Με ρωτάνε πολλοί, γιατί ασχολήθηκα με τον αφορισμό του Λασκαράτου, απ’ αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου μου: «Ο αφορισμός του Ανδρέα Λασκαράτου και η αμφισβήτησή του από τον πρωτοπρεσβύτερο Γ.Δ. Μεταλληνό», εκδόσεις «ΔΡΟΜΩΝ» Αθήνα, 2017. Έτσι μου δίνεται η ευκαιρία να απαντήσω διεξοδικότερα ως προς τη σχέση μου με το Λασκαράτειο θέμα.

Δεν ασχολήθηκα μόνο με τον αφορισμό του Λασκαράτου, αλλά προ πολλού με τον Ανδρέα Λασκαράτο και το έργο του και κατά συνέπεια και με τον αφορισμό του. Με τον Μεγάλο Κεφαλλήνα σατιρικό και συμπολίτη μου Ανδρέα Λασκαράτο ασχολούμαι παλαιόθεν. Από την «Επτανησιακή Πρωτοχρονιά 1960», της οποίας υπήρξα υπεύθυνος σύνταξης, με επιμελητή ύλης τον μακαρίτη πια Χρήστο Θεοχαράτο, που ο Λασκαράτος ανθολογείται εκεί μεταξύ όλων των Επτανησίων κλασσικών. Ακολουθεί άρθρο μου στην «Ιόνιο Ηχώ» του αείμνηστου Φώτη Κονιδάρη, τεύχος 174 – 175, Γενάρης – Φλεβάρης 1961, σελίδες 1-6, Ραδιοφωνική εκπομπή μου από την ελληνική υπηρεσία της Deutsche Welle στις 13 Αυγούστου 1971, στα 70 χρόνια από το θάνατό του, ομιλία μου στο Πολιτιστικό Τμήμα της Ελληνικής Εργατικής Κοινότητας Λέβερκούζεν και Περιχώρων για τη ζωή, τους αγώνες του και το έργο του την Κυριακή 23.12.1979, στην Ελληνική Κοινότητα Εργαζομένων Κολωνίας και περιοχής στις 27 τ’ Απρίλη 1986 και στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Ντύσσελντορφ στις 2 του Δεκέμβρη 1987.

Και για τον συνεχιστή της σάτιράς του και συντοπίτη του Ληξουριώτη ποιητή Μικέλη Άβλιχο, έκαμα πέντε ομιλίες στη Γερμανία, στις Ελληνικές Κοινότητες και στα Ελληνικά Πολιτιστικά Κέντρα. Στην Κοινότητα Λέβερκούζεν, το Πολιτιστικό Τμήμα της οποίας το είχα εντάξει στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο της πόλης (VHS Leverkusen) και λειτουργούσε ως Τμήμα του στα πλαίσια της Ελληνικής Κοινότητας υπό τη δική μου ευθύνη επί επτά (7) εκπαιδευτικά έτη, 1982-1988, και το εκπροσωπούσα στη Συνέλευση των Υφηγητών που ανέρχονταν σε 300, εκ μέρους των οποίων είχα εκλεγεί ως εκπρόσωπός τους μεταξύ τριών (ενός Γερμανού ζωγράφου, μίας Γερμανίδας δασκάλας των αγγλικών και εμού από την Ελληνική Λογοτεχνία), για τρία (3) εκπαιδευτικά έτη (1983-1985), στο Διοικητικό Συμβούλιο της VHS.

Επίσης στο Πολιτιστικό Κέντρο Ντύσσελντορφ στις 16 Δεκέμβρη 1987, στην Ελληνική Κοινότητα της Βόννης τον Ιούνιο του 1989, στην Ελληνική έδρα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κολωνίας στις 28 Μαΐου 1990 και στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο του Ζόλιγκεν στις 2.11.1990, μίλησα επίσης για το Μικέλη Άβλιχο.

Και στην Ελλάδα, μετά την επιστροφή μου τέλη του 1992, στο Πολιτιστικό Κέντρο «Παναΐτ Ιστράτι» του Συλλόγου Φαρακλάδων Κεφαλονιάς «Η Εύγερος», σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Κεφαλονίτικων και Ιθακησίων Σωματείων Αττικής (ΟΚΙΣ) για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Άβλιχου στις 27 Ιουνίου 1994 και στη Μελισσάνη της Σάμης, σε πολυπληθή εκδήλωση για τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, με διοργάνωση του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Κοινοτήτων Σάμης. Ακολούθησε ως συνέχεια της εκδήλωσης προς τιμή του και επιτυχής παράσταση των «Ευμενίδων» του Αισχύλου από την Κεφαλονίτικη Εταιρία Καλλιτεχνικής Αναζήτησης. Η εκδήλωση αυτή έγινε στις 27 Αυγούστου 1994. Και τέλος στη γενέτειρά του στο Ληξούρι, από το Δήμο Ληξουρίου, στις 18 του Δεκέμβρη 1994.

Ως προς τις σχετικές δημοσιεύσεις μου:

1. Αφιέρωμα στο περιοδικό «Αιολικά Γράμματα», τεύχος 119, Γενάρης-Φλεβάρης 1991, σελίδες 11-32, με τον τίτλο «Μικέλης Άβλιχος (1844-1917). Ο συνεχιστής της σάτιρας του Ανδρέα Λασκαράτου στην Κεφαλονιά».
2. «Σάτιρα και αναρχία. Η εκπληκτική ζωή και το έργο του Μικέλη Άβλιχου (1844-1917), στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 21 Αυγούστου 1994, σελίδα 3 του ένθετου.
3. Στην κεφαλονίτικη εφημερίδα «Όστρια», στο φύλλο του Δεκέμβρη 1994, που δημοσίευσε ολόκληρη την ομιλία μου της Μελισσάνης.
4. «Μικέλης Άβλιχος (1844-1917). Ο σατιρικός και επαναστάτης ποιητής», μαζί με 6 ποιήματά του στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη», από 30 Νοέμβρη 1994, στη σελίδα «Πολιτισμός» 24/4.
5. «Μικέλης Άβλιχος (1844-1917). Ο σατιρικός και επαναστάτης Κεφαλονίτης ποιητής», στην «Ενημέρωση» της Κέρκυρας, φύλλο 706, από 23 του Γενάρη 2000, σελίδα 12.
6. «Στο χώρο του πνεύματος. ΜΙΚΕΛΗΣ ΑΒΛΙΧΟΣ (1844-1917). Ο σατιρικός και επαναστάτης αντιπολεμικός ποιητής, συνεχιστής της σάτιρας του Ανδρέα Λασκαράτου στην Κεφαλονιά». Στους «ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ», όργανο της ΕΕΔΥΕ, τεύχος 14, Δεκέμβρης 1999, Γενάρης-Φλεβάρης 2000, σελίδες 24-26.
7. Το βιβλίο μου: «ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΜΙΚΕΛΗΣ ΑΒΛΙΧΟΣ. Δύο μεγάλοι Κεφαλονίτες Σατιρικοί». Εκδόσεις ΕΝΤΟΣ, 2000, σελίδες 120.

Αναφέρομαι και στον Άβλιχο, γιατί οι δυο τους δεν πάνε μόνο πακέτο που λένε, αλλά είναι ντουέτο.

Έτσι, το θέμα του Λασκαράτου αποτελεί για μένα έργο ζωής, που ένα μέρος του είναι και ο αφορισμός του, με τον οποίο επίσης ασχολούμαι διεξοδικά, τόσο στα προηγούμενα γραφτά μου και στο βιβλίο μου της έκδοσης του ΕΝΤΟΣ του 2000, όσο και κυρίως στο τελευταίο βιβλίο μου των εκδόσεων «ΔΡΟΜΩΝ» 2016, που το προκάλεσε η αμφισβήτηση του αφορισμού του από τον πρωτ. Γ.Δ. Μεταλληνό.

Όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου για τον Λασκαράτο και τον Άβλιχο το 2000, ο αείμνηστος Θανάσης Παπαρήγας έκαμε ωριαία εκπομπή από την τηλεόραση του 902 για το βιβλίο με καλεσμένο τον συγγραφέα του.

Σ’ αυτό το βιβλίο μου, αντί για πρόλογος δημοσιεύεται η προσφώνηση του ελληνιστή καθηγητή της Μεσαιωνικής και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στις Ελληνικές έδρες των Πανεπιστημίων της Κολωνίας και του Αμβούργου, δόκτορος Χανς Αϊντενάιερ, κατά την ομιλία μου για τον Μικέλη Άβλιχο στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κολωνίας, στις 23 του Μάη 1990 που είναι η ακόλουθη:

«Φίλοι μας,

Θα ακούσουμε απόψε τον παλαιό μας φίλο Βαγγέλη Σακκάτο τι έχει να μας πει για το Μικέλη Άβλιχο, τον Κεφαλονίτη πατριώτη του συγγραφέα και ποιητή. Τα περί Άβλιχου θα σας τα πει ο ίδιος, τα περί Βαγγέλη Σακκάτου μόνο αυτό: Ο Βαγγέλης Σακκάτος είναι παλαιστής, και στην πραγματικότητα και με τη μεταφορική σημασία, αγωνιστή τον λένε οι σύντροφοί του. Παλαιστής που δεν το βάζει κάτω. Έχει πάθει πολλά από τους κατά καιρούς αντιπάλους – αντιπαλαιστές του. Τούτος εδώ όμως είναι σκληρό καρύδι. Όχι μόνο που δεν τον πιάνεις, δεν τον αλλάζεις κιόλας εύκολα. Δηλαδή, άνθρωπος – Έλλην ως τα κόκαλα – άνθρωπος με ιδεώδη κι όχι φανατικός.

Τρομερός αγωνιστής, αλλά δίκαιος. Αγωνίζεται για την ανθρωπότητα ολόκληρη, με τα μέσα ενός Γκασταρμπάιτερ* στη Γερμανία. Πολυδιαβασμένος, μνήμη φοβερή – όταν αρχίζει να σου απαγγέλλει στίχους Ελλήνων ποιητών, δεν τον σταματάς – έτσι κι αλλιώς δύσκολα τον σταματάει κανείς· το όπλο του, ο λόγος – προφορικός και γραπτός. Πειστικός φίλος και πιστός, τέτοιους φίλους πρώτα να έχει κανείς. Θα τον ακούσουμε να μιλάει για τον Άβλιχο – είμαι σίγουρος ότι θα μάθουμε όχι μόνο για τον ποιητή, αλλά και για την τόσο αγαπημένη πατρίδα του την Κεφαλονιά. Prof. Dr. Hans Eideneier».
 
Την αφορμή για το τελευταίο βιβλίο μου, μου την έδωσε ο πρωτοπρεσβύτερος Μεταλληνός και το από πάσης απόψεως απαράδεκτο αντιλασκαράτειο πόνημά του: «Από τη “Φάρσα” στο “Φιάσκο”. Ο “αφορισμός” του Ανδρέα Λασκαράτου και η άρση του», Αθήνα, 2012.

Για τη σύγχρονη κοινωνία μας, η διάδοση τέτοιων μεσαιωνικών αντιλήψεων από έναν ιερωμένο, ομότιμο καθηγητή της Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκό πολίτη σημαίνει πως σε τέτοιες εποχές ιστορικής και κοινωνικοπολιτικής οπισθοδρόμησης, τέτοιες αντιλήψεις ευδοκιμούνε, ως αποτέλεσμα γενικότερης υπερσυντηρητικής στροφής, τόσο εθνικά, όσο και στις παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις.

Τα αστικά κομματικά επιτελεία έχουνε τα περισσότερα, σχεδόν όλα, καταρρεύσει και διαλύσει. Στην ουσία, σε καμιά χώρα δεν υπάρχει αξιόλογη αστική πολιτική εκπροσώπηση και ηγεσία. Αλλά λόγω και έλλειψης οργανωμένου ισχυρού διεθνούς εργατικού κινήματος, που να αποτελεί εναλλακτική λύση για την ανθρωπότητα και να εγγυάται προοδευτικές λύσεις σε κάθε χώρα και σοσιαλιστική λύση της κρίσης παγκόσμια, έχουμε τα κατεστραμμένα μεσαία κοινωνικά στρώματα και τις μάζες των άνεργων προλετάριων να «στήνουνε αυτί» στη φασιστική δημαγωγία και κινδυνεύουν να γίνουνε βορά της κοινωνικής δημαγωγίας του φασισμού και της ακροδεξιάς (εθνικισμός, φυλετισμός, ρατσισμός, αντικομμουνισμός, αντισημιτισμός).

Οι κίνδυνοι επομένως για την ανθρωπότητα είναι σοβαροί και άμεσοι.

Σ’ αυτές λοιπόν τις ιστορικές κοινωνικές οπισθοδρομήσεις έχουμε και ανάλογες πνευματικές. Έτσι βρίσκουν εύκολα έδαφος, η αναμονή της εξ ύψους σωτηρίας, ο παραλογισμός και η φυγή από την πραγματικότητα, η ευκολοπιστία και η αγυρτεία. Και ο Λασκαράτος είναι ένα σύμβολο ενάντια στο μεσαίωνα. Ένα ιστορικό και πνευματικό σύμβολο. Πρέπει λοιπόν, με κάθε τρόπο, να απαξιωθεί.

Χαρακτηριστικό και το σχετικό απόσπασμα από το διήγημά του: «Η Ιστορία μιας κάρας», διηγημένη απ’ αυτήν την ίδια σε μια οικογένεια στη Μόσχα… (Άπαντα, τ. Β΄, σελ. 180-187, εκδόσεις Άτλας, Αθήνα 1959), που το παραθέτω και κάτω από τον τίτλο του τελευταίου, για τον αφορισμό του Λασκαράτου, βιβλίου μου:

«Οι φαντασίες “μπαίνουν” εύκολα στα κούφια κρανία· επειδή στην είσοδο δεν είναι νους θυρωρός· και μέσα “βρίσκουν” ευρυχωρία».

Σχετικά με τις πολιτικές και κοινωνικές απόψεις του Λασκαράτου έχω τοποθετηθεί και έχω πάρει σαφή θέση από το 1961 στο περιοδικό «Ιόνιος Ηχώ» και σε συνέχεια στα άλλα σχετικά με το Λασκαράτο δημοσιεύματά μου και στα βιβλία μου. Αλλά εκτός από αυτές τις απόψεις του, υπάρχει και ο Λασκαράτος λογοτέχνης και ο Λασκαράτος σατιρικός ποιητής, αλλά και ο Λασκαράτος Αγωνιστής, ενάντια στο σκοταδισμό και στο μεσαίωνα.

«Η σάτιρα στη στεργιανή Ελλάδα δεν είχε αξιόλογους εκπροσώπους κατά τον περασμένον αιώνα… Αντίθετα στα Εφτάνησα είχε βαθιές ρίζες… Πάνω απ’ όλους όμως τους Εφτανήσιους σατιρικούς στέκεται ο Κεφαλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος. Μα κι ο Μικέλης Άβλιχος είχε γερή σατιρική φλέβα…», γράφει ο Γιάνης Κορδάτος στην «Ιστορία (του) της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» το 1962, τόμος Β’ σελίδα 787.

Και ο αείμνηστος Κονίδης Πορφύρης στην «Επιθεώρηση Τέχνης», τεύχη 78 και 91, Ιούνη 1961 και Ιούλη 1962:

«Ο Λασκαράτος δεν ξεκίνησε από τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα: ίσα-ίσα τα πολέμησε… Από το άλλο μέρος, αγωνίστηκε εναντίον της δεισιδαιμονίας και των προλήψεων, της αμάθειας και της θρησκοληψίας. Αγωνίστηκε προπάντων για τη γλώσσα, κι ο αγώνας του αυτός, στο χώρο όμως του εποικοδομήματος του δίνει δικαιωματικά τον τίτλο του «φωτισμένου», όχι όμως του φωτισμένου αστού, μα του φωτισμένου αριστοκράτη». Φωτισμένος αστός ήταν ο Ροΐδης.

Και παρακάτω, ο Πορφύρης:

«Ο Λασκαράτος βρέθηκε στο αντίθετο στρατόπεδο του ριζοσπαστισμού και στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα έπαιξε ανασταλτικό ρόλο. Μα σαν αληθινός ποιητής και πνευματικός άνθρωπος, έπιασε πολλές αλήθειες που διαφεύγανε ή άφηνε να του διαφεύγουν, του ριζοσπαστισμού».

Και κάποιες ακόμα κρίσεις, που τις έχω παραθέσει και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου μου του «ΕΝΤΟΣ»:

«…Ο Λασκαράτος λέει την αλήθεια γελώντας και ο Άβλιχος την γράφει με πίσσα και με θειάφι. Δυστυχώς από το μεγαλύτερο σατυρικό του έργο, την «Πινακοθήκη της Κολάσεως», μόνο αποσπάσματα εσώθηκαν. Σαν λυρικός παρουσιάζει βαθειά συγκίνηση. Ο χρωματισμός των εικόνων είναι ζωηρός και λεπτός. Φροντίζει το δούλεμα της μορφής. Ο λυρικός Άβλιχος μπορεί να σταθεί πλάι στους καλύτερους αντιπροσώπους της Επτανησιακής Σχολής. Δ. Ζακυνθηνός «Ιόνιος Ανθολογία» Τεύχος 6, 1927».

Και: «Η Κεφαλληνία με το άφθαστο και ιδιόρρυθμο σατυρικό πνεύμα και με τα σατυρικά μυδραλιοβόλα ολκής του Λασκαράτου, Άννινο Θεμ. και Μπάμπη, Γ. Μολφέτα και Μιχ. Άβλιχο, κατέχει μια εκλεκτή θέση στο παγκόσμιο σατυρικό στερέωμα, όπου τα σπινθηροβόλα πνεύματα εκπέμπουν τους ευεργετικούς σπινθήρας των και καυτηριάζουν τα κακά και σάπια, με τις ευεργετικές ακτίνες των, σκορπούν την χαρά και την ευθυμία και γελιοποιούν φθοράς και ανηθικότητας. «Η Σάτυρα* στην Κεφαλονιά», Τόμος A, 1939, σελίδες 29-30»
 
Αυτός είναι ο Ανδρέας Λασκαράτος, ο Ιψενικός ήρωας του Γρηγορίου Ξενόπουλου και «ο πιστός στα ιδανικά του, ασάλευτος στις πεποιθήσεις του», που «ήξερε να επιμένει και στο τέλος ενίκησε», που «ήταν ο πολεμιστής που τα έβαλε με όλους, υψώθηκε ενάντιος σε κάθε δύναμη, επιθετικός και αλύγιστος, ώσπου κατόρθωσε να επικρατήσει», ο Ανδρέας Λασκαράτος του Μαρίνου Σιγούρου. Αλλά ο πρωτ. Γ.Δ. Μεταλληνός επεκτείνεται και σε άλλα επίπεδα.

Έχει συστήσει «Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας» (oode.gr). Δεν ξέρω κατά πόσον είναι Ομάδα ή ατομική αυτοονομασία.

Εκεί λοιπόν, σε 14σέλιδο κείμενο κατά του Λασκαράτου, για τον οποίο υπάρχει και η «αντίθετη άποψη», όπως δηλώνει στον τίτλο του, και που στη δεύτερη σελίδα του τον αποκαλεί «δωσίλογο της Επτανήσου», στην ίδια σελίδα αναφέρεται και σε κάποιον που χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Βολτέρος, δεν αναφέρει πού το διάβασε για να μην τον εκθέσει (!) και φροντίζει να μας «πληροφορήσει» τι σημαίνει το ψευδώνυμο που επέλεξε αυτός «ο δυστυχής» γράφοντας:

«Ξαφνικά όμως, ο δυστυχής μαθαίνει (από πού;) ότι ο περίφημος φιλόσοφος που διακρίνεται για τη «δικαιοσύνη» και την «ανθρωπιά» του, έγινε ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στη χώρα του, επενδύοντας τα χρήματα του στο απάνθρωπο δουλεμπόριο των λιμανιών της Γαλλίας και κάθε φορά που τα πλοία-φέρετρα έρχονταν γεμάτα με αλυσοδεμένους, μισοπεθαμένους μαύρους, ο Βολτέρος γέμιζε τα σεντούκια του με ζεστό χρήμα!».

Η παράθεση είναι απόλυτα ακριβής. Είναι η δεύτερη παράγραφος από τα επάνω, της δεύτερης σελίδας του προαναφερόμενου κειμένου της… oode.gr. Του 14σέλιδου κειμένου που δηλώνεται στο τέλος του πως είναι το πρώτο μέρος. Και μάλιστα τόσο ακριβής, που δεν βάλαμε ούτε τον δεύτερο τόνο που λείπει από τη λέξη «τα χρήματά του». Αυτά γράφει εκεί ο πρωτ. Γ.Δ. Μεταλληνός για τον Βολτέρο, τον πρόδρομο της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του 1789, που έβγαλε την ανθρωπότητα από το Μεσαίωνα, αυτήν την «πανευρωπαϊκή πνευματική προσωπικότητα και βασικό διαμορφωτή του Διαφωτισμού», σύμφωνα και με το «Λεξικό των Κοινωνικών Επιστημών» τόμος 3ος, σελίδες 1336-1339, εκδόσεις «Πλούταρχος».

Εκεί τα βάζει και με τον Ροΐδη, το Λούθηρο και το Θέμο Κορνάρο, τον οποίο αποκαλεί «ασήμαντο λογοτέχνη», φθάνοντας μέχρι και τον Ανώνυμο Έλληνα της Ελληνικής Νομαρχίας!

Τέλος, όπως είναι γνωστό, η Ιερά Μητρόπολις Κεφαλληνίας, έχει τυπώσει σε βιβλίο τις «Σημειώσεις» του υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά «Η Ρωσική Ναυτική Μοίρα στα Ιόνια Νησιά 1798 – 1799», Αργοστόλι 2016, βιβλίο που παρουσιάστηκε και στην Αθήνα στις 22.11.2016 στη Στρατιωτική Λέσχη, και μεταξύ άλλων ομιλητών ήταν και ο πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός. Είχα λάβει πρόσκληση για την οποία ευχαριστώ, αλλά λόγοι υγείας δεν μου επέτρεψαν να παραβρεθώ.

Το βιβλίο δεν το έχω δει ακόμα, αλλά με πληροφόρησαν από την Κεφαλονιά, ότι το προλογίζει ο πρωτ. Γ.Δ. Μεταλληνός και ότι μεταξύ άλλων στον πρόλογο γράφει:

«Παρά την στιλπνότητα των διακηρύξεών τους γρήγορα φανέρωσαν τον αληθινό εαυτό τους ως γνήσιων τέκνων του διαφωτισμού». (Η υπογράμμιση δική μου. Β.Σ.). «Γρήγορα έτσι ο ενθουσιασμός άρχισε να μετριάζεται, ώσπου τελικά να σβήσει στην πλειονότητα του πληθυσμού».

Πρόκειται για τους Γάλλους του Ναπολέοντα στα Επτάνησα, που τα καταλάβανε μετά την κατάλυση της Ενετικής θαλασσοκράτειρας «Δημοκρατίας».

Με την έλευση των Γάλλων στα Επτάνησα, και παρά το ναπολεόντειο θεμιδώρ, ο πληθυσμός τους τους είδε σαν φορείς των απελευθερωτικών ιδεών της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης και έκαιγε μαζί τους στις πλατείες τα Libro D’Oro της… αριστοκρατίας, οργάνου των ξένων κυρίαρχων, που τα ξανααποκαταστήσανε και τα ξανατυπώσανε οι Άγγλοι το 1803.

Ο πρωτοπρεσβύτερος, μ’ αυτή του τη διατύπωση φαίνεται πως θεωρεί πολύ κακό πράγμα το Διαφωτισμό. Μα το αντίθετό του είναι το σκοτάδι και ο Μεσαίωνας. Κι ακόμα, ο Ρώσικος στόλος δεν ήλθε μόνος του τότε στα Επτάνησα, αλλά μαζί με τον Τούρκικο. Και σε συνέχεια, σε συνεργασία και με τον Αγγλικό ιμπεριαλισμό, ιδρύσανε την περίφημη Πολιτεία των Επτά Ηνωμένων Νήσων, ή Ιονικό Κράτος (το σωστό θα ήταν Ιόνιο Κράτος), που μετά το 1815 κατάληξε στην Αγγλική «προστασία», δηλαδή κατοχή, που διατηρήθηκε ως το 1864.

* Φιλοξενούμενος εργάτης. Ο όρος είχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις ως προς την αντικειμενικότητά του, γιατί τους φιλοξενούμενους δεν τους βάζουμε να δουλεύουνε. Β.Σ.

* Σήμερα γράφουμε «σάτιρα» και «σάτυρος». Τότε γράφαν ακόμα και «σάτυρα». Β.Σ.