Με αφορμή την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που δίνει πράσινο φως στην απόσπαση των αρχαιοτήτων που ήρθαν στο φως στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, η Frankfurter Allgemeine Zeitung φιλοξενεί άρθρο του Άγγελου Χανιώτη, καθηγητή στη Σχολή Ιστορικών Μελετών του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών του Πρίνστον με τίτλο «Η Ελλάδα εκκαθαρίζει τα μνημεία της-Το σκάνδαλο του Μετρό Θεσσαλονίκης».

Ο έλληνας καθηγητής παρουσιάζει εκτενώς τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα: «Το 2008, στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, τη συμβασιλεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν την κεντρική διασταύρωση της πόλης, που χρονολογείται από τον 4ο έως τον 9ο αιώνα μ.Χ., σε μια εκπληκτικά καλή κατάσταση. Στο ανασκαφικό πεδίο των 1.500 τ.μ. που ανακαλύφθηκε κατά τις εργασίες κατασκευής του Μετρό, υπάρχει δρόμος μήκους 77 μέτρων στρωμένος με μαρμάρινες πλάκες, μνημειακή πύλη με πυλώνες άνω των δύο μέτρων, πλατεία και απομεινάρια κτηρίων οικονομικών δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων εργαστηρίων χρυσοχοΐας (…) Αυτή η κεντρική οδός, που οδηγούσε από τη Χρυσή Πύλη δυτικά, περνούσε από την Αψίδα του Γαλερίου και οδηγούσε στην Κασσανδρεωτική Πύλη στα ανατολικά, ήταν παράλληλη της Εγνατίας Οδού, η οποία συνέδεε την Αδριατική με την Κωνσταντινούπολη».

Συνεχίζοντας σημειώνει: «Το 2013, η συντηρητική κυβέρνηση αποφάσισε να αποδομήσει, να μεταφέρει και να επαναφέρει αργότερα το μνημειακό σύνολο. Το 2017, η επόμενη κυβέρνηση της αριστεράς, αποφάσισε να αφήσει τις αρχαιότητες στη θέση τους και να ολοκληρώσει τον σταθμό μετά την ολοκλήρωση των υπόλοιπων σταθμών της γραμμής (τέλος 2020). Όταν οι συντηρητικοί επανήλθαν στην κυβέρνηση, το 2019, αρνήθηκαν να εφαρμόσουν αυτή την απολύτως εφικτή τεχνικά λύση. Η αποδόμηση, μεταφορά και αργότερα επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων υποτίθεται ότι θα επιτάχυνε την ολοκλήρωση του έργου του Μετρό (τέλος 2023). Το αποτέλεσμα ήταν η περαιτέρω καθυστέρηση. Διάφορες οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτισμού προσέφυγαν κατά της απόφασης αυτής στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας. Το δικαστήριο αποφάσισε τον Μάιο 2021 (με ψήφους 13-12) ότι η απόσπαση είναι νόμιμη. Αυτό οδήγησε σε άλλο ένα κύμα διαμαρτυρίας από την Europa Nostra, την ένωση για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, καθώς και από περισσότερους από 200 ιδιαίτερα επιφανείς Βυζαντινολόγους, αρχαιολόγους, ιστορικούς και αρχιτέκτονες, μεταξύ αυτών τον Peter Brown, τον εισηγητή του όρου «ύστερη αρχαιότητα», τον Hermann Parzinger, πρόεδρο της Europa Nostra, την Dame Averil Cameron, καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας στην Οξφόρδη, τον ιστορικό Mark Mozower, και τον αρχιτέκτονα του Harvard Rafael Moneo, που του απονεμήθηκε φέτος ο Χρυσός Λέοντας της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής. Σε μια ανοιχτή επιστολή προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, στις 13 Μαίου 2021, συνέκριναν την πιθανή καταστροφή του μνημειακού συνόλου με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι το 1687».

 «Το σχέδιο της απόσπασης, που εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τα μέλη του οποίου είναι διορισμένα από την κυβέρνηση, είναι αναλυτικό μόνο ως προς την αποδόμηση και την μεταφορά του μνημειακού συνόλου. Για το πώς θα επανατοποθετηθεί και πόσο θα κοστίσει αυτό, δεν το γνωρίζει κανείς. Το 2012, σε εφαρμογή ενός παρόμοιου σχεδίου, τμήμα της ίδια κεντρικής οδού περίπου 40 μ., που είχε ανασκαφεί σε γειτονικό σταθμό, αποσπάστηκε Το σχέδιο της απόσπασης, που εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τα μέλη του οποίου είναι διορισμένα από την κυβέρνηση, είναι αναλυτικό μόνο ως προς την αποδόμηση και την μεταφορά του μνημειακού συνόλου. Για το πώς θα επανατοποθετηθεί και πόσο θα κοστίσει αυτό, δεν το γνωρίζει κανείς. Το 2012, σε εφαρμογή ενός παρόμοιου σχεδίου, τμήμα της ίδια κεντρικής οδού περίπου 40 μ., που είχε ανασκαφεί σε γειτονικό σταθμό, αποσπάστηκε. Η επανατοποθέτησή του κρίθηκε τελικά αδύνατη. Η υποψία είναι προφανής: ακόμη κι αν το μνημειακό σύνολο «αντέξει» την αποδόμησή του, η επανατοποθέτησή του μπορεί να ακυρωθεί από διάφορες αιτίες (κόστος, ασφάλεια, διακοπή της λειτουργίας του μετρό κλπ). Κι αν είναι εφικτή η μερική επανατοποθέτηση, θα έχει απωλέσει για πάντα την αυθεντικότητα που απαιτείται για έναν αρχαιολογικό χώρο της UNESCO.» προσθέτει. 

Ο καθηγητής συνέχεια του άρθρου διερωτάται: «Γιατί επιμένει στην απόφασή της η κυβέρνηση; Για στενούς κομματικούς λόγους: δεν θέλει να εφαρμόσει μια τεχνική λύση που ετοίμασε η σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση. Αξιοσημείωτο είναι ότι η σημερινή Υπουργός Πολιτισμού, που προωθούσε την απόσπαση των αρχαιοτήτων παρά τις διαμαρτυρίες από το 2013, αρχικά ως Γενική Γραμματέας και από το 2019 από τη θέση της Υπουργού, δεν έχει επισκεφτεί ποτέ την ανασκαφή, δηλαδή έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα».

Ο Άγγελος Χανιώτης σε άλλο σημείου του άρθρου εκφράζει σειρά αμφιβολιών. «(…) Εάν οι αρχαιότητες επιβιώσουν με ασφάλεια της απόσπασης, η επανατοποθέτησή τους πιθανότατα θα ακυρωθεί με διάφορα προσχήματα (κόστος, ασφάλεια, διακοπή λειτουργίας της γραμμής του μετρό κλπ). Ακόμη κι αν ήταν δυνατή η μερική επιστροφή, τότε ο χώρος δεν θα πληρούσε πλέον την απαίτηση γνησιότητας των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η επιτάχυνση των κατασκευαστικών εργασιών του Μετρό, στην οποία ελπίζει η κυβέρνηση είναι παραπλανητική. Εάν αφαιρεθούν τα μνημεία, θα πρέπει να γίνει νέα ανασκαφή, καθώς υπάρχουν κι άλλα αρχαιολογικά στρώματα κάτω από το υπάρχον συγκρότημα, βάθους τουλάχιστον τριών μέτρων με αρχαιολογικά ευρήματα χιλιάδων χρόνων (…) Η σημερινή υπ. Πολιτισμού, η οποία ήταν υπεύθυνη και το 2013 ως διευθύντρια του υπουργείου, δεν έχει επισκεφθεί ποτέ τον ανασκαφικό χώρο. Η απόσπαση θα προκαλέσει επίσης άυλη ζημιά. Η αξιοπιστία του ελληνικού κράτους ως προστάτη της πολιτιστικής του κληρονομιάς θα κλονιστεί. Ποιος θα πάρει τότε στα σοβαρά τις προσπάθειες για επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα;».

Τέλος ο Άγγελος Χανιώτης επισημαίνει: «Η ζημιά που θα προκληθεί από την απόσπαση των αρχαιοτήτων θα είναι πολύ μεγάλη, όχι μόνο για τις ίδιες τις αρχαιότητες. Η αξιοπιστία της Ελληνικής Πολιτείας ως προστάτη της πολιτιστικής Κληρονομιάς θα κλονιστεί. Ποιος θα πάρει στα σοβαρά τις προσπάθειές της για επανένωση των γλυπτών του Παρθενώνα; Γιατί το θέμα αφορά και τους ευρωπαίους πολίτες; Καταρχάς, το μνημειακό σύνολο της Θεσσαλονίκης δεν είναι τοπικής εμβέλειας, αλλά τμήμα της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Θεσσαλονίκη εκείνους τους αιώνες ήταν μια πολυεθνική πόλη, για σύντομο χρόνο μια από τις πρωτεύουσες της Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας που ενοποιούσε μεγάλο τμήμα της σημερινής Ευρώπης και για αιώνες η πιο σημαντική πόλη των Βαλκανίων. Δεύτερον, το έργο του μετρό, που απειλεί να οδηγήσει στην αποδόμηση του μοναδικού αρχαιολογικού χώρου, χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, δηλαδή από τους ευρωπαίους φορολογούμενος. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που είναι υποχρεωμένη με βάση το καταστατικό της να λαμβάνει υπόψη της περιβαλλοντικά και πολιτιστικά ζητήματα, δεν ενημερώθηκε ποτέ για την αρχαιολογική ανακάλυψη. Τρίτον, το σχέδιο της ελληνικής κυβέρνησης υπονομεύει τις βασικές αρχές της πρωτοβουλίας New European Bauhaus της Κομισιόν. Η πρωτοβουλία «καλεί όλους τους Ευρωπαίους να φανταστούν και να χτίσουν από κοινού ένα βιώσιμο και συμπεριληπτικό μέλλον, όμορφο για τα μάτια, το νου και την ψυχή μας».

«Στόχος του προγράμματος είναι να δημιουργήσει μια γέφυρα μεταξύ επιστήμης/τεχνολογίας και τέχνης/πολιτισμού και να «κινητοποιήσει σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, επιστήμονες, φοιτητές και δημιουργικά μυαλά σε όλους τους κλάδους για να μπορέσουν να φανταστούν ξανά ένα βιώσιμο τρόπο ζωής στην Ευρώπη και όχι μόνο». Η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων πρέπει να δουν αυτό τον σταθμό του υπόγειου σιδηρόδρομου ως πρόκληση για να γίνει πραγματικότητα αυτή η σύζευξη της τεχνολογίας (κατασκευή ενός σύγχρονου σταθμού μετρό) και πολιτισμού (διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς)» καταλήγει.

Ολόκληρο το δημοσίευμα