Το τεράστιο υπόγειο κτιριακό συγκρότημα που χτίστηκε από τον ισχυρό άνδρα της Γιουγκοσλαβίας, Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, με σκοπό να αποτελέσει ασφαλές καταφύγιο, σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, μετατρέπεται δεκαετίες αργότερα, σε μια από τις πλέον περίεργες γκαλερί Τέχνης του πλανήτη.

Ένα ομοίωμα στρατιώτη, με το καλάσνικοφ ανά χείρας, εξακολουθεί να φυλάσσει την είσοδο του πυρηνικού καταφύγιου, που βρίσκεται στο εσωτερικό του όρους Πρέντνι, στην περιοχή Κόνιτς, στη βόρεια Βοσνία- Ερζεγοβίνη. Όπως αναφέρει το πρακτορείο Associated Press, εκτός του Τίτο και του πολύ στενού κύκλου των συνεργατών του, η ύπαρξη του πυρηνικού καταφύγιου ήταν γνωστή μόνο σε τέσσερις στρατηγούς και μερικούς στρατιώτες, οι οποίοι είχαν την ευθύνη της φύλαξής του από το 1979, οπότε ολοκληρώθηκε η κατασκευή του, έως και το 1992, που η Βοσνία αποσχίστηκε από τη Γιουγκοσλαβία.

Σε έναν περίπου χρόνο που υπολογίζεται να λειτουργήσει η γκαλερί, το ομοίωμα του στρατιώτη θα απομακρυνθεί και τη θέση του θα πάρουν έργα τέχνης καλλιτεχνών από το Σαράγεβο, με την οικονομική στήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Η ιδέα της μετατροπής του καταφύγιου του Τίτο σε γκαλερί τέχνης «γεννήθηκε» το 2007 από τον Έντερ Έντο Χόζιτς και άλλους καλλιτέχνες από το Σαράγεβο. Γνώριζαν πως ο στρατός δεν το χρησιμοποιούσε και πως ο δήμος του Κόνιτς δεν ήξερε τι να κάνει μ’ αυτό, όπως έχει πει χαρακτηριστικά ο εμπνευστής του όλου εγχειρήματος. Οι καλλιτέχνες, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, θα επισκέπτονται το καταφύγιο, προκειμένου να εμπνευστούν το πώς θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε γκαλερί Τέχνης, να υπολογίσουν το κόστος και να παρουσιάσουν τη σχετική αναφορά τους στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Τα εγκαίνια της πρωτότυπης αυτής γκαλερί αναμένεται να πραγματοποιηθούν στις 27 Μαΐου του επόμενου έτους και αν υπάρξει ενδιαφέρον θα φιλοξενεί μόνιμη συλλογή.

Ωστόσο, παρά τη μετεξέλιξη της χρήσης του για περισσότερο ειρηνικούς σκοπούς, το καταφύγιο δεν θα είναι εύκολα προσβάσιμο, αφού η κύριά είσοδός του -μια γκαραζόπορτα ενός απομονωμένου σπιτιού στο τέλος ενός μοναχικού δρόμου, ανατολικά του Κόνιτς- βρίσκεται σε απόσταση 40 χλμ νότια του Σαράγεβο.

Ακόμη, όμως, κι αν κάποιος εισέλθει στους χώρους του καταφύγιου, θα πρέπει να διανύσει έναν διάδρομο, σε βάθος 280 μέτρων από την επιφάνεια της γης, γεμάτο στροφές και λαξεμένο στο βουνό, που βρίσκεται πίσω από το σπίτι. Μεγάλες πόρτες αριστερά του κύριου διαδρόμου «κρύβουν» καλά τα δωμάτια πρώτης ανάγκης: ένα μπάνιο με τρεχούμενο νερό, ένα άλλο με ηλεκτρογεννήτρια ικανή να καλύψει τις ανάγκες φωτισμού και εξαερισμού του χώρου, στον οποίο, με ειδικό κλιματιστικό σύστημα, η θερμοκρασία διατηρείται σταθερά στους 21 βαθμούς Κελσίου. Μικρότερες πόρτες δεξιά του διαδρόμου οδηγούν σε 100 μικρές κρεβατοκάμαρες, σε γραφεία και χώρους διασκέψεων, διακοσμημένους με απλά ξύλινα έπιπλα και- φυσικά- πορτρέτα του Τίτο, ένστολου με δεκάδες παράσημα πάνω του.

Το πυρηνικό καταφύγιο, συνολικού εμβαδού 6.500 τ.μ. χτίστηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και το κόστος του ανήλθε σε 4,6 δισ. δολάρια. Σε περίπτωση που επανεξοπλιστεί, μπορεί να φιλοξενήσει τουλάχιστον 350 άτομα για έξι μήνες.