Η καθημερινότητά μας —από τις πιο απλές κινήσεις μέχρι τις πιο σύνθετες σκέψεις— καθορίζεται από τον εγκέφαλό μας και τη λειτουργία του. Η υγεία αυτού του πολύπλοκου και θαυμαστού οργάνου είναι κρίσιμη όχι μόνο για την επιβίωση αλλά και για την ποιότητα της ζωής μας.

Αν και η συζήτηση γύρω από τη νοητική εξασθένηση μεγαλώνει καθώς ο πληθυσμός γερνά, λίγοι από εμάς γνωρίζουν τι πραγματικά μπορούμε να κάνουμε για να διατηρήσουμε τον εγκέφαλό μας υγιή σε βάθος χρόνου.

Η νευρολόγος Lara V. Marcuse, συνδιευθύντρια του Προγράμματος Επιληψίας στο Mount Sinai School of Medicine στη Νέα Υόρκη, μοιράζεται το δικό της μυστικό,  ένα πράγμα που κάνει καθημερινά για να προστατεύσει τη υγεία του εγκεφάλου της: μαθαίνει κάτι καινούργιο και δύσκολο, ακόμα κι αν δεν είναι καλή σε αυτό.

Όταν ξεκίνησα πιάνο

Η προσωπική της επιλογή ήταν να ξεκινήσει μαθήματα πιάνου στα 40 της, όταν  άρχισε να μαθαίνει ο γιος της. Αν και δεν είχε ποτέ πριν παίξει μουσική και δεν αγαπούσε ιδιαίτερα την κλασική μουσική, βρήκε στην εμπειρία αυτή ένα βαθύ αίσθημα σύνδεσης με τον εαυτό της. «Με βοηθάει να μπαίνω σε γωνιές του εαυτού μου που δεν γνώριζα, ακόμα και στην ψυχή μου», αναφέρει.

Αυτή η πρόκληση που θέτει στον εαυτό της δεν είναι απλώς διασκέδαση ή διέξοδος από το άγχος της δουλειάς. Είναι μια πρακτική με επιστημονική τεκμηρίωση, που, σύμφωνα με τη νευρολόγο, βοηθά τον εγκέφαλο να παραμένει ενεργός και ανθεκτικός στην πάροδο του χρόνου. Η εκμάθηση ενός νέου και δύσκολου χόμπι —όπως η μουσική, η ζωγραφική, το τάι τσι ή ακόμα και η εκμάθηση των ταρό—ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που δεν χρησιμοποιούμε συχνά. Αυτή η εγκεφαλική «γυμναστική» δημιουργεί νέες νευρωνικές συνδέσεις και ενισχύει τις υπάρχουσες, καθυστερώντας τη νοητική εξασθένηση και μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας και Αλτσχάιμερ.

Σύμφωνα με μια ανασκόπηση του 2021 στο περιοδικό Frontiers in Neuroscience, η μουσική ενισχύει ιδιαίτερα την πλαστικότητα του εγκεφάλου —δηλαδή την ικανότητά του να αλλάζει και να προσαρμόζεται—ιδίως όταν πρόκειται για την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου. Το διάβασμα παρτιτούρας, για παράδειγμα, μοιάζει με την εκμάθηση μιας νέας γλώσσας, καθώς απαιτεί τον συντονισμό πολλών γνωστικών και κινητικών λειτουργιών. Όταν παίζουμε μουσική, ενεργοποιείται ο ακουστικός φλοιός και περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τη συγκέντρωση.

Το αίσθημα της αποτυχίας ή της αδυναμίας είναι ουσιαστικό μέρος της διαδικασίας

Το σημαντικότερο σημείο, όμως, είναι ότι δεν χρειάζεται να είμαστε καλοί σε αυτό που μαθαίνουμε. Η Dr. Marcuse το τονίζει με έμφαση: «Δεν είχα ποτέ στο παρελθόν κάνει μαθήματα μουσικής. Δεν είμαι καλή μουσικός και δεν θα γίνω. Αλλά αυτό δεν με νοιάζει». Η πρόκληση βρίσκεται στην προσπάθεια, όχι στο αποτέλεσμα.

Μάλιστα, το αίσθημα της αποτυχίας ή της αδυναμίας είναι ουσιαστικό μέρος της διαδικασίας. Όταν προσπαθούμε να μάθουμε κάτι που μας δυσκολεύει, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί νέες περιοχές και χτίζει νέες συνδέσεις για να μπορέσει να ανταποκριθεί. Αυτό το «χτίσιμο» των νευρωνικών διαδρομών απαιτεί χρόνο και επανάληψη. Όσο πιο συχνά επαναλαμβάνουμε την πρακτική, τόσο πιο αποτελεσματικά λειτουργούν οι εγκεφαλικές μας διεργασίες.

Έρευνες του 2020 δείχνουν ότι η συχνότητα ενασχόλησης με ένα χόμπι σχετίζεται με μειωμένη νοητική εξασθένηση και κατάθλιψη σε ηλικιωμένους. Και δεν χρειάζεται η ενασχόληση να είναι καθημερινή ή χρονοβόρα: λίγα λεπτά την ημέρα, με κάποια συχνότητα, αρκούν. Αυτό είναι κάτι που η ίδια η Dr. Marcuse εφαρμόζει. Όταν δεν έχει χρόνο για ολόκληρο κομμάτι στο πιάνο, παίζει μόνο λίγες νότες ή ασκήσεις.

Η συνήθεια αυτή ενισχύει επίσης τον εγκέφαλο δομικά. Η επανάληψη μιας δραστηριότητας βοηθά στην πάχυνση της μυελίνης, της ουσίας που περιβάλλει τα νευρικά κύτταρα και ενισχύει τη μετάδοση σημάτων. Με πιο παχιά μυελίνη, ο εγκέφαλος επεξεργάζεται πληροφορίες πιο γρήγορα και αποδοτικά. Επιπλέον, η καθιέρωση μιας ρουτίνας γύρω από το χόμπι μπορεί να μειώσει το άγχος και να ενισχύσει τη συνολική αίσθηση ευεξίας.

Το βασικό είναι το νέο χόμπι να σας προκαλεί, αλλά και να σας εμπνέει. Το να παρακολουθείτε τηλεόραση ή να κάνετε παθητικές δραστηριότητες δεν προσφέρει τα ίδια οφέλη, γιατί δεν απαιτούν ενεργό συμμετοχή του εγκεφάλου. Αντίθετα, η ενεργητική μάθηση —είτε πρόκειται για μια ξένη γλώσσα είτε για μια τέχνη— τον κρατάει σε εγρήγορση.

Στο τέλος της ημέρας, το μήνυμα είναι απλό: Ακόμα κι αν είστε κακοί σε κάτι, αρκεί να το προσπαθείτε με συνέπεια και ενδιαφέρον. Αυτό από μόνο του είναι ένα μεγάλο βήμα για τη μακροχρόνια υγεία του εγκεφάλου σας. «Το να παίζω πιάνο φέρνει ομορφιά και ελπίδα στη ζωή μου», λέει η Dr. Marcuse. «Και το χρειάζομαι, γιατί η δουλειά μου είναι πολύ στρεσογόνα. Είναι ένας τρόπος να βλέπω τον κόσμο με άλλα μάτια.»

Ίσως, λοιπόν, ήρθε η ώρα να ξεσκονίσετε εκείνη τη κιθάρα που κάθεται στην άκρη του δωματίου σας, ή να γραφτείτε σε ένα εργαστήριο κεραμικής. Ο εγκέφαλος σας θα σας ευχαριστήσει.