Η Μαρίνα Σάττι μου δείχνει μια φωτογραφία: «Η φωτογραφία είναι από τα γενέθλια μου. Βλέπεις τη μαμά μου, η λευκή κυρία με τα μαύρα μαλλιά, και η υπόλοιποι άνθρωποι είναι η οικογένεια στο Σουδάν, από την πλευρά του μπαμπά μου. Να γιατί κάνω αυτό που κάνω. Η πολυπολιτισμικότητα είναι πλούτος. Ακόμα και μέσα στην ίδια κοινωνία που μιλάς την ίδια γλώσσα – αλλά διαφέρουν οι ιστορίες και οι ζωές μας».

Όταν ήρθε να με βρει για να της γράψω στίχους, δεν είδα μόνο το ταλαντούχο πλάσμα που ξέρουν όλοι και όλες. Είδα ένα κορίτσι γεμάτο ζωή που τρέχει με φόρα προς το όνειρο της με μεγάλη απαιτητικότητα, μια γυναίκα που πατάει γερά στη γη και στις ρίζες της που περνούν από το Σουδάν στην Κρήτη αγκαλιάζουν τα Βαλκάνια και ψάχνουν αναφορές στις παραδόσεις των λαών. Έναν άνθρωπο που απολαμβάνει να ζει και να καταγράφει τη ζωή, όπου πάλλεται η φλέβα των κοινοτήτων, από τις κοινότητες των ρομά έως τους Σαρακατσάνους, από τις γιαγιάδες στην Κρήτη και τον Έβρο έως τους σκέιτερς στο Μπουρνάζι. Πολλοί αντιλαμβάνονται ως αντίφαση το ότι πατάει γερά στην παράδοση και την κλασσική παιδεία,  μια ποπ σταρ της urban σκηνής, που έχει καταφέρει να τραβήξει τα βλέματα των πιο δημοφιλών πλατφορμών για τη μουσική διεθνώς, πριν ακόμα κυκλοφορήσει ο πρώτος δίσκος της «ΥΕΝΝΑ». Τι λέει η ίδια στο tvxs; «Το «τί σημαίνει σοβαρή γυναίκα» ήταν μια από τις προκαταλήψεις που έπρεπε να υπερβώ για να φτιάξω αυτό το δίσκο. Είπα: αγάπη μου σ’ αρέσει να στολίζεσαι και να χορεύεις; Ναι! Ταυτόχρονα σ’ αρέσει να διαβάζεις τα βιβλία σου και να ακούς και κλασική μουσική; Ναι. Τέλος».

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, λίγο πριν τη σημερινή της συναυλία στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής, προσπάθησα να φωτίσω  το κοινωνικό και προσωπικό σύμπαν της Μ. Σάττι.  Βίωσε ρατσισμό με Σουδανό πατέρα στην επαρχιακή Ελλάδα; Πώς βρίσκει τα λεφτά για τόσο ακριβές παραγωγές; Τι θα κάνει αν αύριο δύσει το άστρο της;

Γιατί δίνεις τόση μεγάλη έμφαση στην οπτικοποίηση του τραγουδιού, στα video clip;

Είναι για μένα το άλλο μισό του μηνύματος. Το βίντεο συμπληρώνει αυτό που θέλω να πω σε σχέση με την αισθητική και τον «τόνο». Αφηγείται και η εικόνα την πρόθεση μου, που δεν είναι μόνο η μουσική. Το «Σπίρτο και βενζίνη» είναι μια συγχρονη αστική αναπαράσταση του εθίμου του Άη Γιάννη του Κλήδονα. Μικροί και μεγάλοι, πηδάνε τις φωτιές κι είναι σαν κάθαρση για να διωξουν το κακό. Εμπεριέχει την έκσταση που περιγράφει το τραγούδι, την έκσταση της γέννας. Με ενδιαφέρει πολύ να μελετώ και να αποτυπώνω την πραγματική ανθρωπογεωγραφία της κοινωνίας.

Ποια είναι η πραγματική ανθρωπογεωγραφία;

Μου φαίνεται ενδιαφέρον να παρατηρώ τους ανθρώπους – τι νομίζουμε ότι είμαστε και τι είμαστε στα αλήθεια. Η πραγματικότητα εκει έξω δεν είναι απαραίτητα αυτή που βιώνουμε στους κλειστούς κύκλους ή στις παρέες μας. Στο Ηράκλειο, μεγαλώνοντας, η εκπαίδευση ήταν πάντα πρώτη προτεραιότητα στο σπίτι μας – όπως και σε όλους τους φίλους στο περιβάλλον μας. Όταν πρωτοήρθα στην Αθήνα γνώρισα καινούργιους ανθρώπους, κάποιοι είχαν παρατήσει το σχολείο, περπάτησα σε καινούργιες γειτονιές, κι άκουσα πολλές καινούργιες ιστορίες. Ο αδερφός μου, μου αφηγείται ενδιαφέρουσες ιστορίες από τον στρατό: Μου μίλησε για ένα αγόρι, για το πόσο αγνή ψυχή είχε, ένας δύο μέτρα αγρότης που δεν είχε πάει σχολείο, και δεν ήξερε να διαβάζει και να γράφει. Όμως, ήταν ο πιο καλοσυνάτος, ευγενής άνθρωπος.

Ζούμε τον κόσμο, και βγάζουμε συμπεράσματα, μέσα από τη δική μας ζωή. Κι όσο πιο «μακριά» φεύγεις από το σπίτι σου, και από’ κει που αισθάνεσαι «βολεμένος», τόσο πιο πολλές καινούργιες εικόνες βλέπεις, και τόσο πιο κοντά μπορεί τελικά να’ρθεις σ’ αυτό που πραγματικά είσαι.

Βλέπω αυτή την υπέροχη πολύχρωμη φωτογραφία των παιδικών σου γενεθλίων με συγγενείς από το Σουδάν και την Ελλάδα. Έχεις μιλήσει για το πως σε έχει επηρεάσει η καταγωγή σου αλλά εγώ θέλω να μάθω πως μεγάλωσες στην επαρχιακή Ελλάδα με Σουδανό πατέρα; Ένιωσες ρατσισμό ποτέ;

Η φωτογραφία είναι από τα γενέθλια μου. Βλέπεις τη μαμά μου, η λευκή κυρία με τα μαύρα μαλλιά, και η υπόλοιποι άνθρωποι είναι η οικογένεια στο Σουδάν, από την πλευρά του μπαμπά μου. Να γιατί κάνω αυτό που κάνω. Η πολυπολιτισμικότητα είναι πλούτος. Ακόμα και μέσα στην ίδια κοινωνία που μιλάς την ίδια γλώσσα – αλλά διαφέρουν οι ιστορίες και οι ζωές μας.

Στην αρχή ντρεπόμουν να δείξω τον μπαμπά μου γιατί δεν υπήρχε άλλος μαύρος στην Κρήτη τότε. Μετά κάποια περίοδο έγινε cool, ήταν σαν αμερικάνος «σταρ» – ο Τζόρνταν  ξέρω γω…Αργότερα που πήγα στην Αμερική για σπουδές συνειδητοποίησα ότι είμαι από την Ελλάδα και από το Σουδάν. Ο πατέρας μου είναι από το Σουδάν και όχι από την χώρα του Τζόρνταν! Συνειδητοποίησα ότι κουβαλώ την καταγωγή του πατέρα μου αλλά αισθάνομαι Ελληνίδα – και ότι όλα χωρούν ωραία μέσα μου. Στην πραγματικότητα, όλοι είμαστε τα πολλά διαφορετικά πράγματα που κουβαλάμε μέσα μας. Συνειδητοποίησα και την τύχη να ζω εδώ, σε μια χώρα με αυτόν τον καιρό, τη θάλασσα, τη ζεστή φιλοξενία και το τέλειο φαγητό – τόσο πλούσια σε παραδόσεις και σε πολιτιστική κληρονομιά.

Γιατί;

Διαβάζοντας ιστορία, το πιο «πολυπόθητο» στοιχείο της Ελλάδας ήταν πάντα ότι ηταν σταυροδρόμι πολιτισμών. Κι είναι ακόμα έτσι. Πας στην Κρήτη κι ακούς λύρα και λαούτο, στις Σέρρες ζουρνάδες και νταούλια, στα Επτάνησα καντάδες, στην Ήπειρο κλαρίνα και πολυφωνικά μοιρολόγια…

Και λέω: τι ζούσα μέχρι σήμερα; Νιώθω ότι μεγάλωσα χωρίς να δίνω σημασία σ’ αυτά που υπήρχαν γύρω μου – τα θεωρούσα δεδομένα. Σήμερα πηγαίνω στην εκκλησία και χαζεύω τη βυζαντινή τέχνη. Δεν τα έβλεπα πριν. Ακούω παραδοσιακή μουσική παντού και συγκινούμαι. Συγκινούμαι με τις ντοπιολαλιές που είναι γεμάτες ποίηση.

Τον περασμένο Δεκέμβριο στην Κρήτη γνώρισα μια κυρία 83 χρονών κι έγινε φίλη μου. Μου έλεγε ιστορίες…. Ο μπαμπάς της ήταν βοσκός, εκείνη ήταν η μικρότερη από 5 παιδιά κι επειδή τα παιδιά έπρεπε να τον βοηθάνε με το άρμεγμα και την τυροκομία, ο μπαμπάς επέλεξε να στείλει μόνο ένα παιδί στο σχολείο: το αγόρι. Ο δάσκαλος έλεγε στον βοσκό «αν θέλετε να στείλετε ένα παιδί, στείλτε τη μικρή σας κόρη που αγαπάει τα γράμματα και τα «πιάνει εύκολα». Ο γιος δεν ήθελε να σπουδάσει. Και μου μιλούσε με τη φωνή του μικρού κοριτσιού η γυναίκα, με παράπονο: «γιατί δεν έστειλε εμένα στο σχολείο ο πατέρας;» Δεν εχει τελειώσει το σχολείο και το είχε ακόμα παράπονο στα 83 της. Παρ’ ότι είχε τελειώσει μόνο την τρίτη δημοτικού, ήταν τόσο καλλιεργημένη, κι ο τρόπος που μιλούσε, και η γλώσσα που μιλούσε ήταν τόσο ποιητική. Σε μια άλλη συζήτησή μας μου είπε κάποια στιγμή: «Τ’ αντρός το χέρι μόνο για καλό πρέπει να απλώνεται πάνω στη γυναίκα».

Τι σε ενδιαφέρει περισσότερο καλλιτεχνικά και από που παίρνεις έμπνευση;

Για μένα τέχνη είναι η αληθινή ζωή. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το ανθρώπινο και το κοινωνικό. Πρώτα γι’ αυτό ενδιαφέρομαι, και μετά για τη μουσική. Η μουσική είναι το μέσον και τυχαίνει να είναι η γλώσσα που γνωρίζω να μιλάω – εσύ, Φωτεινή, ξέρεις να γράφεις και να εκφράζεσαι, και να απελευθερώνεσαι του στίχου – και μέσω της μαγειρικής! Η βαθιά μου πρόθεση είναι η παρατήρηση του κοινωνικού. Όταν πηγαίνω σε ένα καινούργιο μέρος μ’ αρέσει να κάθομαι σιωπηλή και να παρατηρώ, πώς στέκονται οι άνθρωποι, πώς μιλάνε, πώς σχετίζονται μεταξύ τους τα ζευγάρια, πώς μιλάνε στα παιδιά τους, πώς κινούνται οι «γυναίκες», πώς οι «άνδρες» μέσα στους παραδοσιακούς τους ρόλους..Από τη ζωή έρχονται οι ιδέες.

Η γιαγιά μου πέθανε πριν λίγες μέρες. Τέχνη είναι που μεγάλωσε από 9 χρονών χωρίς τον πατέρα της και δούλευε από τότε και για ογδόντα χρόνια. Μαζί με τον παππού μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, δεν είχε τελείωσει κανένας από τους δυο τους το δημοτικό. Κι όμως κατάφεραν να χτίσουν μια όμορφη ζωή, μια σεβαστή περιουσία και να σπουδάσουν τα δυο παιδιά τους, κι η μια κόρη να γίνει γιατρός, η άλλη μηχανικός. Χάρη σ’ εκείνους ζούμε εγώ κι ο αδερφός μου τη ζωή που ζούμε τώρα. Αυτό που κατάφερε ο παππούς και η γιαγιά μου είναι τέχνη.

Για μένα η πρόκληση είναι πως θα καταφέρω να πω για όλες αυτές τις ιστορίες μέσα από τη μουσική μου, χωρίς να τις αλλοιώσω. Βγαίνει το παιδάκι 6 χρονών με το κλαρίνο στο δρόμο, και πρέπει να ντιλάρει με όλη τη κοινωνία, να μάθει να επιβιώνει μόνο του στο δρόμο ένα μωρό, με τους μεγάλους, για ένα ευρώ. Με πονάει αυτή η εικόνα. Ο άλλος που κάνει σούζες με το μηχανάκι, πως ζει; Έχω ένα φίλο που κάθε μέρα κάνει σούζες στο Λυκαβηττό. Μου λέει: «δεν έχω δουλειά βαριέμαι, τι να κάνω; Αυτοκίνητα και μηχανάκια με τους φίλους μου».

Έχω ανάγκη να συνδέομαι με τους ανθρώπους σε αυτό το επίπεδο για να δημιουργήσω.

Η «τέχνη» της συνύπαρξης σου δίνει ρεύμα;

Ακριβώς αυτή την ανάγκη εκπληρώνω και μέσα από τη δουλειά με τις CHÓRES. Βλέπω τις κόρες στις πρόβες. Τις παρατηρώ. Τι φέρνουν από τον εαυτό τους στην ομάδα, πως ακούγεται η φωνή της μιας δίπλα στης άλλης, πως επηρεάζει η μία την άλλη, πως αλλάζουν, πως εξελίσσονται. Με συγκινούν και με κινητοποιούν.

Αυτή η ανάγκη της συνύπαρξης, έχει μπει πια μες στο πρότζεκτ. Παλιά ήμουν εσωστρεφής, δεν μιλούσα, φοβόμουν, δεν τολμούσα. Και μέσα σ’ αυτή την εσωστρέφειά μου δεν έβρισκα κίνητρο. Να ξυπνώ και να γράφω για εμένα; Γιατί; Όταν άρχισα να ανακατεύομαι με την κοινωνία, με τις γιαγιάδες που τραγουδούν τα μοιρολόγια, με τα παιδιά με τα μηχανάκια, με τους ανθρώπους, βρήκα τον εαυτό μου. Βρήκα το «προσωπικό» και το «καλλιτεχνικό» μέσα από «κοινωνικό».

Αν κάποτε δύσει το άστρο σου, ή πάψεις να έχεις ανάγκη να γράφεις και να τραγουδάς, τι θα κάνεις;

Δεν ξέρω αν θα κάνω μουσική για πάντα, αλλά σίγουρα δεν θα σταματήσω να παρατηρώ και να καταγράφω τη ζωή και τους ανθρώπους. Με ποιον τρόπο δεν το ξέρω. Νομίζω μπορεί να αρχίσω να φτιάχνω ντοκιμαντέρ. Να φτιάχνω βίντεο με όλες αυτές τις εικόνες και τις ιστορίες. Και τώρα με αφορμή αυτό το δίσκο έχω ταξιδέψει σε πολλά μέρη της Ελλάδας, κι έχω τραβήξει πολύ υλικό – στις Σέρρες στα πανηγύρια, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη…σκέφτομαι σύντομα μήπως δημοσιεύσω κάτι από αυτή την εμπειρία.

Οι δυναμικές ανάμεσα στους ανθρώπους είναι για ‘μένα όλη η έμπνευση. Η αληθινη ζωή, οι άνθρωποι, η πραγματική τους φύση και πως κοντράρεται αυτό με τις κοινωνικές προσδοκίες.

Εσύ πως κοντράρεσαι με τις κοινωνικές προσδοκίες;

Σαν Μαρίνα, πάλευα πάντα με αυτό που με είχαν μάθει να είμαι και θέλω. Πλέον είμαι δυνατή να κάνω όλα όσα είμαι.

Η «ΥΕΝΝΑ» σε προσωπικό επίπεδο σήμαινε αυτό ακριβώς για εμένα: την απελευθέρωση. Να υπερβώ τις κοινωνικές προσδοκίες κι όλες αυτές τις «φωνές» που σου λένε τι να είσαι, τι να θέλεις, και τι να κάνεις.

Τις φωνές που λένε «σπούδασες κλασικό τραγούδι, πήγες στο καλύτερο μουσικό πανεπιστήμιο στον κόσμο, γιατί να τραγουδάς ποπ τραγούδια; Μια κοπέλα σαν κι εσένα γιατί να έχει τόσο μακριά νύχια; Μη σε νοιάζουν τα ρούχα, αλλού είναι η ουσία», και άλλα πολλά…Εγώ για ‘μένα ξέρω πολύ καλά που βρίσκεται η ουσία, αλλά γιατί να μας ακολουθεί συνέχεια μια ενοχή στην απόλαυση; Γιατί πρέπει να «κρυβόμαστε» για να μας υποδεχτούν ως σοβαρούς; Η απόλαυση δεν είναι αμάρτημα. Το «τί σημαίνει σοβαρή γυναίκα» ήταν μια από τις προκαταλήψεις που έπρεπε να υπερβώ για να φτιάξω αυτό το δίσκο. Είπα: αγάπη μου σ’ αρέσει να στολίζεσαι και να χορεύεις; Ναι! Ταυτόχρονα σ’ αρέσει να διαβάζεις τα βιβλία σου και να ακούς και κλασική μουσική; Ναι. Τέλος».

Μου μιλούσες συχνά για καλλιτεχνικές υπερβάσεις; Τι σημαίνει για σένα;

Το να είμαι συνέχεια σε διαδικασία ζυμώσεων και να μην πέφτω σε ευκολίες. Να βρίσκω νέες προκλήσεις. Το ότι προσέγγισα τον Σωκράτη Μάλαμα για το ΝΑΝΙ ήταν γιατί χρειαζόμουν έναν στίχο απλό και μεστό στον λόγο. Η μελωδία από μόνη της είχε μια λυρικότητα και ήθελα να ισορροπήσει το τραγούδι. Ή  το «Σπίρτο και βενζίνη», όταν σε γνώρισα, ήξερα ότι εσύ θα το γράψεις. Μετά, όλες οι συζητήσεις που κάναμε για τη «γέννα», τη σημειολογία, τα σύμβολα, με οδήγησαν σε προσωπικές και έπειτα σε καλλιτεχνικές υπερβάσεις. Το να παιδεύομαι για να πάω παρακάτω, να μην οδηγηθώ σε κλισέ και αναμενόμενα πράγματα όπως η κουλτούρα του happy end. Δε μου αρέσει η ωραιοποίηση στην τέχνη. Γι’αυτό και στο δίσκο μετά το ΝΑΝΙ έρχεται το ΜΟΙΡΟΛΟΪ. Δεν τελειώνει η «YENNA» με ένα νανούρισμα, αλλά με έναν αποχωρισμό.

Είπες γιατί αγαπάς να ζεις σε αυτή τη χώρα αλλά όχι τι σε ενοχλεί.

Αυτή η έκφραση: «Ωραία θα ήταν, αλλά ξέρεις τώρα πως γίνονται τα πράγματα στην Ελλάδα…» Δεν τη δέχομαι αυτή την έκφραση. Δε συμβιβάζομαι με αυτή την άποψη. Δε θα αλλάξει ο κόσμος με το «βόλεμα» κι αν δεν πάρουμε ρίσκα. Θέλει υπέρβαση και αντίσταση -κάθε μέρα στη ζωή μας- για να μπορέσουμε να χαράξουμε καινούργιους δρόμους.

Αναρωτιούνται πολλοί που βρίσκεις τα λεφτά για τόσο ακριβές παραγωγές. Υπάρχει κρυφός χρηματοδότης;

Δεν είμαι καν πλούσια και φυσικά δεν έχω χορηγό. Όταν ξεκίνησα, με τις «Κούπες» δεν είχα τίποτα – όλα έγιναν εκ των ενόντων. Πουλάω τα χωράφια μου για να φτιάξω τα τραγούδια μου και τα βίντεό μου – αυτά που δούλεψαν οι παππούδες μου. Δουλεύω συνέχεια, πολλές φορές δεκαέξι ή δεκαοχτώ ώρες την ημέρα, κι όσα λεφτά έβγαζα τα ξόδευα για να δω το αποτέλεσμα της δουλειάς που με ικανοποιεί. Ό,τι και να ονειρεύεσαι να πετύχεις θέλει προσωπικές θυσίες – υλικές και μη. Και γι’ αυτό έχει για μένα μεγάλη αξία η αποδοχή της δουλειάς μου από τον κόσμο. Έχω περάσει μεγάλες φάσεις μοναχικότητας κι απομόνωσης για να μπορώ να παραμείνω συγκεντρωμένη στο όραμά μου.

Η αλήθεια είναι ότι μου είχε λείψει αυτή η επικοινωνία με τον κόσμο, να μοιράζομαι τη μουσική μου και να βλέπω τους ανθρώπους στις συναυλίες να τραγουδούν τους και να χορεύουν με τα τραγούδια μου.

Έχω αλλάξει κι έχω μεγαλώσει μέσα από αυτή τη «ΥΕΝΝΑ» κι ανυπομονώ για την επόμενη. Θα γράψουμε κι άλλα τραγούδια μαζί, ε;