδιωτικότητα του χώρου.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην δυνατότητα ένταξης της προκατασκευασμένης κατοικίας στο εκάστοτε περιβάλλον. Έγινε λοιπόν μια προσπάθεια να δοθεί μια απάντηση στο πρόβλημα της ένταξης ενός τυποποιημένου προϊόντος σε ένα τόπο με τρόπο που να δίνει την αίσθηση της μονιμότητας. Έπρεπε να βρεθεί το κατάλληλο συνδετικό μέσο που θα σταθεροποιήσει την τυποποιημένη κατασκευή στο χώρο που θα εγκατασταθεί. Έτσι κατέληξε να δημιουργηθεί ένας φέρων  οργανισμός που αποτελείται από  έναν «εξωσκελετό»( μια μεταλλική βάση και δύο παράλληλα πλευρικά συρματοκιβώτια), και λειτουργεί σαν νάρθηκας στον προκατασκευασμένο μαλακό πυρήνα.

«Η κατασκευή αυτή, σαν το καβούκι της χελώνας,  προστατεύει τον μαλακό ξύλινο πυρήνα από τις κλιματολογικές συνθήκες, της δίνει βάρος και στιβαρότητα καθώς και περαιτέρω θερμομόνωση στο κέλυφος. », τονίζει ο κ. Σκοπελίτης. Τα συρματοκιβώτια δημιουργούν παράλληλους τοίχους και γεμίζονται με πέτρες ή αδρανή υλικά της περιοχής. Τα ιδιαίτερα αυτά τοιχεία χαρίζουν ευελιξία στην κατασκευή δίνοντας την δυνατότητα της ένταξης σε οποιοδήποτε περιβάλλον αφού το περιεχόμενο τους είναι κάθε φορά το εκάστοτε τοπικό υλικό.  Ο εξωσκελετός αυτός έχει τη δυνατότητα της διαφορετικής άρθρωσης μεταξύ των μελών του με τρόπο που ευνοεί τη  δημιουργία διαφορετικών διατάξεων και μορφών.

Με αυτό τον τρόπο η μικρή μονάδα αναπτύσσεται δημιουργώντας το κοινόχρηστο   κτίριο επιφανείας 140τμ. Μάλιστα το γέμισμα των συρματοκιβωτίων προτείναμε να κάνουν τα μέλη της κοινότητας , προκειμένου να αισθανθούν ότι συμμετέχουν στη διαδικασία δημιουργίας των κατοικιών τους και να δημιουργήσουν δεσμούς με το νέο τους τόπο. Ο μαλακός πυρήνας της κατασκευής, παραδίδεται έτοιμος στο χώρο εγκατάστασης στη μορφή ενός κλειστού κιβωτίου, και μετά τη σύνδεσή του με τον εξωσκελετό αναδιπλώνεται και παίρνει την τελική του μορφή.

Όλα τα κτίρια της κοινότητας έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, έχουν χαμηλό κόστος και μπορούν να αποθηκευτούν, να μεταφερθούν, να αναπτυχθούν σε μεγαλύτερες κατόψεις και να μετασχηματιστούν κατά τρόπο τέτοιο ώστε να μειώσουν το ενεργειακό τους αποτύπωμα σχεδόν στο μηδέν.  Παρόλο που πρόκειται για ένα τυποποιημένο προϊόν καταφέρνει να δίνει την αίσθηση της εστίας στους χρήστες-( άστεγους).
Είναι βιώσιμο τελικά ένα τέτοιο αρχιτεκτονικό πλάνο στην Ελλάδα, αλλά και σε χώρες που το προσφυγικό έχει φτάσει σε αυτή την κλίμακα; Αποτελεί μια κάποια λύση και γιατί;

Η κοινότητα που σχεδιάσαμε εκεί, έχει μεταβατικό χαρακτήρα. Έχει δηλαδή σαν σκοπό να προετοιμάσει τα μέλη της ώστε να ενταχθούν σε ένα λειτουργικό κοινωνικό περιβάλλον. Να μπορέσουν να βρουν εργασία που θα τους επιτρέψει να ξανακερδίσουν τη ζωή τους. Στη χώρα μας αυτή τη στιγμή η πιθανότητα εύρεσης εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένη έως και μηδαμινή. Όλοι πάνω – κάτω γνωρίζουμε τα επίσημα ποσοστά ανεργίας. Παράλληλα η ύφεση βαθαίνει συνεχώς. Δεν μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα πώς θα μπορούσε να απορροφηθεί εδώ έστω και ένας περιορισμένος  αριθμός αυτών των ανθρώπων , οι οποίοι έχουν μεν καταφέρει να φτάσουν ως εδώ ζωντανοί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θέλουν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους.

Το θέμα των προσφύγων είναι ευθύνη της πολιτείας και τα σχέδια δράσης θα πρέπει να χαραχθούν σε επίπεδο κορυφής. Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να δώσει από μόνη της τη λύση. Μπορεί να συμβάλλει όμως στην εφαρμογή και την υλοποίηση οργανωμένων σχεδίων δράσης.
Όταν υπάρξει κάποιο τέτοιο σχέδιο, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα είναι απόλυτα ικανοί να το στηρίξουν.
Οι αρχιτεκτονικές σχολές της Ελλάδας διατηρούν μια ποιότητα παρέχοντας δωρεάν θεωρητική γνώση που στο εξωτερικό κοστίζει τόσο ακριβά που ελάχιστοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σ’ αυτή.

Όσον αφορά στις κατασκευές, αυτές διατηρούν τη δυνατότητα της μεταφοράς και της μετάλλαξης, να μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εδώ με προσωρινό τρόπο και αργότερα να μεταφερθούν ως έχουν ή και μεταποιημένες όπου χρειάζονται. Άλλωστε ακόμα και η παραγωγή τέτοιων κατοικιών στη χώρα μας θα ήταν από μόνη της μια τονωτική ένεση για την αγορά εργασίας. Θα μπορούσε να στηθεί μια βιομηχανία που θα εξάγει τελικά οικοδομή εκμεταλλευόμενη όλη τη γνώση και την κατάρτιση που έχει αποκτηθεί τις προηγούμενες δεκαετίες στη χώρα μας σ’ αυτόν  τον τομέα.