Η ταινία “The Brutalist” του Μπράντι Κομπέρτ, με πρωταγωνιστή τον Άντριεν Μπρόντι, φέρνει στο προσκήνιο την άγνωστη ιστορία των αρχιτεκτόνων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη ναζιστική Γερμανία.
Μέσα από την φανταστική ιστορία του Λάζλο Τοθ, ενός Ούγγρου Εβραίου αρχιτέκτονα και επιζώντα του Ολοκαυτώματος, η ταινία αναδεικνύει τις πραγματικές ιστορίες πολλών διανοούμενων της εποχής.
Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία και η πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης το 1933 σηματοδότησε μια μαζική έξοδο επιστημόνων, καλλιτεχνών και διανοούμενων. Για πολλούς από αυτούς, η φυγή δεν ήταν απλώς επαγγελματική επιλογή αλλά ζήτημα ζωής και θανάτου.
Η σχολή Bauhaus και η μαζική έξοδος των διανοούμενων από τη ναζιστική Γερμανία
Η Σχολή Bauhaus, που ιδρύθηκε το 1919 στη Βαϊμάρη, αποτέλεσε το επίκεντρο αυτής της πνευματικής διασποράς. Η σχολή, που αργότερα μεταφέρθηκε στο Ντεσάου και τελικά στο Βερολίνο, άφησε μια κληρονομιά που επηρεάζει την αρχιτεκτονική και το design μέχρι σήμερα.
Οι τρεις διευθυντές της σχολής Bauhaus, Βάλτερ Γκρόπιους, Χανς Μέγιερ και Μις φαν ντερ Ρόε αντιπροσωπεύουν τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις στην αρχιτεκτονική και τρεις διαφορετικές πορείες στην εξορία.
Παρά τις διαφορετικές μεθόδους και προτεραιότητές τους, και οι τρεις προώθησαν μια μοντέρνα αρχιτεκτονική που στόχευε στην αλλαγή όχι μόνο της αισθητικής αλλά και της ίδιας της ζωής.
Ο Βάλτερ Γκρόπιους, ο οποίος προερχόταν από εύπορη οικογένεια, έφυγε αρχικά από τη Γερμανία το 1934 για το Ηνωμένο Βασίλειο, πριν εγκατασταθεί στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης το 1937 ως εξέχον μέλος του διδακτικού προσωπικού της νεοσύστατης Μεταπτυχιακής Σχολής Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Εκεί, εκτός από τη διδασκαλία, δημιούργησε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο με την ονομασία The Architects’ Collaborative.

Ο Λούντβιχ Μις φαν ντερ Ρόε παρέμεινε στη Γερμανία μέχρι το 1938, όπου συνέχισε να εργάζεται σε ένα όχι εντελώς φιλόξενο πολιτικό κλίμα. Τελικά, εγκαταστάθηκε στο Σικάγο ως διευθυντής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας του Ιλινόις και ξεκίνησε μια λαμπρή καριέρα που θα τον καθιστούσε τον καθοριστικό μεταπολεμικό αρχιτέκτονα των ΗΠΑ. Το έργο του ήταν καθοριστικό, μεταξύ άλλων, για την ανάπτυξη του κτιρίου γραφείων που θα αποτελούσε την επιτομή του αμερικανικού επεκτατικού καπιταλισμού μετά τον πόλεμο.
Εδώ αξίζει να αναφερθεί η επί μακρόν συνεργάτης του στο Βερολίνο, η σχεδιάστρια και αρχιτέκτονας Λίλυ Ράιχ, η οποία δίδασκε επίσης στο Bauhaus. Μέχρι πρόσφατα δεν ήταν γνωστή η προσφορά της και ο άμεσος ρόλος της σε μεγάλο μέρος του έργου του Μις φαν ντερ Ρόε αλλά και η ατομική της παραγωγή. Ευτυχώς, ερευνητές όπως η Λάουρα Μαρτίνες ντε Γκερένου έριξαν φως στη ζωή και το έργο της.
Η «κόκκινη Bauhaus» και οι σοσιαλιστικές αρχιτεκτονικές οράσεις
Ο Χανς Μέγιερ επέλεξε έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο. Αντί για τις ΗΠΑ, κατευθύνθηκε προς τη Σοβιετική Ένωση, ακολουθώντας τις κομμουνιστικές του πεποιθήσεις. Η αναζήτησή του για τον ιδανικό τόπο εργασίας δεν περιλάμβανε την ατομικιστική, εμπορευματοποιημένη κοινωνία του αμερικανικού καπιταλισμού.
Το μοντέλο του ήταν αυτό του αρχιτέκτονα που υπηρετεί πλήρως την κοινωνία και απέφευγε κάθε αισθητικό ή καλλιτεχνικό πρωταγωνιστισμός. Ήταν πεπεισμένος ότι αυτός ο τύπος αρχιτεκτονικής θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο σε μια αταξική κοινωνία όπου τα μέσα παραγωγής ανήκαν στο προλεταριάτο.
Η πορεία του Μέγιερ από τη Μόσχα στο Μεξικό και τελικά πίσω στην Ελβετία όπου και πέθανε το 1954 αντιπροσωπεύει μια λιγότερο γνωστή αλλά εξίσου σημαντική διάσταση της αρχιτεκτονικής μετανάστευσης. Η δεκαετής παραμονή του στο Μεξικό συνέπεσε με τα προοδευτικά κοινωνικά προγράμματα του προέδρου Λάζαρο Κάρντενας.
Οι μετανάστες που ακολούθησαν τα βήματα του Μέγιερ δεν ήθελαν μόνο να αποφύγουν τις ΗΠΑ, αλλά αναζήτησαν καταφύγιο εκεί όπου μπορούσαν να ακολουθήσουν καλύτερα τα ιδανικά τους. Αντί για όμορφα κτίρια, οραματίστηκαν μια αρχιτεκτονική που θα βοηθούσε στη σφυρηλάτηση μιας νέας κοινωνίας και μιας νέας ανθρωπότητας.
Η έννοια της «Κόκκινης Bauhaus», όπως την περιγράφει ο Ντάνιελ Τάλεσνικ, αναδεικνύει ένα ολόκληρο ρεύμα μοντέρνων αρχιτεκτόνων που εργάστηκαν για τη σοβιετική κυβέρνηση μετά τη φυγή τους από τη ναζιστική Γερμανία. Αυτές οι ιστορίες, λιγότερο γνωστές στο ευρύ κοινό, αξίζουν μεγαλύτερη αναγνώριση στην ιστορία της αρχιτεκτονικής.
Στην Ελλάδα τα ΜΜΕ που στηρίζουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, χρημαδοτούνται από το ... κράτος. Tο tvxs.gr στηρίζεται στους αναγνώστες του και αποτελεί μια από τις ελάχιστες ανεξάρτητες φωνές στη χώρα. Mε μια συνδρομή, από 2.9 €/μήνα,ενισχύετε την αυτονομία του tvxs.gr και των δημοσιογραφικών του ερευνών. Συγχρόνως αποκτάτε πρόσβαση στα ντοκιμαντέρ και το περιεχόμενο του 24ores.gr.
Δες τα πακέτα συνδρομών >