Όταν τα τεχνητά γλυκαντικά έκαναν την είσοδό τους για πρώτη φορά στην αμερικανική αγορά, κατά τη δεκαετία του 1950, οι κατασκευαστές τροφίμων ισχυριζόταν ότι μπορούσαν να ικανοποιήσουν την επιθυμία των καταναλωτών για γλυκό χωρίς τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και τις θερμίδες της ζάχαρης.

Από τα αναψυκτικά διαίτης, τα γιαούρτια χαμηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη, τις σοκολάτες, τα μπισκότα μέχρι και τις οδοντόκρεμες και τον πρωινό καφέ,  τα τεχνητά γλυκαντικά και άλλα υποκατάστατα της ζάχαρης υπάρχουν σε άπειρα προϊόντα σε όλο τον κόσμο.

Εξίσου πολλά,  όμως είναι και τα ερωτήματα σχετικά με τα υποκατάστατα της ζάχαρης που αιωρούνται εδώ και δεκαετίες, με τους επιστήμονες και τους αρμόδιους οργανισμούς για τη δημόσια υγεία να λένε ότι ενδεχομένως να ενέχουν και αυτά κινδύνους για την υγεία αναφέρει ρεπορτάζ των New York Times.

Η έρευνα που έχει γίνει σχετικά με το πώς τα υποκατάστατα ζάχαρης επηρεάζουν τον οργανισμό μας είναι μικρή, σύνθετη και μερικές φορές με αποτελέσματα αντιφατικά.

«Δεν έχουν μελετηθεί όσο θα έπρεπε στον άνθρωπο», δήλωσε στους New York Times ο Dr. Dariush Mozaffarian, καρδιολόγος και διευθυντής του Food is Medicine Institute στο Πανεπιστήμιο Tufts.

Πως, όμως, να σταθμίσουμε τα πιθανά οφέλη και τους πιθανούς κινδύνους από την κατανάλωσή τους; Τι γνωρίζουμε γι’ αυτά;

Τι είναι τα υποκατάστατα της ζάχαρης;

Πρόκειται για ουσίες που έχουν γλυκιά γεύση, χωρίς όμως να έχουν τις θερμίδες της  ζάχαρης. Συνήθως, είναι πολύ πιο γλυκές από τη ζάχαρη, οπότε λίγη ποσότητα αρκεί.

Χρησιμοποιούνται για να γλυκάνουν τρόφιμα και ποτά «χωρίς ζάχαρη» και «διαίτης», όπως ενεργειακά ποτά, τσίχλες, καραμέλες, αρτοσκευάσματα, παγωτά και πάρα πολλά άλλα. Πωλούνται επίσης αυτόνομα σε σκόνη, ταμπλέτες ή σε υγρή μορφή.

Τα υποκατάστατα ζάχαρης ομαδοποιούνται ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής τους:

·         Τα τεχνητά γλυκαντικά είναι συνθετικά πρόσθετα τροφίμων 200 έως 20.000 φορές πιο γλυκά από την επιτραπέζια ζάχαρη, σύμφωνα με τον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων. Από τη δεκαετία του 1970, Στην Αμερική έχουν εγκριθεί έξι από αυτά, ήδη, από τη δεκαετία του 1970. Πρόκειται για την ασπαρτάμη (πωλείται με τις εμπορικές ονομασίες NutraSweet ή Equal), τη σουκραλόζη (Splenda), την σακχαρίνη (Sweet’N Low), την ακεσουλφάμη καλίου (Sweet One, Sunett), τη νεοτάμη (Newtame) και την αντβαντάμη.

·         Τα γλυκαντικά με βάση τα φυτά και τα φρούτα παρασκευάζονται από τα φύλλα ή τους καρπούς ορισμένων φυτών και είναι 100 φορές πιο γλυκά από τη ζάχαρη, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων. Περιλαμβάνουν εκχυλίσματα από το φυτό στέβια (Truvia, Pure Via, Enliten) και από φρούτα. Η θαυματίνη, ένα λιγότερο διαδεδομένο γλυκαντικό χαμηλών θερμίδων που πωλείται με την εμπορική ονομασία Talin, παρασκευάζεται από τον δυτικοαφρικανικό καρπό katemfe. Ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων θεωρεί γενικά αυτά τα γλυκαντικά ως ασφαλή.

·         Οι αλκοόλες ζάχαρης δεν είναι ούτε σάκχαρα, ούτε αλκοόλες. Πρόκειται για έναν τύπο υδατάνθρακα με γλυκιά γεύση, αλλά πολύ λιγότερες θερμίδες (και υδατάνθρακες) από τη ζάχαρη. Είναι η  σορβιτόλη, η ξυλιτόλη, η μαννιτόλη και ερυθριτόλη οι οποίες υπάρχουν σε ορισμένα φρούτα και λαχανικά όπως ο ανανάς, τα δαμάσκηνα και τα μανιτάρια. Το είδος που χρησιμοποιείται σε συσκευασμένα προϊόντα παράγεται συνθετικά και επιτρέπεται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων για χρήση ως υποκατάστατα ζάχαρης.

Ποια είναι τα πιθανά οφέλη και οι κίνδυνοι;

«Αν πίνετε τακτικά ροφήματα με ζάχαρη, όπως αναψυκτικά και γλυκά τσάγια, η χρήση γλυκαντικών ίσως σας βοηθήσει να χάσετε λίγο βάρος – εφόσον δεν καταναλώνετε περισσότερες θερμίδες από άλλες πηγές», λέει στους New York Times η Maya Vadiveloo, αναπληρώτρια καθηγήτρια διατροφής στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island.

Σε μια έρευνα του 2022 με δώδεκα τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές, οι περισσότερες από τις οποίες διήρκεσαν μέχρι έξι μήνες, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αντικατάσταση των ζαχαρούχων ποτών με εκείνα που έχουν λίγες χωρίς ή καθόλου θερμίδες θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποια απώλεια βάρους – περίπου δύο έως τρία κιλά, κατά μέσο όρο – σε ενήλικες που είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και οι οποίοι έχουν ή κινδυνεύουν από διαβήτη.

Ο Δρ Karl Nadolsky, ενδοκρινολόγος και επ. καθηγητής στο Michigan State University College of Human Medicine, έχει παρατηρήσει αυτού του είδους την απώλεια βάρους, ακόμη και μεγαλύτερη, σε πολλούς από τους ασθενείς του όταν ξεκινούν τη χρήση ροφημάτων διαίτης.

Όμως, μακροχρόνιες μελέτες σχετικά με τα υποκατάστατα της ζάχαρης δεν έχουν διαπιστώσει οφέλη από την απώλεια βάρους, αλλά κάποιες βλάβες. Για το λόγο αυτό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνέστησε το 2023 την αποφυγή της χρήσης τους επικαλούμενος έρευνες που τα συνδέουν με μεγαλύτερους κινδύνους όπως ο διαβήτης τύπου 2, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η παχυσαρκία και ο πρόωρος θάνατος.

Οι αλκοόλες ζάχαρης ερυθριτόλη και ξυλιτόλη έχουν επίσης συσχετιστεί με μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών επεισοδίων αναφέρουν οι New York Times.

Είναι δύσκολο να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα από μελέτες σχετικά με τη διατροφή και την υγεία. Αυτού του είδους οι έρευνες βασίζονται στην παρατήρηση, δηλαδή μπορούν να συνδέσουν την κατανάλωση υποκατάστατων ζάχαρης με ορισμένες επιπτώσεις στην υγεία, αλλά δεν μπορούν να αποδείξουν την αιτία και το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Valisa E. Hedrick, αναπληρώτρια καθηγήτρια διατροφής στο Virginia Tech. Όπως εξηγεί στους New York Times είναι πιθανό ότι όσοι καταναλώνουν αναψυκτικά διαίτης να είναι απλώς λιγότερο υγιείς εξαρχής. Ή ίσως άλλα συστατικά στα τρόφιμα ή τα ποτά να είναι υπεύθυνα για την πρόκληση βλαβών.

Πολλοί επιστήμονες, λαμβάνοντας υπόψη τους αυτούς τους περιορισμούς, εξακολουθούν να βρίσκουν συσχετισμούς μεταξύ των γλυκαντικών ουσιών και των προβλημάτων υγείας, επισημαίνει ο Δρ Jim Krieger, ομότιμος καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον.

Για να επιλυθούν πλήρως αυτά τα ζητήματα αιτίας και αποτελέσματος, οι επιστήμονες θα πρέπει να σχεδιάσουν μελέτες που να μετρούν άμεσα τον τρόπο με τον οποίο τα υποκατάστατα ζάχαρης επηρεάζουν μακροπρόθεσμα την ανθρώπινη υγεία εξηγεί στους New York Times η Marion Nestle, ομότιμη καθηγήτρια διατροφής, σπουδών τροφίμων και δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Αυτού του είδους η έρευνα είναι πρακτικά αδύνατο να γίνει. «Δεν μπορούμε να περιορίσουμε ανθρώπους για ένα χρονικό διάστημα αρκετά μεγάλο, ώστε αν καταναλώνουν συγκεκριμένα γλυκαντικά να δούμε τι θα συμβεί».

Παρόλα αυτά, σε ορισμένες (αλλά όχι όλες) καλά ελεγχόμενες μελέτες σε ζώα και σε ανθρώπους, όπου μπορεί να συνδεθεί η αιτία με το αποτέλεσμα, υπάρχουν ενδείξεις για το πώς ορισμένα γλυκαντικά μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα υγείας σύμφωνα με τον Δρα Krieger. Έχει, λοιπόν διαπιστωθεί, ότι οι αλκοόλες ζάχαρης μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο πήξης του αίματος και, επομένως, τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου και ότι άλλα υποκατάστατα ζάχαρης μπορούν να αλλάξουν το μικροβίωμα του εντέρου και να επηρεάσουν τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα.

Τι να κάνουμε;

Αρκετές έρευνες έχουν εγείρει ανησυχίες σχετικά με τα υποκατάστατα ζάχαρης ώστε να δικαιολογείται μια πιο προσεκτική εξέταση σύμφωνα με τον Δρ Eran Elinav, ανοσολόγο και ερευνητή του μικροβιώματος στο Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann στο Ισραήλ.

Η υπερβολική ζάχαρη, από την άλλη πλευρά, είναι αναμφισβήτητα επιβλαβής για την υγεία. Υπάρχουν έρευνες που τη συνδέουν άμεσα με τον διαβήτη τύπου 2, τις καρδιαγγειακές παθήσεις και την παχυσαρκία. Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία συνιστά στις γυναίκες να μην καταναλώνουν περισσότερα από 25 γραμμάρια ζάχαρης και στους άνδρες 36 γραμμάρια την ημέρα. Ένα κουτάκι Coca-Cola, για παράδειγμα, περιέχει 39 γραμμάρια ζάχαρης.

Αν καταναλώνετε αναψυκτικά σε καθημερινή βάση είναι προτιμότερο να επιλέγετε ποτά διαίτης συμβουλεύει ο Δρ Mozafarian. Το θέμα είναι, όμως, να ελαχιστοποιήσετε την κατανάλωση και των δύο μακροπρόθεσμα. Κάτι στο οποίο συμφωνούν οι περισσότεροι και προτείνουν την αντικατάσταση των αναψυκτικών με ζάχαρη ή γλυκαντικές ουσίες με ανθρακούχο μεταλλικό νερό με μικρή ποσότητα χυμού φρούτων ή του γιαουρτιού με γλυκαντικά με απλό γιαούρτι όπου θα έχουν προτεθεί φρούτα και λίγο μέλι.