Ιστορικοί μύθοι / Εμείς είμαστε άμεμπτοι, οι «άλλοι» κακοί

«Οι μύθοι που  εμείς είμαστε άμεμπτοι και οι  όποιοι  “άλλοι”  χειρότεροι, είναι αυτοί που συχνά διαδίδονται με τη μεγαλύτερη ένταση» λέει ο Σταύρος Παναγιωτίδης στο tvxs, με αφορμή το βιβλίο «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας – τόμος 2» (εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ).

Ο ιστορικός, μετά την επιτυχία του πρώτου βιβλίου,  συνέχισε να σταχυολογεί τις αναλήθειες, που πολλοί θεωρούν λανθασμένα ότι αποτελούν ιστορικά τεκμήρια.

Στον πρόλογο εξηγείς ότι το δεύτερο βιβλίο ήταν αίτημα αποτέλεσμα προτροπής του εκδοτικού οίκου και πως σε βοήθησαν οι αναγνώστες στην ανεύρεση νέων μύθων. Υπήρξαν κάποιοι ανάμεσα σε αυτούς που δεν είχες υπόψη, είχες ξεχάσει  ή σε ξάφνιασαν;

Η αλήθεια είναι πως όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος μου ήρθαν στο μυαλό ένας-δύο Μύθοι που θα μπορούσα να είχα περιλάβει και τους είχα ξεχάσει. Όπως για τον περίφημο «Κουκίδη», τον εύζωνα που υποτίθεται ότι έπεσε από την Ακρόπολη τυλιγμένος με τη σημαία. Αλλά δεν είχα σκεφτεί πως είχαν μείνει απ’ έξω τόσοι πολλοί..

Κάποιους τους ήξερα, αλλά τους είχα ξεχάσει, όπως το ότι ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτονας δεν είχαν γίνει «τυραννοκτόνοι» για πολιτικούς, αλλά για ερωτικούς λόγους.

Άλλους δεν τους ήξερα. Το ότι δεν μιλούσαν ελληνικά οι Μινωίτες το πληροφορήθηκα από τον φίλο Θοδωρή Παπακώστα, τον γνωστό Archaeostoryteller του Instagram.

Το ότι δεν ήταν επί Μελίνας Μερκούρη η πρώτη φορά που η Ελλάδα διεκδίκησε κάτι από τα μάρμαρα του Παρθενώνα, αλλά αυτό έγινε πολύ νωρίτερα, ήταν κάτι που το έμαθα από έναν ακροατή μιας παρουσίασης.

Το ότι ο Αρχιμήδης δεν αναφώνησε το γνωστό «Εύρηκα-εύρηκα» και ο Κοπέρνικος δεν έκλεψε τη θεωρία του Αρίσταρχου μου τα ανέφερε ένας εισηγητής σε μία άλλη παρουσίαση.

Ασφαλώς, όλα τα διασταύρωσα και στο βιβλίο αναφέρω στο τέλος και τη σχετική βιβλιογραφία. Αλλά είναι πολύ ωραίο να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Άλλωστε, κάθε έργο που προκαλεί μία αίσθηση είναι στην πραγματικότητα ένα συλλογικό έργο, γιατί αξιοποιεί τη δουλειά που έχουν κάνει άλλοι νωρίτερα.

Από τους μύθους της αρχαιότητας έως τον σύγχρονο «δεν υπήρξε Έλληνας παράνομος μετανάστης» ποιοι από αυτούς  αναπαράγονται με μεγαλύτερη ένταση και από που; ΜΜΕ; Παρέες; Εκπαίδευση;

Οι Μύθοι που συνδυάζουν το να φαινόμαστε εμείς ως άμεμπτοι και οι άλλοι -οι όποιοι, κάθε φορά, «άλλοι»- ως οι χειρότεροι είναι αυτοί που συχνά διαδίδονται με τη μεγαλύτερη ένταση. Ο Μύθος που αναφέρατε, για το ότι οι Έλληνες ποτέ δεν μετανάστευσαν παράνομα και ποτέ δεν εγκληματούσαν, είναι δημοφιλής διότι πάνω του χτίζεται μία κίβδηλη περηφάνια.

Μια εικόνα ότι εμείς δεν είμαστε σαν τους άλλους -τους Αλβανούς, τους Πακιστανούς, τους Μαύρους- που «έρχονται στη χώρα μας και δεν σέβονται τίποτα». Και δεν είναι τυχαίο ότι αυτός ο Μύθος εδραιώθηκε στα χρόνια της μεγάλης αλβανικής μετανάστευσης στην Ελλάδα.

Μοιραία υπάρχει μεγάλη αντίδραση όταν σπάνε αυτοί οι Μύθοι. Επειδή σπάει ένα κομμάτι του εθνικού ετεροπροσδιορισμού. Σπάει η ιδιαιτερότητα, το άμεμπτο, το «Εμείς δεν είμαστε σαν αυτούς».

Και αυτό έχει διαδοθεί από παντού. Από δημοσιογράφους που ουρλιάζουν στα κανάλια ή λένε ατάκες του τύπου «Βρέθηκε Αλβανός με όπλο – τι πιο σύνηθες!», από τηλεπατριώτες που κάνουν καριέρες πολιτικές και δημοσιογραφικές, από εκπαιδευτικούς που ονειρεύονται να ήταν γυμνασιάρχες του ’50, από θείους στα οικογενειακά τραπέζια, από παντού.

Τι γίνεται στα σχολεία και κατά πόσο φροντίζουν οι εκπαιδευτικοί να αποδομήσουν ιστορικές αναλήθειες;

Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί που το προσπαθούν. Και προσπαθούν -αυτό είναι σημαντικότερο- να μάθουν στα παιδιά να αναγνωρίζουν τους Μύθους όταν τους βλέπουν, τις αστήρικτες ιστορικές αφηγήσεις. Να προσφέρον, δηλαδή, πέρα από ιστορικές γνώσεις και ιστορική αντίληψη.

Όμως, η ατομική δράση των εκπαιδευτικών έχει όρια. Τα παιδιά γυρίζουν στο σπίτι τους, ακούν τους γονείς τους, βλέπουν τηλεόραση, περιδιαβαίνουν στο ίντερνετ, συζητούν.

Υπάρχουν χίλιες δυο επιρροές. Στα περιθώρια μιας παρουσίας του βιβλίου μου σε πόλη της περιφέρειας ένας εκπαιδευτικός μου αφηγήθηκε πως αφού επί μία ώρα εξηγούσε τα παιδιά ότι δεν υπήρχε κανένα περιστατικό με την Κερκόπορτα και πως η Κωνσταντινούπολη έπεσε όπως τόσες άλλες πόλεις στην Ιστορία, ένας μαθητής του είπε «Κύριε, ξέρετε γιατί έπεσε η Πόλη; Επειδή ήτανε θέλημα Θεού!».

Να μην φορτώνουμε τους εκπαιδευτικούς με μια ευθύνη που δεν τους αντιστοιχεί. Αν οι θεσμοί δεν παίξουν τον ρόλο τους στα σοβαρά, αν το υπουργείο Παιδείας δεν βάλει το κατάλληλο πλαίσιο και δεν εισάγει νέους κανόνες και πιο δημιουργικές μεθόδους στην διδασκαλία της ιστορίας, τότε οι εκπαιδευτικοί θα δίνουν μάχες πολύτιμες, αλλά σκόρπιες.

Ο Πουλαντζάς είχε δίκιο όταν έλεγε πως το πολιτικό επίπεδο είναι το πιο σημαντικό γιατί συμπυκνώνει όλα τα υπόλοιπα. Εκεί είναι το κρίσιμο. Κι εκεί πρέπει να στοχεύουν στο τέλος οι διεκδικήσεις μας. Στο να επιδράσουν στην πολιτική εξουσία.

• Διαβάστε: Σταύρος Παναγιωτίδης / Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας

Στην εποχή μας υφαίνονται και νέοι μύθοι όπως αναγνωρίζουμε συχνά πυκνά. Θα ασχοληθείς με αυτούς και ποιοι εξέχουν;

Είχα την σκέψη να βάλω κάποιους πιο πρόσφατους μύθους στο δεύτερο βιβλίο. Όμως, κατέληξα πως αυτά ανήκουν κατά βάση στην κατηγορία των fake news. Επομένως, περισσότερο εμπίπτουν σε άλλων την αρμοδιότητα.

Τι ρόλο θα παίξει η τεχνητή νοημοσύνη σε όλη αυτή την παρεξήγηση γύρω από την ιστορία;

Το ΑΙ εκτιμώ πως θα παράξει στα επόμενα χρόνια πολύ εντυπωσιακές οπτικές αφηγήσεις ιστορικών γεγονότων. Μπορεί να συμβάλει και στην εκμάθηση της Ιστορίας, αλλά και στη διάδοση των ιστορικών Μύθων.

Η δύναμη της εικόνας είναι πολύ μεγάλη, μπορεί να εμπνεύσει, να δημιουργήσει πάθη. Σίγουρα θα παραχθούν και βίντεο που θα δείχνουν ιστορικά πρόσωπα να λένε και να κάνουν πράγματα που δεν συνέβησαν ποτέ. Ήδη κυκλοφορούν, για παράδειγμα, ψεύτικα βίντεο με τον Τσώρτσιλ να δηλώνει, δήθεν, το περίφημο «Οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες», αλλά με άλλη φωνή.

Πλέον, θα μπορεί να φτιαχτεί ένα τέτοιο βίντεο με τη δική του φωνή, εντελώς αληθοφανές. Και άντε εσύ να εξηγήσεις… Σίγουρα οι μεγαλύτερες ηλικίες και όσοι δεν έχουν τόσο μεγάλη εξοικείωση με την τεχνολογία θα επηρεαστούν.

Ένα άλλο ερώτημα είναι αν θα αξιοποιηθεί το AI στην εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να παράγουν οι μαθητές και οι μαθήτριες με αυτό το δικό τους περιεχόμενο -πχ παρουσιάσεις ιστορικών γεγονότων- και έτσι να αποκτήσει η διαδικασία μάθησης της Ιστορίας μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Ή αν θα μείνουμε πάλι να τραβήξουμε το ενδιαφέρον τους μόνο μέσα από τα σχολικά βιβλία, όπως με τους γονείς και τους παππούδες τους. Κι αυτό είναι συνταγή αποτυχίας για τα παιδιά αυτά που γεννιούνται με την ψηφιακή τεχνολογία στο χέρι και έχουν μάθει να τα κάνουν όλα μέσω αυτής.