Με πλούσια και πολυετή καλλιτεχνική διαδρομή, ο κοσμοπολίτης Δημήτρης Αληθεινός παρουσιάζει το νέο του έργο στο πλαίσιο του MIR Festival. Με την προσωπική του ευαισθησία, αναπαριστά τη σκληρότητα των ημερών μας, σκορπίζοντας χώμα και θάβοντας καλλιτέχνες σε διάφορες γωνιές της πόλης. Αν, εκεί που περπατάμε βιαστικοί, θυμηθούμε να στρέψουμε το βλέμμα μας, μπορεί και να ανθίσουν λουλούδια…

Ads

Συνέντευξη στην Τζένη Τσιροπούλου

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τα «ΣΥΜΒΑΝΤΑ 2010»; Υπάρχει ιστορική και καλλιτεχνική σύνδεση με το έργο σας «ΈΝΑ ΣΥΜΒΑΝ» και με τις «Κατακρύψεις»;

Δεν αγαπώ ιδιαίτερα τη λέξη «έμπνευση». Πιστεύω ότι τα έργα είναι η απόρροια μιας ολόκληρης πορείας, και κάθε καινούριο έργο γεννιέται μέσα από ένα παλαιότερο. Από την αρχή που ξεκίνησα να κάνω αυτή τη δουλειά έως σήμερα, βιώνω μέσα από διαφορετικές ερμηνείες αυτό που πιστεύω ότι είναι η τέχνη και το δικό μου όνειρο για τη σχέση τέχνης-κοινωνίας.

Το 1973 στη Γκαλερί ΩΡΑ παρουσίασα ένα έργο που λεγόταν ΈΝΑ ΣΥΜΒΑΝ, μετάφραση του όρου «happening», που τότε ακόμα ήταν μια ρευστή και αμετάφραστη έννοια. Σε μια πόλη φιμωμένη, μεταξύ των δύο εκρήξεων, της Νομικής και του Πολυτεχνείου, με έντονη την αντίδραση από το καθεστώς αλλά με θερμή υποδοχή στους κόλπους της νεολαίας, δημιούργησα λευκά κελιά από κουτιά, από τα οποία κρέμονταν ανθρώπινα μέλη. Είχα εγκαταστήσει, επίσης, ένα κομμάτι μέταλλο, πάνω στο οποίο έτρεχε οξύ και αυτός ο ήχος διαπερνούσε όλη την αίθουσα. Αισθάνομαι ότι ξαναζώ το ίδιο έργο, ότι δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα δυστυχώς από τότε. Σε μια χώρα ευρωπαϊκή, μακριά πλέον από δικτατορίες, το θέαμα που αντικρίζεις στους δρόμους σε κάνει να υποφέρεις. Η ίδια παρακολούθηση και η ίδια περιφρόνηση για τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα είτε να αποκτηνώνεσαι είτε να αντιδράς.

Η εμπειρία των «Κατακρύψεων», ένα έργο εν εξελίξει από το 1981, και το «Προασπίζοντας τους Πολιτισμούς του Πλανήτη», αποτελούν καλλιτεχνικά αλλά και πραγματικά ταξίδια, όχι τουριστικά αλλά πολιτισμικά. Όλα οι εμπειρίες που έχω αποκομίσει αντανακλώνται στη δουλειά μου.

-Τι αντιδράσεις περιμένετε να αντικρίσετε σήμερα στα «ΣΥΜΒΑΝΤΑ 2010»;

Δεν περιμένω τίποτα, γιατί έτσι έχω μάθει, ζώντας σ’αυτή τη χώρα. Μου είναι ευχάριστο και το καλό και το κακό. Ακόμα και το κακό, δηλαδή μια αρνητική αντίδραση, σημαίνει ότι τον άλλον τον έχει αγγίξει αυτό που βλέπει. Σήμερα, έχει επέλθει μια αλλοίωση στις αντιδράσεις και στην ανοχή του κόσμου απέναντι στη δυστυχία, όπως για παράδειγμα σε στιγμιότυπα πολέμου. Στο δρόμο, περνάμε αλλά δεν κοιτάμε. Προσπερνάμε βουβά. Κατά τη γνώμη μου, φταίει η αλλοίωση της συνείδησης, στην οποία έχουν συμβάλει και τα ΜΜΕ, αλλά υπάρχουν πολλοί ακόμα συνυπαίτιοι. Σίγουρα πάντως, στα «ΣΥΜΒΑΝΤΑ 2010», πέρα από το προσωπικό, δημιουργικό κομμάτι, θα έχω στραμμένο το βλέμμα μου και στις αντιδράσεις των περαστικών, γιατί μου διαφεύγει η αντίδραση του Νεοέλληνα, για τον οποίο έχω σχηματίσει μια αρνητική εικόνα.

Συνήθως θυμόμαστε την ασημαντότητα κάποιου και τη μεγαλοποιούμε, θεωρώντας την ευαισθησία κάτι «λογικό» και αναμενόμενο. Αν περάσει κάποιος και δακρύσει, θα το θυμάμαι, όχι λόγω μιας ματαιόδοξης ικανοποίησης, αλλά γιατί αυτή την ευαισθησία θέλω να κλείσω μέσα μου. Στατιστικά, υπάρχει κι αυτός που δε θα του αρέσει αλλά δεν έχει να μου προσφέρει κάτι.

Μέσα από τα «ΣΥΜΒΑΝΤΑ 2010» θέλω να διαταράξω τη ραθυμία και το βάλτο της καθημερινής επανάληψης. Γνωρίζω ότι δε θα αλλάξω τον κόσμο αλλά θέλω να δείξω ότι η τέχνη είναι εδώ, πλάι στον πόνο, που νιώθουμε όλοι μας, και όχι στις γκαλερί και στην τηλεόραση.

-Ο ατομικισμός και η εσωστρέφεια δεν καταστέλλουν την ευαισθησία μας ή έστω τη δημόσια εξωτερίκευσή της;

Δε νομίζω ότι έχω ξεχάσει να δακρύζω στο δρόμο και όποιος έχει χάσει την ικανότητά του να δακρύζει, δεν μπορεί να δεχτεί ούτε το χάδι, ούτε το φιλί, ούτε να μυρίσει την άνοιξη και είναι σαν έχει ήδη αποχωρήσει.

-Το κοινωνικό περιβάλλον, όμως, δεν επιδρά πάνω στην ψυχοσύνθεσή μας;

Kάποτε πίστευα πως όντως ευθύνονται η κοινωνία και οι εξουσίες. Πλέον όμως, οι δικαιολογίες, όπως ότι ευθύνεται το κοινωνικό περιβάλλον, μου φαντάζουν περισσότερο ως λογικοφανείς κοινοτοπίες, γιατί θεωρώ πως το περιβάλλον εμείς το δημιουργούμε, προσδίδοντάς του και τα αντίστοιχα ποιοτικά χαρακτηριστικά, και εμείς το απαρτίζουμε.

-Ποιος είναι ο ρόλος που καταλαμβάνει η τέχνη σήμερα;

Η τέχνη δεν είναι για να γεμίζει τοίχους στα σαλόνια και ο ποιητής –με την έννοια του «ποιείν»- δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο μιας κοινωνικής τάξης αλλά αυτός που αφουγκράζεται και υπερασπίζεται τους πολιτισμούς. Αυτός είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη.

Kάποτε αναρωτήθηκα, γιατί να προσδίδονται, έτσι γενναιόδωρα, ορισμοί σε όλα, αλλά να μην μπορούμε, παρά μόνο με κάποιες διστακτικές διατυπώσεις να ορίσουμε την τέχνη; Σε κάθε εποχή, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες, η τέχνη ερμηνεύει τη ζωή, τον έρωτα και το θάνατο. Από τον καιρό που ο άνθρωπος ζωγράφισε στο σπήλαιο του Λασκό μέχρι την κατασκευή των πυραμίδων. Καθετί που εντάσσεται στην ερμηνεία αυτού του αινίγματος –γιατί πρόκειται περί αινίγματος που επιδέχεται ερμηνειών και όχι για ερώτημα που χρήζει απαντήσεων– εντάσσεται και στην τέχνη για εμένα.

Οτιδήποτε άλλο είναι διακόσμηση, που απλά προσφέρει μια ανάλαφρη τέρψη.

Η τέχνη οφείλει να λέει την αλήθεια. Χωρίς την τέχνη δεν μπορώ να ερμηνεύσω τίποτα γύρω μου, όμως με την τέχνη δεν μπορώ απαραίτητα να τα αλλάξω.

-Ποια σχέση υφαίνεται μεταξύ του καλλιτέχνη και της εκάστοτε εξουσίας;

Ο ποιητής δεν είναι ηγέτης. Η εξουσία πάντα χρησιμοποιούσε την τέχνη και τον πολιτισμό, από την εποχή των παλαιών αυτοκρατοριών μέχρι σήμερα. Κι αν η εξουσία είναι έξυπνη αξιοποιεί την τέχνη.

-Και αν η τέχνη θέλει να φερθεί… έξυπνα;

Αν είναι έξυπνη η τέχνη αντιμάχεται την εξουσία. Κάποτε λέγαμε είμαστε αντι-σύστημα, είχαμε βάλει όλα τα «αντί» του κόσμου μπροστά από όλες τις λέξεις του κόσμου.

Υπάρχουν τρόποι, πάντως, να επιτευχθεί αυτό. Για παράδειγμα, ένας καλός τεχνίτης αλλά όχι επαναστάτης κατά τη γνώμη μου, ο Ένγκερ, έχει ζωγραφίσει, κατά παραγγελία, έναν τραπεζίτη, όπου το χέρι του, αν παρατηρήσει κανείς, μοιάζει με τα νύχια ενός γερακιού που αρπάζει ό,τι βρει. Ή ο Οικονόμου, αναπαριστά στον πίνακά του «Ο Τεχνοκρίτης», έναν τεχνοκριτικό της μπουρζουαζίας, που, κοιτώντας έναν πίνακα, κρατάει το ένα του γάντι και το άλλο, ανοιχτό, πεσμένο καταγής, υποδηλώνει την πρόκληση, «σου πετάω το γάντι».

Σήμερα εξουσία είναι οι μάνατζερ,οι μεγαλοσυλλέκτες και οι μεγάλες παραγωγές, που εξαφανίζουν ότι δεν εντάσσεται επιμελώς στους κόλπους τους. Ειδικά σε μια χώρα σαν τη δική μας, που είναι μια χώρα άοπλη, χωρίς πολιτιστικές άμυνες, δηλ. χωρίς μουσεία σύγχρονης τέχνης και άλλους φάρους πολιτισμού, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όλα κινούνται μέσα στο σύστημα. Το σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι μόνο με τον πολιτισμό μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα, με ένα ισχυρό πολιτιστικό υπόβαθρο θα είχαμε αντιμετωπίσει πολλά από τα κακώς κείμενα. Στη χώρα μας, επικρατεί ένας ανούσιος εντυπωσιασμός. Ακόμα και από την κουλτούρα του φαγητού, δηλαδή τον τρόπο που θα φάμε, τι θα συζητήσουμε κατά τη διάρκεια, διαφαίνεται ότι σήμερα έχουμε ανάγει σε πολιτισμό την τηλεόραση και τα περιοδικά.

-Πώς δομούνται οι πολιτιστικές άμυνες στις οποίες αναφερθήκατε;

Mε φωτισμένους ηγέτες. Εφόσον οι λαοί κυβερνώνται, και οι ηγέτες οφείλουν να αφήνουν έργο πίσω τους, όπως ο Μιτεράν στη Γαλλία ή ο Σιράκ. Αντιλαμβάνονται ότι είναι εφήμεροι και περαστικοί αλλά έχουν τη φιλοδοξία και το όραμα να δημιουργήσουν κάτι. Στην Ελλάδα ποιος έκανε ποτέ κάτι ανάλογο; Μόνο από ευεργέτες έχει γίνει κάτι. Στις δημοκρατίες οι κυβερνήσεις εκλέγονται και τελικά ο καθένας, νομίζω, έχει ό,τι του αξίζει. Δεν υπάρχει μία βιβλιοθήκη στην Αθήνα, ενώ ποιος μπορεί να φανταστεί μια ευρωπαϊκή πόλη όπως η Μαδρίτη, το Βερολίνο, το Λονδίνο χωρίς μια βιβλιοθήκη; Δεν ξέρω τι γίνεται και συμπεριφέρονται σαν να μην αγαπάνε τον τόπο αυτό. Το μόνο μέρος που χαίρομαι, όταν κάνω μια βόλτα στην Αθήνα, είναι το πάρκο στη Ναυαρίνου, όπου οι άνθρωποι σέβονται το χώρο τους και τον συντηρούν.

Για να φυτέψεις λουλούδια πρέπει να βάλεις και την κοπριά για να μεγαλώσουν. Τώρα, πιστεύω, σ’αυτό το στάδιο βρισκόμαστε, το δυσάρεστο. Τους ανθρώπους, για αυτό τους βάζω εκεί μέσα, μήπως και βγουν λουλούδια. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ωραίο από την τέχνη για εμένα.

Δημήτρης Αληθεινός
ΣΥΜΒΑΝΤΑ 2010
5 δημόσιοι χώροι στο κέντρο της Αθήνας, Παρασκευή 17/09, 13:00-17:00

12:30 Σκουφά και Λυκαβηττού, Άγιος Διονύσιος
13:00 Πατριάρχου Γρηγορίου Ε’, πεζόδρομος δίπλα στο Πανεπιστήμιο
13:30 Σταδίου 50 και Μπενάκη
15:00 Αθηνάς και Αρμοδίου, Λαχαναγορά
15:30 Αθηνάς 25, Μοναστηράκι