Η πρόσφατη Διεπιστημονική Συνάντηση για τη Διαχείριση του Νοσογόνα Παχύσαρκου Ασθενούς**, παρουσίαζε το μεγάλο ενδιαφέρον της ταυτόχρονης συμμετοχής όλων των ειδικοτήτων που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση αυτής της σύγχρονης μάστιγας. Έτσι, αντάλλαξαν απόψεις και συζήτησαν με το κοινό, διατροφολόγοι, παθολόγοι και χειρουργοί, εξειδικευμένοι στη σύγχρονη θεραπεία της παχυσαρκίας.

Υπενθυμίζεται το παράδοξο, ενώ ο υποσιτισμός παραμένει δραματικό πρόβλημα στον κόσμο, η υπερθερμιδική διατροφή και η παχυσαρκία που έπεται, αφορούν πλέον μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού, από εκείνο που πάσχει από υποσιτισμό. Υπολογίζεται ότι το 15% της ανθρωπότητας δεν σιτίζεται επαρκώς, ενώ 20% των ανθρώπων είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας του Ερυθρού Σταυρού, η παχυσαρκία ευθύνεται  ετησίως για 2,4 εκατομμύρια θανάτους, ξεπερνώντας τους θανάτους από υποσιτισμό.

Το μεγάλο πρόβλημα της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας δεν είναι τόσο η δυσκολία της μείωσης βάρους μετά από μια προσπάθεια δίαιτας, όσο η δυσκολία να διατηρηθεί η απώλεια βάρους. Στη Διεπιστημονική Συνάντηση αναφέρθηκαν οι αντικειμενικοί λόγοι αυτής της δυσκολίας, που το ευρύ κοινό συνήθως δεν γνωρίζει. Ένας σημαντικός οργανικός λόγος είναι η λειτουργία της ομοιόστασης.

Η ομοιόσταση είναι η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος (θερμοκρασία, συγκεντρώσεις διαφόρων συστατικών κλπ.), παρά τις μεταβολές των  εξωτερικών συνθηκών. Η ομοιόσταση αποσκοπεί, μόλις προκληθεί μια αλλαγή κατάστασης, να επαναφέρει τον οργανισμό στην προηγούμενη κατάσταση. Έτσι, αν χαμηλώσει η θερμοκρασία του σώματος, προκαλείται τρέμουλο που αυξάνει τη θερμοκρασία. Αν αντιθέτως αυξηθεί η θερμοκρασία, ο οργανισμός ιδρώνει για να μειωθεί. Η μείωση των σωματικών υγρών προκαλεί δίψα, ενώ το πλεόνασμα αποβάλλεται αυτόματα μέσω της ούρησης κοκ. Το κέντρο ελέγχου της ομοιόστασης είναι ο εγκέφαλος και ειδικά η υπόφυση, που ελέγχει όλο το ενδοκρινικό σύστημα του οργανισμού.

Όταν ένα άτομο χάνει βάρος, ενεργοποιείται ο μηχανισμός ομοιόστασης για να το επανακατακτήσει. Δεν υπάρχει όμως αντίστοιχος μηχανισμός σε περίπτωση που το άτομο πάρει πρόσθετο βάρος. Αντιθέτως μάλιστα, όταν ένα άτομο παχαίνει, ο εγκέφαλός  του, αποτυπώνει ως νέο «φυσιολογικό» βάρος, εκείνο που προκύπτει μετά την προσθήκη λιπώδους μάζας. Συνεπώς, οι μηχανισμοί ομοιόστασης λειτουργούν πλέον για να διατηρήσουν αυτό το νέο μεγαλύτερο βάρος. Αν το άτομο προσπαθήσει, με τη βούλησή του, να χάσει βάρος, θα πρέπει πλέον να το κάνει αντιπαλεύοντας όλους τους βιολογικούς μηχανισμούς ομοιόστασης του οργανισμού του.

Ενώ το ελλειποβαρές άτομο έχει τον οργανισμό του σύμμαχο για να κερδίσει βάρος, το υπέρβαρο άτομο, για να χάσει βάρος, τον έχει αντίπαλο !

Υπολογίζεται ότι κάθε απώλεια 1 χιλιόγραμμου σωματικού βάρους προκαλεί  ανάγκη πρόσθετης ενεργειακής κατανάλωσης, πέραν του βασικού μεταβολισμού, 100 με 200 θερμίδων ανά 24ωρο. Και αυτό συμβαίνει, είτε η απώλεια βάρους αφορά ένα άτομο φυσιολογικού βάρους, που αδυνάτισε παρά τη θέλησή του, είτε αφορά ένα παχύσαρκο άτομο που προσπαθεί ηθελημένα να αδυνατίσει.

Υπάρχει προφανώς μια Δαρβινική εξήγηση σε αυτό το βιολογικό φαινόμενο. Η φυσιολογία του ανθρώπου, που περιλαμβάνει και τα φαινόμενα ομοιοστασίας, διαμορφώθηκε κατά τις εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια εξέλιξης του είδους. Σε όλη αυτή την περίοδο, η κυρίαρχη κατάσταση ήταν ο διατροφικός περιορισμός. Η αφθονία τροφής ήταν σπάνια εξαίρεση, η οποία συνεπώς δεν επηρέασε τη διαμόρφωση του γονιδιώματος και της φυσιολογίας του είδους. Η έλλειψη τροφής και συχνά ο λιμός ήταν αντιθέτως ισχυρότατα στοιχεία διαμόρφωσης. Συνεπώς η πρόσληψη βάρους δεν ήταν σχεδόν ποτέ συγκριτικό μειονέκτημα ώστε να διαμορφωθεί φυσιολογικός μηχανισμός εναντίον της. Η επάρκεια και η υπεραφθονία τροφής είναι πρόσφατο φαινόμενο, των τελευταίων δεκαετιών, χρόνος πολύ μικρός για να επηρεάσει την γονιδιακή σύσταση του ανθρώπου.

Αυτά τα δεδομένα καταρρίπτουν τη δυστυχώς διαδεδομένη αντίληψη σύμφωνα με την οποία η παχυσαρκία υποτίθεται πως δεν είναι ασθένεια, αλλά απόρροια της αβουλίας των παχύσαρκων ατόμων να μειώσουν την τροφή τους και άρα την ενεργειακή τους πρόσληψη. Εκτός όμως από τον ψυχογενή παράγοντα, ο οποίος σίγουρα είναι πολύ σημαντικός, η παχυσαρκία είναι και οργανική ασθένεια. Η ασθένεια αυτή, όταν ξεπερνάει έναν βαθμό βαρύτητας, δεν αντιμετωπίζεται με την επιβολή της βούλησης, ακριβώς όπως δεν αντιμετωπίζεται με τη βούληση η υπέρταση ή το Πάρκινσον. Στις περιπτώσεις αυτές οι διαιτολογικές  συμβουλές δεν επαρκούν ώστε να επιφέρουν σταθερή ίαση, επομένως η θεραπεία απαιτεί οργανική παρέμβαση. Αυτή επιτυγχάνεται σήμερα μέσω της βαριατρικής χειρουργικής.

Στην Διεπιστημονική Συνάντηση, όλοι οι συμμετέχοντες, διατροφολόγοι, παθολόγοι και χειρουργοί συμφώνησαν ότι καμία ειδικότητα από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την παχυσαρκία και ειδικά τις βαριές μορφές της. Υπήρξε ισχυρή σύγκληση απόψεων για την απόλυτη ανάγκη συνεργασίας αυτών των ειδικοτήτων. Στη χώρα μας αυτό είναι σήμερα το ζητούμενο.

* Ιατρική Μονάδα Παχυσαρκίας (ΙΜοΠ).
** Οργανώθηκε από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Διαιτολόγων Διατροφολόγων και την Ελληνική Χειρουργική Εταιρεία Παχυσαρκίας, στις 23 Φεβρουαρίου στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Η Παναγιώτα Μάρκου είναι Διατροφολόγος Διαιτολόγος
Ο Οδυσσέας Βουδούρης είναι Χειρουργός εξειδικευμένος στη Βαριατρική Χειρουργική