Mια φανταστική ιστορία βασισμένη στην πραγματική εμπειρία του Ρώσου συγγραφέα Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ – που έγραφε γράμματα στον Στάλιν ζητώντας να μπορεί να δημιουργήσει ελεύθερα  – ξεδιπλώνεται στη σκηνή του Studio Μαυρομιχάλη. Ποια είναι σχέση καλλιτέχνη – εξουσίας; Είναι μοιραίο ο καλλιτέχνης να βρίσκεται απέναντι στην εξουσία; Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μυλωνάς κάνει φανταστικό ρεαλισμό με βάση το κείμενο του Χουάν Μαγιόργκα αλλά στηριγμένος στο έργο του ίδιου του Ρώσου συγγραφέα. Μιλάει στο tvxs.gr για τον δικό του Μπουλγκάκοφ: «Είναι ο κατ’ εξοχήν επαναστατικός καλλιτέχνης και συγγραφέας. Καθόλου φοβικός. Όλη την έννοια της επανάστασης και της ανάστασης την πραγμάτωσε μέσα από το έργο του. Ο Μπουλγκάκοφ είναι η επανάσταση όχι ο Στάλιν». Το Tvxs καλεί τους αναγνώστες του στην ειδική γι’ αυτούς παράσταση «Γράμματα αγάπης στο Στάλιν» με μειωμένο εισιτήριο στην τιμή των 10 ευρώ, την Πέμπτη 13 Μαρτίου στις 21.15 στο Studio Μαυρομιχάλη. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή (χωρίς κλήρωση) με e-mail στο [email protected] (για όσα άτομα επιθυμούν) μέχρι και την Τετάρτη 12 Μαρτίου στις 18.00, αναφέροντας τα στοιχεία τους. Της Αγγελικής Δημοπούλου

Ads

 
 
Τι δουλειά έχει ο Στάλιν στη σκηνή του Studio Μαυρομιχάλη; Ποιο είναι το σκηνικό;
 
Το έργο στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Από το 1927 και μετά το σταλινικό καθεστώς απαγόρευσε όλα τα έργα του Μπουλγκάκοφ. Δεν μπορούσε να εκδώσει τίποτα από αυτά που έγραφε. Κατεβήκαν οι παραστάσεις του. Σημειώνεται ότι πριν εδραιωθεί ο Στάλιν στην εξουσία ο Μπουλγκάκοφ υπήρξε πετυχημένος ως καλλιτέχνης. Τα έργα του ανέβαιναν στα θέατρα της Μόσχας με πολύ μεγάλη επιτυχία και μάλιστα ο Στάλιν είχε παρακολουθήσει παραστάσεις του. Από το 1927 εξαφανίζεται. Αυτό τον κάνει ακόμη πιο τραγικό πρόσωπο. Υπήρξε αναγνωρισμένος καλλιτέχνης και ξαφνικά εξαφανίζεται. Επιπλέον ξεπηδά ένας πολύ μεγάλος αριθμός άρθρων σε εφημερίδες που τον κατακρίνουν. Τουλάχιστον 300 αρνητικά άρθρα  και μόλις τρία επαινετικά. Πλέον δεν έβρισκε δουλειά πουθενά. Η απαγόρευση είχε λοιπόν επιπτώσεις και στο βιοπορισμό του. Ο Μπουλγκάκοφ τότε αρχίζει να στέλνει γράμματα στον Στάλιν λέγοντάς του σχηματικά: «ή θα με αφήσεις να γράφω ελεύθερα ή θα με αφήσεις να φύγω από τη Σοβιετική Ένωση με τη σύζυγό μου». Εδώ υπάρχει κι ένας αστικός μύθος που λέει ότι ο Στάλιν πήρε τηλέφωνο τον Μπουλγκάκοφ, τον απέτρεψε να φύγει και του βρήκε και δουλειά στο θέατρο του Στανισλάφσκι. Αυτή είναι η βάση των γεγονότων. Ο συγγραφέας Χουάν Μαγιόργκα στη μυθοπλασία του θέλει τον Στάλιν να επισκέπτεται τον Μπουλγκάκοφ στο σπίτι του.
 
Γιατί διαλέξατε το έργο του Μαγιόρκα και ποια είναι η δική σας σκηνοθετική ματιά πάνω στο κείμενο;
 
Φανταστικός ρεαλισμός. Στηρίχτηκα πολύ και στο έργο του ίδιου του Μπουλγκάκοφ και ιδιαίτερα στο αριστούργημά του «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» το οποίο γράφτηκε σε συνθήκες απαγόρευσης και μάλιστα πήγαινε από χέρι σε χέρι. Πρόκειται για έναν ρεαλισμό ναι μεν, αλλά καθόλου νατούρα. Είναι λοιπόν ένας φανταστικός ρεαλισμός. Δηλαδή μια πραγματικότητα με φανταστικά στοιχεία που ο σκοπός τους δεν είναι άλλος από το να τονίσουν ακόμη περισσότερο τα αληθινά στοιχεία ιδιαίτερα τα πιο αρνητικά. Η παράσταση λοιπόν παίζει μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, μεταξύ εφιάλτη και πραγματικότητας. Γιατί διάλεξα το έργο; Όταν το διάβασα είπα αμέσως ότι αυτό θέλω να κάνω. Κι επιπλέον γιατί ασχολείται με το αιώνιο πρόβλημα: Τη σχέση εξουσίας – καλλιτέχνη. Τι σχέση μπορεί να έχει  με την εξουσία ένας καλλιτέχνης χωρίς να επηρεάζεται το έργο του; Στην παράσταση προσπάθησα να ξεπεράσω τα στενά όρια τη σχέσης εξουσίας – καλλιτέχνη και να περάσω στη σχέση  ανθρώπου – εξουσίας. Που βρίσκουμε Στάλιν στη ζωή μας; Στην οικογένειά μας; Στις διαπροσωπικές μας σχέσεις; Στις φιλίες μας; Στις εργασιακές μας σχέσεις; Και μέχρι που φτάνει το όριο του ανθρώπου απέναντι στην εξουσία; Που πρέπει ο άνθρωπος να βάλει την κόκκινη γραμμή απέναντι στην εξουσία και να αντισταθεί; Πρέπει να αντιστέκεται; Δεν πρέπει; Πως η εξουσία δελεάζει τον άνθρωπο και τον καλλιτέχνη για να τον φέρει στα μέτρα της; Κι ο άνθρωπος – καλλιτέχνης πρέπει να την υπακούει ή πρέπει να την κριτικάρει; Αυτά είναι τα ερωτήματα που τίθενται.

 
Λογοκρισία και ολοκληρωτισμός. Βλέπετε συνάφεια με το σήμερα;
 
Πολύ μεγάλη. Και σήμερα ζούμε σε ένα «ολοκληρωτικό» καθεστώς που προσπαθεί να μας επιβάλλει τον οικονομικό φιλελευθερισμό και τον καπιταλισμό ετσιθελικά. Δεν παίρνουν υπόψη τους ούτε τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων, ούτε το παρελθόν τους, ούτε το μέλλον τους. Ο μόνος στόχος είναι η επιβολή του δικού τους οικονομικού σχεδίου: Να επιβληθεί η καπιταλιστική λαίλαπα παντού. Αυτό θέλει το κεφάλαιο. Να υπάρχουν παντού χώρες όπου οι άνθρωποι θα δουλεύουν με 400 ευρώ, χωρίς συλλογικές συμβάσεις. Να μην υπάρχουν απεργίες, να μην υπάρχουν διαδηλώσεις, να μην υπάρχει καμιά μορφή αντίστασης. Ουσιαστικά δεν υπάρχει καθόλου πολιτική, υπάρχει μόνο οικονομία κι αυτό είναι τελείως ολοκληρωτικό. Πρέπει να αντισταθούμε, όπως ο Μπουλγκάκοφ αντιστάθηκε στο Στάλιν και σε ένα καθεστώς πολύ πιο ξεκάθαρα σκληρό και ωμό από το σημερινό. Τώρα δεν υπάρχει τέτοια λογοκρισία, δεν υπάρχουν Γκούλαγκ, δεν θα μου απαγορεύσει κανείς να ανεβάσω αυτό το έργο. Υπάρχουν όμως άλλες μορφές λογοκρισίας και προπαγάνδας που κυρίως γίνονται μέσα από τα κατεστημένα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

 
Ο δικός σας Μπουλγκάκοφ είναι οργισμένος ή καταβεβλημένος; Τι συμβαίνει στον καλλιτέχνη που λογοκρίνεται;
 
Ο Μπουλγκάκοφ είναι ένας άνθρωπος που έχει αρχές. Πιστεύει ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι το ύψιστο αγαθό γενικά αλλά και ειδικά όταν είσαι ένας άνθρωπος που γράφεις ή κάνεις θέατρο ή δημιουργείς μουσική και το έργο σου προορίζεται να το δουν ή να το ακούσουν οι άλλοι άνθρωποι. Πιστεύει ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ελεύθερος να γράψει αυτό που θέλει και με βάση αυτή την αρχή του – που την πιστεύω ακράδαντα – ο Μπουλγκάκοφ είναι ανένδοτος. Δεν υποχωρεί καθόλου. Αντιστέκεται σε ένα πολύ σκληρό και μονολιθικό καθεστώς γράφοντας γράμματα. Γράμματα επίσημα προς την κυβέρνηση και το Στάλιν. Απαντά και στις εφημερίδες. Γράμματα που μπορεί να τα διαβάσει ο καθένας και γι’ αυτό τα έχουμε μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για έναν άνθρωπο παράδειγμα. Γιατί πολλοί καλλιτέχνες στην εποχή του πέρασαν αυτά που πέρασε ο ίδιος. Αντιστέκεται. Αντίσταση. Έκανε αντίσταση. Δεν κατέβηκε στους δρόμους με τα όπλα. Αλλά τα γραπτά μένουν. Δεν ξέρεις ποιο είναι πιο δυνατό στην τελική. Αντίσταση πρέπει να κάνουμε όλοι μας καθημερινά απέναντι στα πράγματα που μας πληγώνουν ανεξάρτητα αν αυτή η εποχή που ζούμε λέγεται «εποχή κρίσης» ή όχι. 
 
Ποια είναι η σχέση Μπουλγκάκοφ – Στάλιν;
 
Μπουλγκάκοφ και Στάλιν δεν είναι σύμβολα πάνω στη σκηνή. Είναι άνθρωποι με σάρκα και οστά και αίμα. Δεν είναι εγκεφαλική παράσταση. Επάνω στη σκηνή φαίνονται τα πάντα. Η σχέση Μπουλγκάκοφ και Στάλιν περνάει από όλα τα στάδια που περνάει μια ανθρώπινη σχέση. Φιλία, αγάπη, μίσος, εμπιστοσύνη, κολακεία, ειλικρίνεια, τσακωμός, συμφιλίωση. Είναι μια λαϊκή κι όχι λαϊκίστικη παράσταση. Η Άννα Ελεφάντη που παίζει τη Μπουλγκάκοβα, σύζυγο του Μπουλγκάκοφ προσπαθεί να σώσει τη σχέση της αλλά και τον άντρα της από τον βέβαιο θάνατο που λόγω της απαγόρευσης ήρθε έτσι κι αλλιώς σταδιακά. Προσπαθεί να τον σώσει με πρακτικές λύσεις και να τον κάνει να σταματήσει να σκέφτεται τον Στάλιν. Όσο εκείνη προσπαθεί τόσο πιο πολύ εκείνος επιμένει. Η Μπουλγκάκοβα είναι ο άμαχος πληθυσμός που συμπιέζεται έτσι κι αλλιώς ανάμεσα σε δυο απολυτότητες. «Ή θα γράφεις όπως θέλω εγώ ή τίποτα» ή «θα γράφω όπως θέλω εγώ ή θα με αφήσεις να φύγω». Το ίδιο γίνεται και σήμερα. Ή Μνημόνιο ή τίποτα. Και στη μέση ο λαός γίνεται κιμάς και σωματικά και ψυχολογικά. Ας ελπίσουμε απ’ όλα αυτά κάτι να βγει στο τέλος, όλα να γίνονται για καλό. Έτσι έχει αποδειχτεί ιστορικά.

^{INFO
«Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» του Juan Mayorga
Studio Μαυρομιχάλη
Μαυρομιχάλη 134 / 210.64.53.330.
Τετάρτη 20.00, Πέμπτη & Παρασκευή 21.15}

 
Η αντίσταση στην εξουσία μπορεί να γεννήσει ένα μεγάλο έργο;
 
Βεβαίως. Ο Μπουλγκάκοφ δεν μπορεί χωρίς τον Στάλιν και ο Στάλιν χωρίς τον Μπουλγκάκοφ. Όταν υπάρχει πίεση αναγκαζόμαστε να είμαστε ακόμη πιο ενεργητικοί και πιο δημιουργικοί. Κι ο Μπουλγκάκοφ αναγκάστηκε να βρει τρόπους να ξεφύγει από τη λογοκρισία και ανέπτυξε τη φαντασία του και το ταλέντο του που προφανώς προϋπήρχε. Κι άλλοι καλλιτέχνες καταπιέστηκαν αλλά δεν έγιναν Μπουλγκάκοφ. Γιατί υπάρχει και το κύτταρο. Το προσωπικό ταλέντο αλλά και η προσωπική ευθύνη. Έχοντας το κύτταρο, το ταλέντο και τη γνώση και αντιμέτωπος με την πίεση δημιούργησε αυτό το τεράστιο καλλιτεχνικό έργο που μας άφησε. Έχει κριθεί ήδη. Βέβαια ακόμη κι αν δεν υπήρχε ο Στάλιν και στη θέση του ήταν ο Λένιν ή ο Τρότσκι πάλι ο Μπουλγκάκοφ θα κατέκρινε τα κακώς κείμενα. Πάλι θα ήταν σπουδαίος. Αυτό πιστεύω για τον συγκεκριμένο συγγραφέα. Υπάρχει και η προσωπικότητα.
 
Είναι μοιραίο για έναν καλλιτέχνη να βρίσκεται απέναντι στην εξουσία;
 
Με την έννοια του διαλόγου είναι μοιραίο να βρίσκεται απέναντι στα πάντα. Και βέβαια απέναντι στην εξουσία που διέπει τα πάντα. Είναι ο ρόλος του αυτός. Ανάλογα με το είδος που υπηρετεί ο καλλιτέχνης είναι μοιραίο να βρίσκεται απέναντι στα πάντα. Το «απέναντι» όχι με την έννοια του δογματικού: Είμαι απέναντι για να είμαι απέναντι» αλλά με την έννοια ότι βλέπει τα κακώς κείμενα και τα κρίνει, τα γελοιοποιεί, τα σατιρίζει και προσπαθεί να τα αλλάξει ή προσπαθεί να γεννήσει ερωτήματα. Αλλιώς για πιο λόγο να είσαι καλλιτέχνης; Για να σε βλέπουν; Δεν έχει νόημα. Μπορούν να σε δουν αν κάνεις τηλεόραση. Δεν είναι λοιπόν θέμα αναγνωρισιμότητας αλλά θέσης απέναντι στα πράγματα. Ωραία είναι και η αναγνωρισιμότητα αν και όταν έρθει και αν έρθει και σωστά. Γιατί και ο Μπουλγκάκοφ είναι τώρα πολύ αναγνωρίσιμος αλλά πώς έγινε. Έχει μεγάλη διαφορά. Είναι μοιραίο λοιπόν. Δεν γίνεται αλλιώς. Όπως έλεγε κι ο Βασίλιεφ: «Δεν πρέπει να κάνεις θέατρο που θέλει ο κόσμος. Πρέπει να κάνεις θέατρο που δεν θέλει ο κόσμος». Δεν είναι θέμα καθοδήγησης. Είναι ότι πρέπει να κάνεις θέατρο για να πηγαίνεις και ο ίδιος βήματα μπροστά. Και να σκέφτεσαι πάντα ότι μπορεί κάποιος από το κοινό να πάει έστω και μισό βήμα πιο μπροστά από κει που ήταν πριν δει το έργο σου. Αλλιώς δεν έχει νόημα.
 
Αυτό ήθελε να κάνει ο Μπουλγκάκοφ με το Στάλιν. Δεν ήθελε να καταργήσει την επανάσταση, ήθελε να τη βελτιώσει. Ουσιαστικά τα έργα του λένε ότι «έχουμε πνιγεί στην γραφειοκρατία, δεν γίνεται τίποτα, είμαστε όλοι τεμπέληδες, όλοι μπαίνουν στα φρενοκομεία». Ο Στάλιν σκότωσε την επανάσταση όχι ο Μπουλγκάκοφ. Ο Στάλιν τη σκότωσε από τη στιγμή που την παγίωσε και την έκανε δόγμα. Ο Μπουλγκάκοφ είναι ο κατ’ εξοχήν επαναστατικός καλλιτέχνης και συγγραφέας. Καθόλου φοβικός. Όλη την έννοια της επανάστασης και της ανάστασης την πραγμάτωσε μέσα από το έργο του. Ο Μπουλγκάκοφ είναι η επανάσταση όχι ο Στάλιν. Ο Στάλιν είναι ο θάνατος της επανάστασης. Ο Μπουλγκάκοφ μέσα από το έργο του ζητούσε μια συνεχόμενη επανάσταση. Κι αυτό ψάχνουμε. Μια συνεχόμενη ανάσταση. Εδώ και τώρα όμως. Όχι όπως λέει ο Χριστιανισμός όταν πεθάνουμε. Εδώ και τώρα, στην καθημερινότητα. Κάθε στιγμή, κάθε δευτερόλεπτο. Κι αυτό πρέπει να το κάνουμε ανεξαρτήτως κρίσης. Γι’ αυτό μακάρι να είχα ανεβάσει το έργο πριν την κρίση. Θα ήμουν πιο περήφανος γιατί θα είχα φανεί διορατικός.

 
Το έργο τελικά θέτει ερωτήματα ή προσπαθεί να δώσει απαντήσεις από σκηνής;
 
Θέτει μόνο ερωτήματα. Αυτή είναι η δουλειά. Να θέτεις ερωτήματα κι όχι να σηκώνεις το δάκτυλο. Η τέχνη πρέπει να αφυπνεί συνειδήσεις. Να θέτει ερωτήματα. Να βάζει τον κόσμο να σκεφτεί, κι όχι να είναι απλά θεατής. Να είναι σκεπτόμενος πολίτης. Αυτός είναι ο στόχος και της παράστασης. Αν τελικά τον καταφέρουμε θα το πει το κοινό.
 
Θεωρείται ότι υπάρχει στροφή στο πολιτικό θέατρο ή τελικά αναγνωρίζουμε λόγω συγκυριών τα πολιτικά χαρακτηριστικά που έτσι κι αλλιώς υπήρχαν;
 
Πιστεύω ότι είναι και τα δυο. Και αναγνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά γιατί ζούμε σε μια εποχή εξαιρετικά ακραία οπότε όλα τα πράγματα μεγεθύνονται κι επίσης σήμερα οι καλλιτέχνες έχουν ανάγκη να πουν πράγματα για την εποχή τους. Οπότε και η εποχή αναδεικνύει τα έργα που είναι πολιτικά και ο καλλιτέχνης επιλέγει πολιτικά έργα λόγω εποχής. Έτσι κι αλλιώς κάθε εποχή εμπεριέχει την κρίση της και κάθε κρίση εμπεριέχει και το μετά την κρίση. Εγώ διάλεξα το έργο σίγουρα επηρεασμένος από τα όσα ζούμε σήμερα. Αλλά και γι’ άλλο λόγο να το διάλεγα σίγουρα κάποιοι θα σκέφτονταν πως το επέλεξα λόγω συνθηκών.
 
Οι συντελεστές της παράστασης;
 
Είναι πραγματικά καταπληκτικοί. Μελέτης Ηλίας, ηθοποιός του Θόδωρου Τερζόπουλου και χρόνια στην ομάδα του Στάθη Λιβαθινού. Στάθης Σταμουλακάτος, έντεκα χρόνια στο Επί Κολωνό. Άννα Ελεφάντη που παίζει στο «Γιοι και κόρες» του Γιάννη Καλαβριανού και είναι στην ομάδα Sforaris. Η Μελίνα Μάσχα στο φωτισμό, ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης στα κοστούμια και τα σκηνικά, ο Λάμπρος Πηγούνης που έχει κάνει τη μουσική και η εξαιρετική Θάλεια Δήτσα που έχει κάνει την επιμέλεια κίνησης σε μια παράσταση που χρειάζεται πάρα πολύ συγκίνηση και στη σωματικότητα. Είμαι περήφανος που βρεθήκαμε όλοι μαζί για να κάνουμε αυτή τη δουλειά. Μια ομαδική δουλειά που όλοι βάζουμε τις προσωπικότητές μας για να βγει όσο το δυνατόν καλύτερο αποτέλεσμα.

Συντελεστές

Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνικά-κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Ερμηνεύουν: 
Μπουλγκάκοφ: Mελέτης Ηλίας
Μπουλγκάκοβα: Άννα Ελεφάντη
Στάλιν: Στάθης Σταμουλακάτος

Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Μουσική & Ηχητικός Σχεδιασμός: Λάμπρος Πηγούνης
Επιμέλεια Κίνησης: Θάλεια Δήτσα
Μακιγιάζ & Κομμώσεις: Λένια Saw
 
Video trailer: Βασίλης Λαϊνας
Φωτογραφίες: Πάνος Μιχαήλ
Αφίσα: Παναγιώτης Βωβός