Oι υπάρχουσες δομές ψυχικής υγείας δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων που χρειάζονται βοήθεια και οι οποίοι αυξήθηκαν στα χρόνια της κρίσης. Ο επιστημονικός διευθυντής της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) Στέλιος Στυλιανίδης περιγράφει μια ζοφερή εικόνα που κατατάσσει τη χώρα μας στις χαμηλότερες θέσεις της Ε.Ε. σε σχέση με την ποιότητα παροχής τέτοιου είδους υπηρεσιών.

Περιορίζονται διαρκώς τα κονδύλια για την ψυχική υγεία, ενώ τα προβλήματα πληθαίνουν. Κάπως έτσι είναι η εικόνα;

Καθηγητές Οικονομικών της Υγείας διαπιστώνουν ότι στην Ελλάδα υπήρξε η μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ και ταυτόχρονα η μεγαλύτερη μείωση των κοινωνικών δαπανών. Το ποσοστό του ΑΕΠ για την υγεία συνολικά βρίσκεται στο 4,6%, από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη, όταν ως ελάχιστο όριο για να υπάρχει δημόσια κάλυψη του πληθυσμού θεωρείται το 6%. Αυτό βέβαια επηρεάζει και την ψυχική υγεία, για την οποία δεν έχουμε επίσημα στοιχεία σχετικά με το ποιο ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού δίνεται στο χώρο αυτό. Οι αποφάσεις για τη χρηματοδότηση λαμβάνονται χωρίς ουσιαστική διαβούλευση, όχι με γνώμονα τις ανάγκες του πληθυσμού και τις ιδιαιτερότητες του συστήματος, αλλά στο πλαίσιο συνεχών περικοπών. Ας μην ξεχνάμε ότι μέρος της χρηματοδότησης των κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας καλύπτεται ως το τέλος του 2015 από το ΕΣΠΑ με συγχρηματοδότηση. Το υπουργείο θα πρέπει να απαντήσει το ποσό χρηματοδότησης που θα έχει εξασφαλίσει για το 2016.

Είναι δικαιολογημένη η δυσπιστία της κοινής γνώμης απέναντι στην ποιότητα και την επάρκεια των παρεχόμενων υπηρεσιών;

Τα στοιχεία για την ανεπάρκεια του συστήματος έρχονται πέρα από τις αξιολογήσεις, που το ίδιο το υπουργείο έχει αναγκαστεί από την Ε.Ε. να θεσπίσει μέσω έγκριτων επιστημονικών φορέων του εξωτερικού, και από τα στοιχεία που παρέχει ο Συνήγορος του Πολίτη, αλλά και τις μαρτυρίες των ίδιων των ληπτών των υπηρεσιών και των οικογενειών τους.

Πού βρίσκεται σήμερα το πρόγραμμα ΨΥΧΑΡΓΩΣ;

Οι αξιολογήσεις από το Institute of Psychiatry και την Εταιρεία Μελετών Προοπτική για σκοπό του υπουργείου Υγείας (2011-2013) έχουν αποτυπώσει αρκετά θετικά στοιχεία και προόδους του προγράμματος από την έναρξή του, αλλά κυρίως ένα σύστημα κατακερματισμένο, ανεπαρκές να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού, με σοβαρά προβλήματα συντονισμού. Αποτυπώνουν επίσης, πέρα από τα διαχειριστικά προβλήματα, το πολιτικό πρόβλημα: μη εφαρμογή των αποφάσεων, ασυνέχεια, απώλεια έμπειρου και καταρτισμένου προσωπικού, έλλειψη σταθερής ηγεσίας, προσχηματική διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς. (https://www.psychargos.gov.gr/Default.aspx?ID=26188&nt=18〈=1)

Τι πρέπει να γίνει για να εξελιχθεί ομαλά η αποασυλοποίηση;

Σε πολιτικό επίπεδο πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην ψυχική υγεία. Σε συνεργασία με την Ε.Ε. και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να συνταχθούν σχέδια ενίσχυσης του δημόσιου συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας βιώσιμα και ρεαλιστικά. Κάθε μεταρρύθμιση χρειάζεται οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους (πόσα άτομα με τεκμηριωμένη εμπειρία στην ψυχική υγεία εργάζονται για το σκοπό αυτό στο υπουργείο Υγείας;) με τη συναίνεση του επιστημονικού κόσμου, των εκπροσώπων των συλλόγων των ληπτών υπηρεσιών και των οικογενειών τους και των εργαζομένων.

Οι άμεσες προτεραιότητες είναι η υποστήριξη της ομαλής λειτουργίας των δομών που ήδη λειτουργούν, η ανάπτυξη νέων δομών ανάλογα με τις ανάγκες και η οργάνωση καινοτόμων δράσεων για την αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής υγείας σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση.

Πού βρισκόμαστε σε σχέση με άλλες χώρες της Ε.Ε.;

Μία πρόσφατη μελέτη του «Economist», χρησιμοποιώντας μια σειρά δεικτών (περιβάλλον για τα άτομα με ψυχική ασθένεια, πρόσβαση στις υπηρεσίες, δυνατότητες για εργασία, εκπαίδευση κ.λπ., πολιτικές για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων), τοποθέτησε τη χώρα μας στην 24η θέση σε σύνολο 30 χωρών. Σε αντίστοιχη έρευνα-δράση που διενήργησε η Ε.Ε. σε συνεργασία με τον ΠΟΥ, ο υπεύθυνός της καθηγητής Caldas de Almeida με πληροφόρησε ότι ούτε καν απαντήσαμε. Αυτό είναι ενδεικτικό της σημασίας που δίνεται στον τομέα αυτό. Πέρα όμως από τους δείκτες, το σημαντικό είναι κατά πόσο νιώθει ο κόσμος ότι σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και τεράστιας πίεσης και ανασφάλειας υπάρχουν υπηρεσίες που μπορούν να απαντήσουν στις ανάγκες του.

Επαρκούν οι υπάρχουσες δομές για την κάλυψη των αναγκών όσων χρειάζονται βοήθεια;

Σίγουρα όχι. Με στοιχεία του 2011, το ποσοστό των κοινοτικών δομών που είχαν δημιουργηθεί σύμφωνα με το σχέδιο για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση ήταν μικρότερο του 30% σε σχέση με αυτές που είχαν σχεδιαστεί. Ακόμα σήμερα πολλές γεωγραφικές περιοχές έχουν τεράστια έλλειψη σε ειδικές κοινοτικές δομές, ειδικά για παιδιά και εφήβους. Η ελλιπής χρηματοδότηση, από την άλλη, αχρηστεύει υπάρχουσες δομές, καθώς δεν υπάρχει το απαραίτητο προσωπικό για να λειτουργήσουν.

Η Ε.Ε., που συγχρηματοδότησε τη δημιουργία περισσότερων από 400 δομών την περίοδο 2000-2011, το 2013, αντιλαμβανόμενη πως λόγω της αδυναμίας του ελληνικού κράτους να τις χρηματοδοτήσει υπήρχε κίνδυνος να κλείσουν, δέχτηκε με μια σειρά όρων να επαναχρηματοδοτήσει 215 δομές που λειτουργούν από ΝΠΙΔ ως το τέλος του 2015. Στο πλαίσιο του σχεδίου αυτού προβλέπεται η κάλυψη των κενών αυτών, αλλά όλα αυτά πρέπει να γίνουν μέσα στον επόμενο χρόνο.

Άλλαξαν οι ανάγκες με την κρίση; Για παράδειγμα, χρειάζεται ενίσχυση της υποστήριξης στα σχολεία;

Ένα βασικό στοιχείο της κρίσης είναι η διάλυση της κοινωνικής προστασίας. Ένα άτομο που βρίσκεται σε κατάσταση μακροχρόνιας ανεργίας χάνει 96% των οικονομικών του πόρων, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ. Το ανάλογο ποσοστό στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, είναι 41%. Τα άτομα με ψυχιατρική αναπηρία αντιμετωπίζουν μια σύνθετη κοινωνική πραγματικότητα και αδιέξοδο: αδυναμία πρόσβασης σε φάρμακα, στέγη, διατροφή, κατάλληλη φροντίδα.

Πόσοι είναι οι ασθενείς που χρειάζονται σήμερα νοσηλεία σε ψυχιατρεία;

Σύμφωνα με την πρόσφατη πανελλαδική επιδημιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ένας στους έξι Έλληνες ηλικίας 18-70 ετών έχει αναπτύξει κλινικά σημαντική ψυχοπαθολογία και ένας στους δώδεκα (600.000) σοβαρή ψυχοπαθολογία. Το βασικό όμως είναι ότι 75% αυτών που έχουν ανάγκη δεν λαμβάνουν φροντίδα, με αποτέλεσμα η επιδείνωση της υγείας τους να αυξάνει την πιθανότητα ανάγκης νοσηλείας, που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί με έγκαιρη παρέμβαση.

Να είμαστε περήφανοι για τον τρόπο που λειτουργούν τα ψυχιατρεία;

Όταν έχουμε ένα ποσοστό νοσηλειών μέσω εισαγγελικής παραγγελίας άνω του 62% (στην Ευρώπη το ποσοστό είναι από 3% έως 30%), με όσα συνεπάγεται η ακούσια νοσηλεία (μεταφορά του ασθενούς από την αστυνομία, παραβίαση των δικαιωμάτων κατά τη διαδικασία, π.χ. εκδίκαση υπόθεσης), έχουμε έναν πολύ βασικό δείκτη δυσλειτουργίας του συστήματος. Οι επιταγές της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν επιτρέπουν την πλήρωση των κενών θέσεων προσωπικού που δημιουργούνται και χρειάζονται περισσότερες από 1.700 προσλήψεις. Ο αριθμός θανάτων κατά τη διάρκεια νοσηλείας, καταγγελιών για μηχανικές καθηλώσεις και κακοποίηση και ο αριθμός για την υπερπλήρωση των κλινών (ράντζα), τέλος, συνθέτουν μια εικόνα που δείχνει, δυστυχώς, ότι έχουμε αναπτύξει ένα είδος ανοχής στη χαμηλή ποιότητα φροντίδας και στην έλλειψη σεβασμού στην αξιοπρέπεια του ασθενούς.

Αυξήθηκε ο αριθμός των πασχόντων στα χρόνια της κρίσης;

Έχει αυξηθεί ο αριθμός ατόμων που υποφέρουν από κατάθλιψη και έχουν αυξηθεί τα αιτήματα για φροντίδα προς το δημόσιο σύστημα ψυχικής υγείας, αφού ο κόσμος δεν μπορεί να πληρώσει ιδιώτη ψυχίατρο ή ψυχολόγο.

Είναι αλήθεια ότι υπάρχει υπερσυνταγογράφηση ψυχοτρόπων φαρμάκων;

Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, υπάρχει μια αύξηση 18,5% στη χρήση αντιψυχωτικών φαρμάκων και 34,8% για τα αντικαταθλιπτικά (με δεδομένες τις συνθήκες με ΕΟΠΥΥ και συνταγογράφηση γενικά, δύσκολα μιλάμε για υπερσυνταγογράφηση).

INFO
Ο Δρ. Στέλιος Στυλιανίδης είναι ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, διδάκτωρ του τμήματος Ιατρικής του Δημοκρίτειου Παν/μιου Θράκης, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Επ. Διευθυντής της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ), τ. εθνικός εκπρόσωπος για την ψυχική υγεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.).

Πηγή: Free Sunday