Αυτές τις μέρες, οι κάτοικοι της Αθήνας, μπορεί να συναντήσετε την εικαστικό Έλυα Ηλιάδη έξω από κάποιο φαρμακείο. Θα σας καλέσει να κάτσετε απέναντι της, να ρίξετε ένα κέρμα στο κουτί και να απαντήσετε σε δύο ερωτήσεις που θα σας κάνει, ανώνυμα. Έτσι θα λάβετε μέρος στο έργο across (2024), ένα έργο μακράς διαρκείας, μια διαδραστική επιτελεστική δράση (performance) που θα εξελιχθεί μέσα σε 5 εβδομάδες.

Το θέμα του έργου είναι ο ξενιστής (host) + o ξένος (parasite) και η μεταξύ τους συμβιωτική σχέση. Με εφαλτήριο τις έννοιες της ξενοφοβίας, το φόβο της διαφορετικότητας του άλλου και του ανοικείου στο κοινωνικό πλαίσιο, η καλλιτέχνιδα στήνει ένα έργο όπου ο φακός γυρνά προς τα μέσα, διερευνώντας το άτομο και την ψυχή του.

Με αναφορές στο έργο του Λακάν και του Φρόιντ, ο «ξένος» ή ο «άλλος» γίνεται ο τόπος του ασυνείδητου, οι επιρροές του οποίου καθορίζουν τη ζωή μας, πολλές φορές έξω από το δικό μας έλεγχο. Η ασθένεια και η θεραπεία, η αναγνώριση και η μετάβαση, το πέρασμα από μια πραγματικότητα σε μια άλλη, πραγματοποιούνται και σωματοποιούνται στο across μέσω του λόγου.

Το τελικό έργο, με τις απαντήσεις όλων, θα παρουσιαστεί στην οριστική του μορφή στην 5η κατά σειρά ομαδική εικαστική έκθεση του +oikismos στον Προσφυγικό Συνοικισμό Χαλανδρίου, στα τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου.

Η εικαστικός μίλησε με αυτήν την αφορμή στο tvxs.

Ο ξενιστής κι ο ξένος είναι το θέμα του νέου σας έργου. Γιατί επιλέξατε να εργαστείτε σε φαρμακεία;

Καταρχάς ο ξενιστής είναι ο οργανισμός που φιλοξενεί ένα παράσιτο που τρέφεται από αυτόν. Το παράσιτο το ονομάζω για χάριν του έργου – ο ξένος. Όταν λοιπόν πιάνουμε παράσιτα, ο τόπος που καταλήγουμε συνήθως για θεραπεία ή ανακούφιση των συμπτωμάτων είναι ένα φαρμακείο. Δανειζόμενη τα χαρακτηριστικά του – όπως το πράσινο χρώμα και ο σταυρός – η δράση γίνεται ένα παράσιτο του φαρμακείου, καθώς προσκολλάται σε αυτό και συνδέεται οπτικά μαζί του, χωρίς όμως να υπάρχει κάποια συνεργασία.

Η τέχνη και οποιαδήποτε δημιουργική διαδικασία είναι ένα φάρμακο ψυχής μπορούμε να πούμε, δηλαδή ένας τόπος ίασης. Και η ανθρώπινη επαφή…γιατί αυτό το έργο από εκεί αντλεί το υλικό του. Από την άλλη, ο σταυρός είναι ένα αρχαίο σύμβολο, μια διασταύρωση δύο αντίθετων γραμμών που συναντιούνται, της υλικής ζωής με την πνευματική, του σώματος με την ψυχή. Ας μην ξεχνάμε ότι η ψυχική μας κατάσταση επηρεάζει το σώμα μας και αντίστροφα. Στην τελική, ο σταυρός είναι ένα κέντρο και εκεί πάνω συμβαίνουν όλα. Και το κέντρο – η καρδιά που λέμε – είναι ο μεγάλος ισορροπιστής. Από την άλλη, το πράσινο είναι το χρώμα της θεραπείας και της ηρεμίας.

Τι αντιλαμβάνεται και τι αισθάνεται ο κόσμος που συμμετέχει και πόσο πρόθυμα εισέρχεται;

Ο κόσμος που βλέπει τη δράση μάλλον μπερδεύεται στην αρχή. Μοιάζει λίγο με προμόσιον φαρμακείου, από την άλλη καταλαβαίνουν ότι δεν είναι αυτό, αλλά δεν ξέρουν τι είναι…εκεί το έργο γίνεται “ο ξένος”. Τώρα όσον αφορά την προθυμία να μπουν, εκεί αρχίζουν τα δύσκολα. Οι ταχύτητες που κινείται το πλήθος είναι οριακά φρενήρεις, συνήθως μιλώντας στο τηλέφωνο. Είναι πολύ δύσκολο να τους επιβραδύνω για να ακούσουν και ακόμη πιο δύσκολο να τους σταματήσω τελείως. Και οι αντιστάσεις απέναντι στο “ξένο” είναι τεράστιες. Αν σταματήσουν, μπήκαν!

Έχω δουλέψει αντίστοιχα έργα, άλλα σε χώρους φιλικούς για την τέχνη (γκαλερί, εκθέσεις) ή με μεσάζοντες (πχ η ταβέρνα του χωριού), εδώ μπορώ να πω η κατάσταση είναι άλλη. Αυτό που έχει τεράστιο ενδιαφέρον όμως, είναι οτι όταν απευθύνομαι γρήγορα στον διερχόμενο – δηλαδή συντονίζομαι με τη δική του ταχύτητα – απλά δεν ασχολείται. Όταν μπαίνω σε μια βραδύτητα έκφρασης, εκεί οι πιθανότητες να με ακούσει αυξάνονται κατακόρυφα! Δηλαδή εκεί, αντιλαμβάνεται ότι ο χώρος που τον προσκαλεί έχει άλλο χρόνο από αυτόν που κινείται. Και ίσως αυτό να έχουν ανάγκη, και όλοι μας, αυτή την επιβράδυνση. Τη μη βία!

Τώρα αυτοί που μπαίνουν τελικά, είναι τελείως δεκτικοί στη δράση. Άλλοι χαμογελούν, άλλοι εκπλήσσονται ευχάριστα, κάποιοι ανακουφίζονται. Ξέρετε θεωρούμε κάποια πράγματα απλά, άλλα πόσο συχνά το περιβάλλον μας, μας ρωτάει πώς νιώθουμε; Το έργο στην ουσία λέει στο θεατή: “Στάσου για τρία λεπτά και σκέψου τι συμβαίνει μέσα σου”.

Ποιες είναι οι αναφορές στον Φρόιντ και τον Λακάν που αναφέρετε;

Χωρίς το έργο να θέλει να γίνει ψυχαναλυτικό ας πούμε ότι είναι απλά εφαπτόμενο της επιστήμης που διερευνά την ψυχή. Ο (α)λλος του Λακάν είναι ο άλλος άνθρωπος, ένας καθρέφτης του εαυτού μας. Συνδιαλεγόμαστε μαζί του μέσω του (Α)λλου που είναι έξω από εμάς – και αυτό είναι η γλώσσα. Το έργο αυτό στηρίζεται στη γλώσσα, σε δύο ερωτήσεις και δύο γραπτές απαντήσεις. Και μέσω του λόγου μπορούμε να πούμε συναντιόμαστε με το ξένο- που είναι το ασυνείδητο. Tην ίδια διάκριση έκανε και ο Φρόιντ στην Ερμηνεία των Ονείρων, τη διάκρισή ανάμεσα στο “άλλο” άτομο και την Ετερότητα ή Ετερογένεια.

Γιατί ζητάτε ένα κέρμα;

Ο τίτλος του έργο είναι across – δηλαδή απέναντι. Στον Αχέροντα ποταμό, η μετάβαση στον Άδη πληρωνόταν με ένα νόμισμα στον βαρκάρη, το λεγόμενο “ναύλο” ή “πορθμείο”. Το έργο κάνει ακριβώς αυτή τη δουλεία ή τουλάχιστον την επιχειρεί. Να πάρει δηλαδή έναν άνθρωπο από το δρόμο και το ρυθμό του και να τον πάει σε μια κατάσταση άχρονη και εσωτερική, που είναι το έργο. Αυτό είναι μια μετάβαση. Και με το υλικό το οποίο συλλέγω, που ας πούμε έχει ένα αρνητικό πρόσημο, θα φτιαχτεί ένα έργο. Αυτό είναι μια δεύτερη μετάβαση.

Ας πούμε λοιπόν ότι η εργασία της τέχνης και η χρηστικότητα της είναι ακριβώς αυτή. Να πηγαίνει έναν άνθρωπο σε ένα χώρο άχρονο και συμβολικό που δεν μπορεί να μεταβεί μόνος και εκεί να βρει μέσω της μεταστοιχείωσης, μια κάθαρση. Και τότε μπορεί να υπάρξει μια αλλαγή στον άνθρωπο, δηλαδή ένας “θάνατος”. Η τέχνη έχει χρήση και δεν είναι ούτε εκτόνωση του καλλιτέχνη, ούτε χόμπι. Και όπως για κάθε υπηρεσία υπάρχει αντάλλαγμα, έτσι υπάρχει και για αυτή.

Επίσης, για μένα είναι ένα πείραμα. Δηλαδή, καθώς τα έργα αυτά στηρίζονται κατεξοχήν στη συμμετοχή του κοινού, θέλω να δω κατά πόσο το κοινό είναι διατεθειμένο να συμμετάσχει ακόμη πιο βαθιά, δηλαδή να χρηματοδοτήσει το έργο που φτιάχνεται από αυτό γι αυτό. Και κάπου εκεί καταλήγω να νιώθω περισσότερο ένας διαχειριστής συλλογικού υλικού και budget, παρά δημιουργός. Δηλαδή ένας μεσάζοντας με καλές ιδέες.

Στην τελική, επειδή το κόστος συμμετοχής είναι ένα νόμισμα, δηλαδή από το φλουρί της πίτας, νομίσματα άλλων χωρών, ένα λεπτό, μέχρι το 2ευρω, είναι στη διακριτική ευχέρεια του κοινού να κοστολογήσει τη δράση και αν θέλει να μείνει στο συμβολικό “χρήμα” ή όχι. Και αν δεν έχει, τότε γίνεται μια συμφωνία μεταξύ μας ότι το νόμισμα θα το οφείλει.

Ο ξενιστής κι ο ξένος πως εκφράζονται στο συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο;

Ο ξενιστής στο έργο είναι το άτομο και η καθημερινότητά του. Ο ξένος μπορούμε να πούμε είναι όλο αυτό το ψυχικό υλικό που βρίσκεται στο σκοτάδι, φόβοι, βιώματα, τραύματα, το βλέμμα των άλλων που μας διαμορφώνει και μας δίνει ταυτότητα που δε μας ανήκει…όλα αυτά παρεμβάλλονται ανάμεσα σε αυτό που είμαστε και σε αυτό που πραγματικά είμαστε, σαν παράσιτα. ‘Οταν όμως αυτό το υλικό έρθει στο φως και γίνει κάποια επεξεργασία, τότε παύει να ενεργεί παρασιτικά εις βάρος μας και γίνεται το αντίθετο, δηλαδή καταλήγει σε μια διεύρυνση του ανθρώπου. Σε συλλογικό τώρα επίπεδο, μπορούμε να πούμε ότι ο ξένος είναι όλη εκείνη η κοινή πληροφορία, κοινωνικά και πολιτισμικά, που μας διαμορφώνει αλλά δε βρίσκεται στη συνείδηση.

Οργάνωση +oikismos: Παναγιώτης Δαραμάρας
Επιμέλεια: Παναγιώτης Δαραμάρας – Θοδωρής Κορέλης –
Ήρα Παπαδοπούλου – Δημήτρης Χαλάτσης.

Οι ημερομηνίες και τα φαρμακεία έξω από τα οποία θα γίνει η δράση είναι:
27/5+28/5
To Φαρμακείο της Κανάρη
Κανάρη 8 Κολωνάκι
29/5
Π.Στελάκη
Πλατεία Μητροπόλεως 11 Πλάκα
30/5+31/5+1/6
Χατζηδημητρίου
Δραγατσανίου 6 Πλ.Κλαυθμώνος
3/6+4/6
Ηλιάδου Σ. – Ηλιάδης Ι.
Πανεπιστημίου 57 Ομόνοια
5/6+6/6
Δέσποινα Π.Χρυσαφίδου
Στουρνάρη 25 Εξάρχεια
7/6+8/6
Κακοδήμου Μαρία
Γ’ Σεπτεμβρίου 84 Πλατεία Βικτωρίας
10/6+11/6+12/6
Νακάσης Παντελής
Πατησίων 143 Κυψέλη
13/6+14/6+15/6
Νικόλαος Οικονομέας
Φωκίωνος Νέγρη 76 Κυψέλη
Ώρα: Άπο τις 10:00 το πρωί

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Έλυα Ηλιάδη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1975. Ολοκλήρωσε το Foundation Course του Central Saint Martins στο Λονδίνου το 1995 και αποφοίτησε από την Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας το 2005. Ασχολήθηκε ενεργά με τη διδασκαλία παιδιών και ενηλίκων από το 1999 έως το 2005. Από το 2012 εργάζεται στο πολυαισθητηριακό και μακράς διάρκειας έργο της, την “Pandώra”.

Η τελευταία της δουλειά διερευνά τον τρόπο που βιώνουμε αυτόν τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις μας και συνεπώς την ίδια την τέχνη. Χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα όπως ήχο, ποίηση, γλυπτική, βίντεο, περφόρμανς αλλά και αισθήσεις, όπως η γεύση και η όσφρηση, δημιουργεί μια πολυδιάστατη εμπειρία που εξελίσσεται στο χρόνο.

Η αλληλεπίδραση με το κοινό παίζει σημαντικό ρόλο στη δυναμική της εργασίας της, καθώς πιστεύει ότι οι σχέσεις μεταξύ θεατή, δημιουργού και έργου είναι ρευστές και αλληλεξαρτώμενες.

To across(2024) είναι το τρίτο διαδραστικό έργο μεγάλης κλίμακας της καλλιτέχνιδας, με τη συμμετοχή του κοινού. Έχουν προηγηθεί το id(2022) με τη συμμετοχή 1673 ανθρώπων, στην έκθεση reality check II:inner sanctum στο Ψ.Ν.Α σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου. Επίσης το Pandώra in progress… (2013-2014), με 1420 συμμετέχοντες από 12 διαφορετικά γεωγραφικά σημεία της Ελλάδας.

www.elia-iliadi
www.instagram.com/eliailiadi/
www.facebook.com/eliailiadi