Παίρνοντας την σκυτάλη από το αφιέρωμα στην ενότητα “Ανθρώπινα Δικαιώματα“, συνεχίζουμε σήμερα την ανασκόπηση μας στις ενότητες του 17ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παρουσιάζοντας το έργο των κινηματογραφιστών Χούμπερτ Ζάουπερ από την Αυστρία και Αλεξάντρου Σόλομον, από τη Ρουμανία. Δύο δημιουργοί οι οποίοι μέσα από το έργο τους ασκούν έντονη κριτική στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα και το έργο των οποίων έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο Φεστιβάλ. Οι δύο σκηνοθέτες δίνουν το παρών στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους και να συνομιλήσουν με τους θεατές.

Χούμπερτ Ζάουπερ / Hubert Sauper

Γεννημένος στις Αυστριακές Άλπεις, ο Ζάουπερ σπούδασε σκηνοθεσία στη Βιέννη και το Παρίσι, ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκει κινηματογράφο σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα ντοκιμαντέρ του έχουν αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις σε Διεθνή Φεστιβάλ όπως του Βερολίνου και του Σάντανς, ενώ έχει τιμηθεί με Σεζάρ και βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφος.

Το αφιέρωμα του 17ου Φεστιβάλ στον Ζάουπερ εστιάζει σε ταινίες που καταγγέλλουν πρακτικές και πολιτικές, δίνοντας φωνή στους αδύναμους. Ωστόσο παρουσιάζει και ένα πρώτο δείγμα γραφής που αναδεικνύει την ευαισθησία του δημιουργού. Το φιλμ του “Ο Εφιάλτης του Δαρβίνου” (Darwin’s Nightmare) , ήταν υποψήφιο για Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ το 2004.

Στο ντοκιμαντέρ “On the Road with Emil” (1993), με πρωταγωνιστή έναν διευθυντή τσίρκου, ο Ζάουπερ μας ταξιδεύει στο χειμερινό αυστριακό τοπίο και ταυτόχρονα στις έννοιες των σχέσεων και της οικογένειας. Η ίδια ευαισθησία, με πιο μαχητική διάθεση διατρέχει όλο το έργο του σκηνοθέτη.

Το όνομα του Χούμπερτ Ζάουπερ έχει συνδεθεί με το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ που στηλιτεύει κυρίως την εκμετάλλευση της αφρικανικής ηπείρου από τον δυτικό κόσμο. Ο πολυπράγμων σκηνοθέτης, συγγραφέας, ηθοποιός και παραγωγός έκανε το 2004 παγκόσμια αίσθηση με το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ του “Ο Εφιάλτης του Δαρβίνου“.

Πρόκειται για ένα φιλμ που εξετάζει την αποικιοκρατική αλιεία στη Λίμνη Βικτώρια στην Τανζανία. Σε μια περιοχή που μαστίζεται από την απόλυτη φτώχεια, χιλιάδες τόνοι ψαριών αλιεύονται καθημερινά και αποστέλλονται σε κράτη της Δύσης. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει τόσο την οικονομική και πολιτική διαπλοκή όσο και τις κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις του φαινομένου, ενώ διατηρεί πάντα στον άξονά του τον άνθρωπο.

Το έργο του Ζάουπερ όμως ξεπερνά γεωγραφικά όρια. Ο ίδιος ο δημιουργός αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι τελευταίες μου ταινίες είναι γυρισμένες στην Αφρική, όμως δεν μιλούν για την Αφρική. Σ’ αυτή την περιοχή του κόσμου βρήκα τις συνθήκες για να περιγράψω την ειρωνεία και το αίνιγμα της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης».

Το 1998, ο αυστριακός κινηματογραφιστής καταγράφει την οδυνηρή εμπειρία εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων Χούτου της Ρουάντα στη ζούγκλα του Ζαΐρ, μέσα από το φιλμ “Kisangani Diary“. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό το γεγονός ότι όταν ο σπουδαίος Ζαν Ρους είδε το ντοκιμαντέρ, διακήρυξε τη γέννηση ενός νέου τύπου κινηματογράφου, του «σινεμά της επαφής», σημειώνοντας ότι αυτό «δεν είναι ακόμη ένα ντοκιμαντέρ ενός λευκού για τη Μαύρη Ήπειρο».

Το 2002, ο Ζάουπερ, κάνοντας ένα διάλειμμα από τα αφρικανικά θέματα, υπογράφει το “Alone with our Stories“, μια καταγγελία για την ενδοοικογενειακή βία (σωματική και ψυχολογική) που υφίστανται οι γυναίκες πίσω από κλειστές πόρτες. «Η συζυγική βία δεν είναι μόνο η πιο  αόρατη μορφή πολέμου, αλλά και η πιο απειλητική και καταστροφική», τονίζει ο σκηνοθέτης.

Στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθεί και η πιο πρόσφατη ταινία του Ζάουπερ, “We Come as Friends” (2014 – φώτο), που επιστρέφει στην Αφρική και πιο συγκεκριμένα στο Νότιο Σουδάν. Ειρηνοποιοί των Ηνωμένων Εθνών, εργάτες, Αμερικανοί ευαγγελιστές, Σουδανοί όλων των ηλικιών, παρελαύνουν μπροστά από την κάμερα, αποτυπώνοντας με μελανά χρώματα ένα νεο-αποικιοκρατικό πείραμα που συντελείται στη χώρα.

Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ το οποίο πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του πέρσι τον Ιανουάριο στο Φεστιβάλ του Σαντανς. Στη συνέχεια το “We Come as Friends” (φώτο), προβλήθηκε και στο 64ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου (Μπερλινάλε), όπου και απέσπασε το Βραβείο: Peace Film Award.

Αναλυτικά το πρόγραμμα προβολών των ντοκιμαντέρ του Χούμπερτ Ζάουπερ, στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, έχει διαμορφωθεί ως εξής:

Δευτέρα 16 Μαρτίου
13:00 Ερχόμαστε εν ειρήνη / OΛYMΠION

Τρίτη 17 Μαρτίου
13:00 Μόνες με τις ιστορίες μας / OΛYMΠION
13:00 Στο δρόμο με τον Έμιλ / OΛYMΠION

Τετάρτη 18 Μαρτίου
13:00 Το ημερολόγιο του Κισανγκάνι / OΛYMΠION

Πέμπτη 19 Μαρτίου
18:15 Ο εφιάλτης του Δαρβίνου / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ
23:15 Το ημερολόγιο του Κισανγκάνι / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ

Παρασκευή 20 Μαρτίου
15:30 Μόνες με τις ιστορίες μας / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ
15:30 Στο δρόμο με τον Έμιλ / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ
20:30 Ερχόμαστε εν ειρήνη / OΛYMΠION

Αλεξάντρου Σόλομον

Σκηνοθέτης, διευθυντής φωτογραφίας και παραγωγός, ο Σόλομον γεννήθηκε το 1966 στο Βουκουρέστι, σπούδασε κινηματογράφο και το 1993 υπέγραψε το πρώτο του ντοκιμαντέρ. Έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ επίσης έχει έντονη παρουσία σε διεθνείς συμπαραγωγές. Η μεγάλη του αγάπη όμως παραμένει το ντοκιμαντέρ, το οποίο υπηρετεί με συνέπεια και αφοσίωση. Είτε μέσα από απλή παρατήρηση είτε χάρη σε εκτεταμένη δημοσιογραφική έρευνα, ο δημιουργός παρακινεί το θεατή να ανακαλύψει τις απαντήσεις, να ερμηνεύσει τα γεγονότα και να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα.

Στη συνέντευξη τύπου που παραχώρησε στο πλαίσιο του 17ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – και την οποία είχαμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε από κοντά – ο Αλεξάντρου Σόλομον, δήλωσε σχετικά:

«Τα ντοκιμαντέρ βρήκαν πολύ δύσκολα τον δρόμο για την ανάκαμψη μετά το ’90. Κι αυτό γιατί την εποχή του κομμουνισμού θεωρούνταν εργαλείο προπαγάνδας. Στη συνέχεια τα στούντιο που γύριζαν ντοκιμαντέρ εξαφανίστηκαν, ενώ και οι ίδιοι οι δημιουργοί συνάντησαν  μεγάλες δυσκολίες για το πώς να υιοθετήσουν μία νέα στάση στη δουλειά τους. Τελευταία έχουν κάνει την εμφάνισή τους νέα είδη, όπως το observation documentary, ενώ οι νέοι σκηνοθέτες ασχολούνται ιδιαίτερα με θέματα κοινωνικού περιεχομένου.»

Τα ντοκιμαντέρ του Αλεξάντρου Σόλομον δεν «υπακούουν» σε κινηματογραφικά είδη και κανόνες. Με αφετηρία την ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία της Ρουμανίας, ανιχνεύουν το παρελθόν για να μιλήσουν για το παρόν και το μέλλον, με τρόπο μοντέρνο, άμεσο και αντικειμενικό.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ντοκιμαντέρ “Kapitalism: Our Improved Formula” του 2010 (φώτο), το οποίο σκιαγραφεί τη σύγχρονη Ρουμανία, μετέωρη ανάμεσα στον κομμουνισμό του χθες και τον καπιταλισμό του σήμερα, μέσα από τις αποκαλυπτικές συνεντεύξεις των μεγιστάνων της χώρας. Πλάνα αρχείου, stop-motion animation και σαρκαστικοί τόνοι δομούν ένα καυστικό σχόλιο για το φαύλο κύκλο της διαφθοράς και της ατιμωρησίας που καλά κρατεί και μετά την πτώση του καθεστώτος Τσαουσέσκου.

«Κάθε πόλη έχει το κυκλοφοριακό που της αξίζει» υποστηρίζει εύστοχα ο σκηνοθέτης στο ντοκιμαντέρ “Apocalypse On Wheels” του 2008. Εδώ κινηματογραφεί από τη θέση του συνοδηγού πέντε ανθρώπους που οδηγούν στους δρόμους τoυ Βουκουρεστίου – έναν καθρέφτη της ρουμανικής κοινωνίας. Το χάος και η αυθαιρεσία δεσπόζουν ως συμπτώματα της κρατικής δυσλειτουργίας, σε μια χώρα η οποία βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης στη θνησιμότητα τροχαίων ατυχημάτων.  

Μια σπάνια ματιά στο παρελθόν ρίχνει το ντοκιμαντέρ “Cold Waves” του 2007, που μας ξεναγεί στα παρασκήνια του ραδιοφωνικού σταθμού – μύθου Radio Free Europe. To RFE ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50 ως όργανο αμερικανικής προπαγάνδας με «χορηγό» τη CIA, για να εξελιχθεί σε φωνή παρηγοριάς για τον ρουμανικό λαό επί Τσαουσέσκου, ο οποίος επιστράτευσε μέχρι τον τρομοκράτη Κάρλος το Τσακάλι, προκειμένου να το φιμώσει.

Το ντοκιμαντέρ του Αλεξάντρου Σόλομον “Clara B.“, παραγωγής του 2006, εκθέτει στιγμιότυπα που σημάδεψαν την ιστορία της Ευρώπης, με οδηγό την ομώνυμη ηρωίδα.

Μια συγκλονιστική αληθινή ιστορία αφηγείται το “The Great Communist Bank Robbery” (2004). Το 1959 μια ομάδα πρώην καθεστωτικών κομμουνιστών ληστεύει τη Ρουμανική Εθνική Τράπεζα, με στόχο να πλήξει το απολυταρχικό σύστημα. Μετά τη σύλληψή τους, το καθεστώς τους υποχρεώνει να πρωταγωνιστήσουν στην προπαγανδιστική ταινία Reconstruction. Πρόκειται για μια αναπαράσταση του περιστατικού με την υπόσχεση να μειωθούν οι ποινές τους.

Όμως, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων, οι δράστες εκτελούνται. Το σκληρό πρόσωπο της εξουσίας έρχεται στο φως σε μια υπόθεση που πήρε τεράστιες διαστάσεις εντός και εκτός συνόρων. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στα ίδια γεγονότα είναι βασισμένη και η τελευταία ταινία του Ναέ Κάρανφιλ με τίτλο “Closer to the Moon” (2013), με πρωταγωνιστές τους: Vera Farmiga, Mark Strong, Harry Lloyd.

«Πάντα υπάρχει μυθοπλασία στο ντοκιμαντέρ. Ο κόσμος πιστεύει ότι ένα ντοκιμαντέρ είναι απόλυτα αντικειμενικό, αλλά αυτό δεν ισχύει. Η μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Αυτή τη στιγμή υπάρχει στο ρουμανικό σινεμά μία προσέγγιση ντοκιμενταρίστικη. Εμένα με ενδιαφέρει ιδιαίτερα αυτό που κάνει το ρουμανικό θέατρο, το οποίο έχει επηρεαστεί επίσης από το ντοκιμαντέρ. Υπάρχουν περιπτώσεις σκηνοθετών που πηγαίνουν μαζί με τους ηθοποιούς στον χώρο όπου διαδραματίζεται η υπόθεση του έργου και δουλεύουν επιτόπου. Αυτό δίνει αμεσότητα στο έργο τους καθώς μιλούν συχνά για καυτά ζητήματα που απασχολούν τη Ρουμανία.» – Αλεξάντρου Σόλομον

Αναλυτικά το πρόγραμμα προβολών των ντοκιμαντέρ του Αλεξάντρου Σόλομον, στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, έχει διαμορφωθεί ως εξής:

Τρίτη 17 Μαρτίου
13:00 Η μεγάλη κομμουνιστική ληστεία / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ

Τετάρτη 18 Μαρτίου
13:00 Ψυχρά κύματα / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ

Πέμπτη 19 Μαρτίου
13:30 Καπιταλισμός – Η μυστική μας συνταγή / ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ

Το 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, διεξάγεται από την Παρασκευή 13 Μαρτίου, μέχρι και την Κυριακή 22 Μαρτίου. Το Tvxs.gr και φέτος θα δώσει το παρών σ’ ένα από τα κορυφαία φεστιβάλ στο είδος του και θα σας μεταφέρουμε αναλυτικά τις εντυπώσεις μας από τη διοργάνωση καθώς και τις προτάσεις μας για τις προβολές του.