Οι άνθρωποι έχουν μια γνωστική ικανότητα που δεν φαίνεται να έχει κανένα άλλο ζώο στη φύση. Μπορούν να ταξιδέψουν νοητά πίσω στον χρόνο. Κατά βούληση, μπορούν να σκεφτούν το παρελθόν, επαναλαμβάνοντας την πρώτη μέρα στο κολέγιο ή μια βόλτα την περασμένη εβδομάδα. Εξίσου εύκολα και γρήγορα, μπορούν να σκεφτούμε και την εικόνα του μέλλοντος, όπως τις καλοκαιρινές τους διακοπές ή το ποτό που θα πιούν σε μία ώρα.

Δεν πρόκειται για κάποιο χάρισμα που έχουν, γνωρίζοντας το μέλλον. Όλο αυτό το βιώνουν απλά στο μυαλό τους. Για παράδειγμα γνωρίζουν πολύ καλά ότι όταν έρχεται το καλοκαίρι, ο καιρός θα είναι πιο ζεστός και στην εικόνα που θα φανταστούν μπορεί να αισθανθούν τη θερμότητα στο δέρμα τους.

Ο ψυχολόγος Endel Tulving περιέγραψε το ταξίδι στο χρόνο του μυαλού, ως μέρος της αυτονοητικής συνείδησης, την αίσθηση που έχουμε για εμάς μέσα στον χρόνο. Μπορούμε με μεγάλη ευκολία να ξαναβιώσουμε πράγματα του παρελθόντος και εμπειρίες που έχουμε ζήσει σε άλλες χρονικές στιγμές.

Αν για παράδειγμα συναντήσεις μερικούς φίλους σε ένα μεσημεριανό γεύμα, η μνήμη σου θυμίζει να φτάσεις τη σωστή μέρα, αλλά μπορείς επίσης να φανταστείς ότι θα βρεις ένα τραπέζι, θα διαβάσεις το μενού και θα παραγγέλνεις το φαγητό της αρεσκείας σου. Κι αυτό διαφέρει  σε μεγάλο βαθμό από τον προγραμματισμό. Πρόκειται  στην ουσία για μία από τις δεξιότητες που είναι μοναδικές στον άνθρωπο, σύμφωνα με τον Thomas Suddendorf, συγγραφέα του «The Gap: The Science Of What Separates Us From Other Animals», που έχει την έδρα του στο Πανεπιστήμιο του Queensland.

Αυτό η ικανότητά μας να ταξιδεύουμε νοητά στον χρόνο μας έχει επιτρέψει να φανταζόμαστε διαφορετικές εκδοχές για το μέλλον μας και να δημιουργούμε τον πολύπλοκο κόσμο που ζούμε σήμερα. Συνδυάζοντας παλιές αναμνήσεις, είμαστε σε θέση να φανταζόμαστε τον εαυτό μας στο μέλλον, δίνοντάς στον εαυτό μας ατέλειωτους συνδυασμούς από τους οποίους μπορούμε να επιλέξουμε τις πιο πιθανές δυνατότητες. Η χρήση όλων αυτών των αναμνήσεων μας επιτρέπει να εξετάσουμε τα μελλοντικά γεγονότα σε ένα «παράθυρο» στο μυαλό μας. Αυτό είναι το κλειδί για την εξαιρετική ικανότητα των ανθρώπων να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους.

Σύμφωνα με τον Suddendorf αυτή η ικανότητα μας καθιστά μοναδικούς. «Μπορούμε να φτιάξουμε ένα σενάριο, δηλαδή έχουμε την ικανότητα να φανταστούμε εναλλακτικές καταστάσεις, να τις επεξεργαστούμε και να τις ενσωματώνουμε σε άλλες ιστορίες. Είναι μια εξαιρετικά ισχυρή ικανότητα. Μπορούμε να φανταστούμε καταστάσεις, όπως τι θα κάνουμε αύριο ή την επόμενη εβδομάδα, που θα πάμε διακοπές, τι καριέρα θα ακολουθήσουμε, αλλά και τις εναλλακτικές όλων αυτών των σκέψεων. Και παράλληλα μπορούμε να αξιολογήσουμε πόσο πιθανά είναι αυτά και πόσο πραγματικά τα θέλουμε», ανέφερε στο BBC.

Αυτό μας επιτρέπει να διαμορφώσουμε το μέλλον με το δικό μας σχέδιο, να αναζητήσουμε ευκαιρίες και να αποφύγουμε απειλές πριν εμφανιστούν.
Άλλα ζώα δεν μπορούν να το κάνουν με τον ίδιο τρόπο, ούτε και τα μωρά. Αναγκάζονται να ζουν το τώρα και είναι ανίκανα να ταξιδέψουν στον χρόνο νοητικά. Αυτό γίνεται μετά την ηλικία των τριών ή τεσσάρων που αρχίζουν να είναι σε θέση να φανταστούν ένα μέλλον όπου θα αισθανθούν διαφορετικά, θα μπορούν να προβλέψουν ή να φοβηθούν γεγονότα. Σε ένα πείραμα, μόνο το ένα τρίτο των 3χρονων παιδιών μπορούσε να δώσει μια εύλογη απάντηση σχετικά με το τι θα μπορούσε να κάνει την επόμενη μέρα, αλλά μέσα σε ένα ή δύο χρόνια η αίσθηση του μέλλοντός τους έχει εξελιχθεί σε βαθμό που τα δύο τρίτα από αυτά μπορούσε να τα καταφέρει. 

Κάποιες άλλες φορές, η ικανότητα μας να ταξιδεύουμε στο χρόνο μπορεί να φέρει δυσφορία και άσχημα συναισθήματα. Η Helen Christensen, επικεφαλής επιστήμονας του Ινστιτούτου Black Dog στο Σίδνεϊ, υποστηρίζει ότι «η φαντασία φτάνει μακριά και κάποιες φορές οι άνθρωποι σκέφτονται το μέλλον με βάση το παρελθόν». Με αυτόν το τρόπο όμως μπορεί να ανοίξουν πληγές του παρελθόντος και να τραυματιστούν. Παράλληλα αυτό θα μπορούσε να τους αναστατώσει και να επηρεάσει την «ευτυχισμένη λειτουργία» του εγκεφάλου.

Μπορεί να βοηθήσει η τεχνολογία;

Ωστόσο, ευελπιστεί ότι η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει την κατάσταση. Η ομάδα της πειραματίζεται με τη χρήση τεχνικών από τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία online και μέσω εφαρμογών. Πριν από δεκαπέντε χρόνια ανέπτυξαν τo Mood Gym, ένα διαδικτυακό μάθημα γνωστικής συμπεριφοριστικής θεραπείας που έχει χρησιμοποιηθεί από τότε σε περισσότερες από 200 χώρες σε όλο τον κόσμο. Η ανωνυμία που παρέχεται, δίνει τη δυνατότητα  προσέγγισης από ανθρώπους που δεν θέλουν να έρθουν σε επαφή με έναν πραγματικό θεραπευτή.

Τώρα ψάχνουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και προσπαθούν να εντοπίσουν ανθρώπους που μπορεί να επωφελήθηκαν από αυτά τα μαθήματα. Χρησιμοποιώντας συστήματα τεχνητής νοημοσύνης ελπίζουν να «διαβάσουν» τα μηνύματα των νέων που δημοσιεύουν στα social media. «Κάνουμε ένα μεγάλο αριθμό πειραμάτων και προσπαθούμε να βγάλουμε αποτελέσματα ως προς ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Για παράδειγμα, βρήκαμε ότι οι ομάδες με άτομα που πάσχουν από διπολική διαταραχή μιλάνε συχνά για τα φάρμακα που παίρνουν. Ομάδες με άτομα που έχουν αυτοτραυματιστεί έχουν έντονο θυμό. Επίσης, οι καταθλιπτικοί χρησιμοποιούν πιο πολύ προσωπικές αντωνυμίες», ανέφερε η Christensen.

Αν μπορούν να εντοπίσουν τα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο, τότε το ερώτημα είναι τι πρέπει να κάνουν με αυτές τις πληροφορίες και πώς να παρέμβουν. Μια επιλογή θα είναι να προωθούν σε αυτά τα άτομα διαφημίσεις για γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, με τον ίδιο τρόπο που το κάνει το Google και το facebook .

«Μπορεί να ακούγεται σαν τον ‘Μεγάλο Αδερφό’ αλλά έχουμε ήδη αναπτύξει ένα μεγάλο αριθμό εφαρμογών και online προγραμμάτων που είναι αποτελεσματικά στη μείωση του κινδύνου αυτοκτονίας, άγχους και κατάθλιψης. Είναι πολύ σημαντικό να τους παρέχουμε τις γνώσεις και τις συμβουλές μας για να τους βοηθήσουμε», πρόσθεσε.

Η ικανότητά μας να ταξιδέψουμε στο χρόνο με το μυαλό μας μπορεί να έχει κάποια θετικά, αλλά έχει πολλά αρνητικά. Αν θα μπορούσαμε να εξελιχθούμε  στο μέλλον για να αποφύγουμε αυτές τις δυσκολίες ψυχικής υγείας, είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Και οι ειδικοί είναι αρκετά αισιόδοξοι. «Τουλάχιστον στις ήπιες μορφές τους, η κατάθλιψη και το άγχος αποτελούν μέρος του πνευματικού μας ρεπερτορίου για το πώς αντιμετωπίζουμε τον κόσμο που έχουμε αναπτύξει. Παθαίνουμε κατάθλιψη όταν ακολουθούμε επιλογές που δεν είναι επιτυχείς. Το άγχος είναι χρήσιμο βέβαια σε κάποιες περιπτώσεις που θα μας κάνει να αντιμετωπίσουμε καλύτερα ένα μελλοντικό γεγονός. Ευελπιστώ ότι στο μέλλον θα μπορούμε να αποκομήσουμε μόνο τα θετικά από ένα ταξίδι στο χρόνο με το μυαλό», καταλήγει η Christensen .