Τρεις ταινίες από την Λατινική Αμερική ξεχώρισαν στο 63ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ταινίες με φαινομενικά διαφορετική θεματολογία, που ωστόσο τις συνδέει ένα ισχυρό νήμα. Η αδιαπραγμάτευτη σχέση των ανθρώπων με τη γη τους και τον πολιτισμό τους, ο αγώνας για επιβίωση σε συνθήκες φτώχειας, η ελευθερία  και ο έρωτας σε απόλυτη όμως συνάρτηση με τα δύο προηγούμενα.

Η «Χερόνιμα» του Ραούλ Τόσο, είναι ένα αριστούργημα βασισμένο στην αληθινή ιστορία της μοναδικής επιζήσασας από τους παγετώνες στην Παταγονία της δεκαετίας του ΄70, που αρνείται να εγκαταλείψει με τα παιδιά της, την αφιλόξενη από τις καιρικές συνθήκες γη της και καταρρέει ψυχικά όταν μεταφέρεται στον «πολιτισμό».

Οι «Αδερφές Κίσπε» του Σεμπαστιάν Σεπούλβεδα, αρνούμενες επίσης να αφήσουν τα βουνά της Αργεντινής που έχουν ερημώσει μετά από τους εξωντοτικούς νόμους Πινοσέτ για τους αγρότες, αυτοκτονούν στο τέλος της ταινίας. Ο έρωτας της Σόνιας με τον αντάρτη στην ταινία «Η καρδιά του χρόνου» του Αλμπέρτο Κορτές, είναι μόνο η αφορμή για να αντιληφθούμε τι σημαίνει για τις αυτόνομες κοινότητες των Ζαπατίστας στο Μεξικό, υπεράσπιση της γης της κουλτούρας και της ελευθερίας.

Και στις τρεις ταινίες, ο θεατής αντιλαμβάνεται πόσο σχετικοποιείται η έννοια της «καλής διαβίωσης» όταν υπερέχουν αρχέγονες ανάγκες,  δεσμοί και ιδανικά. Η Χερόνιμα μαραζώνει και τρελαίνεται στο ζεστό νοσοκομείο με τα καθαρά σεντόνια, οι Ζαπατίστας ζουν παθιασμένα ενώ δεν απολαμβάνουν λόγω του εμπάργκο κανένα από τα αγαθά του σύγχρονου πολιτισμού, οι αδερφές Κίσπε είναι τόσο δεμένες με τα βοσκοτόπια και τα ζώα τους, ώστε όταν ο Πινοσέτ αποφασίζει να θανατώσει όλα τα πρόβατα, εγκαταλείπουν τη ζωή, αφού ο «πολιτισμένος κόσμος» τις απωθεί και τις τρομάζει.

Δεν είναι τυχαίο, ότι οι ήρωες και οι ηρωίδες και των τριών ταινιών προέρχονται από τις ιθαγενικές κοινότητες και εκπροσωπούν το πείσμα ενός διωγμένου πολιτισμού να δικαιώσει τους ταπεινούς στόχους του απέναντι σε άγρια συμφέροντα, αυταρχικές κυβερνήσεις και ρατσιστές συμπολίτες.

Χερόνιμα (Gerónima) του Ραούλ Τόσο

Στην παγωμένη έρημο της Παταγονίας οι συνθήκες ζωής είναι σκληρές, όπως καταδεικνύει μια ταινία-σταθμός στο σινεμά της Λατινικής Αμερικής. Η ηρωίδα του τίτλου είναι μια γυναίκα που μεγαλώνει μόνη τα τέσσερα μικρά παιδιά της στην Αργεντινή της δεκαετίας του ’70.

Μπορεί να αδυνατεί να τους προσφέρει ασφάλεια, αλλά τουλάχιστον κατορθώνει να επιβιώσει και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες στωικά και με υπομονή. Όταν ένας κρατικός αξιωματούχος από τον τομέα της υγείας αποφασίζει να παρέμβει προκειμένου να βελτιώσει τη ζωή της οικογένειας, κάνει πράξη τη ρατσιστική πολιτική που ακολούθησε το καθεστώς μετά το πραξικόπημα του 1976 και κατά την περίοδο του «βρόμικου πολέμου» στη χώρα. Ολόκληρη η οικογένεια (από τη φυλή των Μαπούτσε) ξεριζώνεται από τον τόπο της και μεταφέρεται σε ένα δημόσιο νοσοκομείο. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η Χερόνιμα νιώθει ανεπιθύμητη και αγωνίζεται για να μην καταρρεύσει ψυχικά.

Η αυθεντική κόπια από την ηχογραφημένη κλινική διάγνωση της Χερόνιμα ακούγεται στο φόντο σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, ως αδιάψευστος μάρτυρας για τα αποτρόπαια ιστορικά γεγονότα στα οποία βασίστηκε το σενάριο. Η φωνή της αληθινής Χερόνιμα, μέσα από τις φαινομενικά απλοϊκές απαντήσεις της, δίνει μαθήματα φιλοσοφίας. Η οικογένεια επιστρέφει τελικά στην καλύβα της, ωστόσο το κακό έχει ήδη συντελεστεί. Τα δύο παιδιά πεθαίνουν από κοκκύτη, που κόλλησαν κατά την πρώτη τους νοσηλεία και η Χερόνιμα περνάει στην άλλη πλευρά, ανοίγοντας ψύχωση και φεύγει σύντομα από τη ζωή.

Βραβεία/Διακρίσεις: Βραβείο One Future – Munich IFF 1987

Οι αδερφές Κίσπε / Las niñas Quispe

Ο Σεμπαστιάν Σεπούλβεδα μας ταξιδεύει στη Χιλή του 1974 σε μια από τις πιο δυσπρόσιτες περιοχές του πλανήτη – στο άνυδρο οροπέδιο της Ατακάμα στη Χιλή. Απομονωμένες από τον υπόλοιπο κόσμο, οι αδερφές Χούστα, Λουσία και Λουσιάνα είναι αφοσιωμένες στο κοπάδι τους. Την ίδια στιγμή, όμως, βασανίζονται από τη μοναξιά που βιώνουν, αναγκασμένες να καταπιέζουν τα συναισθήματα και τη θηλυκότητά τους προκειμένου να επιβιώσουν.

Η είδηση ότι ο δικτάτορας Πινοσέτ έχει διατάξει την απαγόρευση της βοσκής στην περιοχή γίνεται το σημείο καμπής στον σιωπηλό αγώνα που δίνουν για να διατηρήσουν τον δικό τους τρόπο ζωής. Οι τρεις αδερφές καταρρέουν μπροστά στο φάσμα της απειλής, ενώ όλες οι επιλογές μοιάζουν εξίσου ζοφερές. Στα χωριά και τις κωμοπόλεις τις λοιδορούν, ο ρατσισμός είναι διάχυτος, ταράζονται ακόμα κι από το φλας της φωτογραφικής μηχανής. Από τον τόπο τους είναι πλέον διωγμένες.

Η απεραντοσύνη του τοπίου και η συναισθηματική αποστασιοποίηση των διαλόγων εντείνουν το χειροπιαστό ύφος ενός εντυπωσιακού κινηματογραφικού ντεμπούτου που αντλεί έμπνευση από αληθινά γεγονότα. Οι αδελφές Κίσπε είναι η πρώτη  μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη, που καταφέρνει μέσα από την εικόνα του και την αργή αλλά καθόλου φλύαρη αφήγηση να κάνει το σχόλιό του πάνω στην ιστορία των αδελφών, που προτίμησαν να αυτοκτονήσουν από το να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους, σε έναν κόσμο που δεν τον θέλουν και δεν τις χωράει.

Βραβεία/Διακρίσεις: Βραβείο Fedeora για την Καλύτερη Φωτογραφία (Διεθνής Εβδομάδα Κριτικής) – Venice IFF 2013, Καλύτερη Λατινοαμερικάνικη Ταινία (Ειδική Μνεία) – Mar del Plata IFF 2013, Καλύτερη Φωτογραφία – Lima Latin American FF 2014

Η καρδιά του χρόνου / Corazón del tiempo Αλμπέρτο Κορτές

Μια ταινία που διεισδύει στην αχαρτογράφητη περιοχή της Πολιτείας Τσιάπας του Μεξικού, στην καρδιά του αγώνα των Ζαπατίστας για αυτονομία. Η Σόνια βρίσκεται ένα βήμα πριν τον γάμο, τον οποίο έχουν οργανώσει λεπτομερώς οι οικογένειες του ζευγαριού, και η προίκα –μια αγελάδα– έχει συμφωνηθεί.

Όμως η Σόνια είναι ερωτευμένη με κάποιον άλλον: έναν αγωνιστή του αντάρτικου στρατού. Ο Ζαπατιστικός Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός πρόκειται να σταματήσει τον γάμο, και ολόκληρη η κοινότητα θα αναζητήσει τρόπους επίλυσης του ζητήματος στη γενική συνέλευση. Η Σόνια αν θέλει να συνεχίσει τη ζωή της με τον αντάρτη, θα πρέπει να καταταγεί στον ζαπατιστικό στρατό, ωστόσο εκείνη διεκδικεί και τη ζωή της ως δασκάλα στην κοινότητα.

Η ταινία του Κορτές δείχνει με ποιον τρόπο οι ανθρώπινες σχέσεις περνούν μοιραία μέσα από τον εμβληματικό αγώνα των Ζαπατίστας για να υπερασπιστούν τη γη και τον πολιτισμό τους. Καθ’όλη τη διάρκεια της ταινίας, παρακολουθούμε τις εφόδους των ομοσπονδιακών στις κοινότητες, τη διεθνή αλληλεγγύη που βοηθά ώστε να ηλεκτροδοτηθεί η περιοχή αλλά και τρεις γενιές γυναικών να στοιχίζονται και να μαρτυρούν πως ο αγώνας άλλαξε ακόμα και τα ήθη και τα εθιμα αιώνων.

Βραβεία/Διακρίσεις: Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής – Cine Ceará National Cinema Festival 2009