Φέτος, η εξάπλωση της επιδημίας γρίπης είναι χωρίς προηγούμενο. Σε τέτοιο βαθμό που οι υγειονομικές αρχές ανέβαλαν σε διάφορες χώρες τη λήξη της εκστρατείας εμβολιασμού κατά της γρίπης.

Γιατί η επιδημία είναι τόσο εκτεταμένη φέτος; Μπορεί κάποιος να κολλήσει γρίπη περισσότερες από μία φορές; Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές; Τι πρέπει να κάνετε αν έχετε συμπτώματα;

Ο Μπρούνο Λίνα, προϊστάμενος του τμήματος των Hospices civils de Lyon και επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς για τους ιούς των αναπνευστικών λοιμώξεων, απάντησε στις ερωτήσεις του The Conversation.

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της επιδημίας γρίπης που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Γαλλία;

Η πρώτη ιδιαιτερότητα αυτής της επιδημίας είναι η κλίμακά της: επηρεάζει πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Ένα άλλο είναι ότι, αν και όλες οι ηλικιακές ομάδες πλήττονται, τα παιδιά και οι νέοι ενήλικες πλήττονται ιδιαίτερα.

Οι ακριβείς λόγοι για την κλίμακα αυτού του επιδημικού κύματος δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί. Γνωρίζουμε ότι ο ιός της γρίπης A/H1N1 είναι ένας από τους τρεις ιούς της γρίπης που κυκλοφορούν αυτόν τον χειμώνα (οι άλλοι είναι ο ιός A/H3N2 και ο ιός B Victoria). Ο ιός αυτός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στην ηλικιακή ομάδα 25-45 ετών.

Αλλά η παρουσία του από μόνη της δεν αρκεί για να εξηγήσει γιατί η φετινή επιδημία είναι μεγαλύτερη από την περσινή. Οι ιοί αυτοί όχι μόνο ήταν αναμενόμενοι, αλλά ο ιός Β και ο ιός A/H1N1 είχαν ήδη κυκλοφορήσει πέρυσι. Αν και έχουν μεταλλαχθεί και είναι ελαφρώς διαφορετικοί φέτος από πέρυσι, οι αλλαγές αυτές δεν εξηγούν την κλίμακα της τρέχουσας επιδημίας.

Από την άλλη πλευρά, η δυναμική της έχει πιθανώς επηρεαστεί από τις μεταλλάξεις του τρίτου ιού που κυκλοφορεί, του ιού Α/H3N2.

Ο ιός αυτός έχει εξελιχθεί σημαντικά από τον περασμένο χειμώνα. Τα εμβόλια περιέχουν το παλιό στέλεχος. Συνεπώς, προστατεύουν λιγότερο καλά από το στέλεχος που κυκλοφορεί φέτος.

Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί ο ιός αυτός μολύνει περισσότερους ηλικιωμένους. Προκαλεί τις πιο σοβαρές μορφές της νόσου σε άτομα άνω των 65 ετών.

Γιατί οι νεότεροι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στον ιό Η1Ν1;

Πρώτον, πιθανώς επειδή ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς δεν είχε εκτεθεί ποτέ στον ιό. Ένας άλλος λόγος είναι ότι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με ένα συγκεκριμένο στέλεχος του ιού, η ανοσολογική αντίδραση εξαρτάται σε κάποιο βαθμό από το ιστορικό του ανοσοποιητικού συστήματος, μέσω μηχανισμών που οι επιστήμονες βρίσκονται στη διαδικασία αποκρυπτογράφησης.

Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι «νέοι ενήλικες» (μια πολύ ευρεία κατηγορία, καθώς περιλαμβάνει ενήλικες που γεννήθηκαν μετά το 1968) που μολύνθηκαν για πρώτη φορά από τον ιό Α/Η3Ν2 πριν εκτεθούν στον ιό Α/Η1Ν1 έχουν φτωχότερη ανοσολογική απάντηση στον τελευταίο από ό,τι τα άτομα που τον αντιμετώπισαν πριν από τον Α/Η3Ν2.

Με άλλα λόγια, το πρώτο επεισόδιο γρίπης στη ζωή ενός ατόμου καθορίζει την ποιότητα και τη δύναμη της ανοσολογικής απόκρισης στις επόμενες λοιμώξεις από ιούς γρίπης.

Εάν η δεύτερη κρίση γρίπης προκαλείται από τον ίδιο ιό, η ανοσολογική απάντηση θα είναι πιο προστατευτική από ό,τι εάν προκαλείται από διαφορετικό ιό. Αυτό το εύρημα θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί οι άνω των 65 ετών προσβάλλονται περισσότερο από τον A/H3N2: εκτέθηκαν πρώτα στον A/H1N1 πριν εκτεθούν στον A/H3N2.

Ο ιός A/H1N1 είχε ήδη κυκλοφορήσει το 2009, κατά τη διάρκεια της επιδημίας γρίπης των χοίρων. Εάν κάποιος είχε εμβολιαστεί κατά του ιού A/H1N1 (ή είχε μολυνθεί από αυτόν), θα είχε ανοσία σήμερα;

Η διασταυρούμενη ανοσία που προκύπτει από εμβολιασμό ή μόλυνση που χρονολογείται από εκείνη την εποχή είναι πολύ χαμηλή, διότι ο ιός A/H1N1 που κυκλοφορεί σήμερα δεν είναι καθόλου ο ίδιος με αυτόν του 2009- έχει εξελιχθεί σημαντικά.

Φέτος, πόση προστασία παρέχει το εμβόλιο;

Εκτιμούμε ότι το μέσο επίπεδο προστασίας που παρέχει το εμβόλιο κυμαίνεται μεταξύ 40 και 45%. Αυτό μπορεί να φαίνεται χαμηλό, αλλά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό είναι το επίπεδο προστασίας έναντι των τριών ιών που κυκλοφορούν.

Εάν εξετάσουμε λεπτομερώς, η προστασία έναντι του ιού Β είναι εξαιρετική, περίπου 70 έως 75%, ένα επίπεδο που σπάνια επιτυγχάνεται από τα εμβόλια γρίπης.

Από την άλλη πλευρά, η αποτελεσματικότητα έναντι του ιού A/H1N1 είναι ελαφρώς χαμηλότερη από την αναμενόμενη, στο 40-45%, ενώ αναμενόταν ποσοστό περίπου 60%, επειδή ο ιός στον οποίο βασίζεται το εμβόλιο υποτίθεται ότι είναι ο ίδιος με αυτόν που κυκλοφορεί στον πληθυσμό. Αυτό σημαίνει πολύ πιθανόν ότι ο ιός που κυκλοφορεί έχει υποστεί αλλαγές, οι οποίες δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί.

Τέλος, η αποτελεσματικότητα έναντι του A/H3N2 είναι χαμηλή: μόνο περίπου 25-30%.

Είναι ιδιαίτερα χαμηλή στις ηλικίες άνω των 65 ετών, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι γνωρίζουμε πως η προστασία από το εμβόλιο μειώνεται στους ηλικιωμένους.

Το ανοσοποιητικό τους σύστημα ανταποκρίνεται λιγότερο καλά στα ερεθίσματα από ότι το ανοσοποιητικό σύστημα των νεότερων ατόμων (αυτό είναι γνωστό ως ανοσοποιητική γήρανση).

Παρά αυτή τη σχετικά χαμηλή αποτελεσματικότητα έναντι του A/H3N2 και τη μέτρια αποτελεσματικότητα έναντι του A/H1N1, εξακολουθεί να είναι πολύ χρήσιμο να εμβολιαστεί κανείς.

Απολύτως, διότι το εμβόλιο παρέχει προστασία έναντι των σοβαρών μορφών της νόσου. Επιπλέον, σε άτομα που έχουν εμβολιαστεί αλλά εξακολουθούν να νοσούν, η διάρκεια της νόσου μειώνεται, όπως και η έντασή της. Έτσι, ακόμη και σε περίπτωση αποτυχίας του εμβολίου, οι ασθενείς που έχουν κάνει το εμβόλιο έχουν σαφές πλεονέκτημα έναντι εκείνων που δεν έχουν κάνει το εμβόλιο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά να εμβολιάζονται παιδιά κάτω των 5 ετών. Οι γαλλικές αρχές δεν το κάνουν. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η γρίπη είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τα παιδιά κάτω των τριών μηνών. Είναι αλήθεια ότι κάθε χρόνο ένας μικρός αριθμός μεγαλύτερων παιδιών αναπτύσσει σοβαρές μορφές της νόσου που απαιτούν εισαγωγή στην εντατική και δυστυχώς κάποια πεθαίνουν ως αποτέλεσμα. Αλλά οι περιπτώσεις αυτές είναι πολύ σπάνιες. Σε παιδιά χωρίς χρόνιες ασθένειες ή άλλα προβλήματα υγείας, η γρίπη γενικά εξελίσσεται σχετικά καλά.

Υπάρχουν, ωστόσο, δύο οφέλη από τον εμβολιασμό των παιδιών.

Πρώτον, τα προλαμβάνει από το να μολυνθούν, γεγονός που μειώνει τον αριθμό των επισκέψεων στα επείγοντα περιστατικά και τον χρόνο απουσίας από την εργασία των γονέων (και προστατεύει τα παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο από σοβαρές μορφές της νόσου). Το άλλο όφελος είναι ότι ο εμβολιασμός μπορεί να επηρεάσει τη δυναμική της επιδημίας.

Πράγματι, όταν τα παιδιά εμβολιάζονται, επιβραδύνεται η κυκλοφορία του ιού σε αυτόν τον πληθυσμό, η οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί την κινητήρια δύναμη της επιδημίας: όταν τα παιδιά μολύνονται, μολύνουν τους γονείς τους και στη συνέχεια τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Επομένως, ο περιορισμός της κυκλοφορίας του ιού στα μικρότερα παιδιά συμβάλλει στη μείωση του επιπέδου μόλυνσης στα μεγαλύτερα παιδιά (καθώς και σε άλλα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο, όπως οι έγκυες γυναίκες και τα νεογέννητα μωρά).

Αυτό έχει αποδειχθεί από την προσέγγιση που έχει υιοθετήσει η Μεγάλη Βρετανία, η οποία διεξάγει εκστρατεία εμβολιασμού για παιδιά σχολικής ηλικίας. Σε μέρη όπου η εκστρατεία παρακολουθείται σωστά και τα ποσοστά εμβολιασμού είναι υψηλά, βλέπουμε την ανάπτυξη ανοσίας αγέλης: ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών που μολύνονται μειώνεται πολύ σημαντικά, γεγονός που έχει αντίκτυπο στη θνησιμότητα.

Ο περιορισμός της κυκλοφορίας του ιού μεταξύ των ηλικιωμένων είναι ακόμη πιο σημαντικός διότι, εκτός από τη θνησιμότητα, οι συνέπειες της γρίπης μπορεί να είναι σοβαρές γι’ αυτούς…

Πράγματι. Όταν οι ηλικιωμένοι υποφέρουν από μια σοβαρή μορφή γρίπης, συχνά είναι καθηλωμένοι στο κρεβάτι για δέκα ή περισσότερες ημέρες. Όταν αναρρώνουν από τη λοίμωξη, είναι συχνά λιγότερο ανεξάρτητοι, όπως έχουν δείξει διάφορες μελέτες.

Μια άλλη πηγή επιπλοκών είναι το γεγονός ότι η γρίπη μπορεί να αποσταθεροποιήσει την κατάσταση των ασθενών που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις. Η λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει μια σειρά μεταβολικών αλλοιώσεων που οδηγούν σε επιδείνωση της γενικής κατάστασης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έξαρση της καρδιακής ανεπάρκειας, μη ισορροπημένο διαβήτη κ.λπ.

Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι ότι οι ηλικιωμένοι δεν είναι οι μόνοι άνθρωποι που πλήττονται από δυνητικά σοβαρές επιπλοκές.

Είναι πλέον πολύ σαφές ότι σε ενήλικες άνω των 45 ετών με καρδιακές παθήσεις και αγγειακό κίνδυνο, η γρίπη ευθύνεται για εξαιρετικά υψηλό αριθμό καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών επεισοδίων.

Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι ο εμβολιασμός κατά της γρίπης σε ασθενείς με χρόνια καρδιακή νόσο ήταν εξίσου αποτελεσματικός κατά των καρδιακών προσβολών με τη διακοπή του καπνίσματος.

Για να το θέσουμε αλλιώς, οι ασθενείς με ιστορικό καρδιακής νόσου συνιστάται να σταματήσουν το κάπνισμα και να ασκούνται. Πέρα όμως από αυτές τις συστάσεις, η πιο σημαντική συμβουλή που μπορούμε να τους δώσουμε είναι να εμβολιαστούν κατά της γρίπης.

Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό καθώς οι ενδιαφερόμενοι δεν έχουν πάντα επίγνωση των παθήσεών τους, οι οποίες δεν ελέγχονται συστηματικά.

Υπάρχουν και άλλες επιπλοκές της γρίπης;

Πολύ σπάνια, η γρίπη μπορεί να προκαλέσει το σύνδρομο Guillain-Barré (το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς επιτίθεται στα περιφερικά νεύρα, με αποτέλεσμα τη μυϊκή αδυναμία που ξεκινά γενικά από τα πόδια και εξαπλώνεται στο υπόλοιπο σώμα. Η αδυναμία αυτή μπορεί να εξελιχθεί σε παράλυση, απαιτώντας θεραπεία. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, η κατάσταση επανέρχεται στο φυσιολογικό εντός λίγων εβδομάδων).

Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, σύμφωνα με την πλειονότητα των μελετών που έχουν διεξαχθεί, ο εμβολιασμός κατά της γρίπης δεν αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου Guillain-Barré.

Έχουν επίσης καταγραφεί περιπτώσεις χρόνιας κόπωσης μετά από μόλυνση με τον ιό της γρίπης.

Μπορεί κανείς να μολυνθεί πολλές φορές τον ίδιο χειμώνα;

Υπάρχουν δύο πιθανά σενάρια. Πρώτον, η συν-λοίμωξη, δηλαδή η ταυτόχρονη μόλυνση από διάφορους ιούς, οι οποίοι θα είναι υπεύθυνοι για τα συμπτώματα. Αυτή είναι μια εξαιρετική κατάσταση: κάθε χρόνο, παρά τα δεδομένα επιτήρησης που καλύπτουν δεκάδες χιλιάδες δείγματα, εντοπίζονται μόνο τρεις ή τέσσερις περιπτώσεις συν-μόλυνσης.

Η άλλη περίπτωση είναι όταν πολλές λοιμώξεις συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ίδιου χειμώνα, όταν κυκλοφορούν διάφοροι ιοί. Αυτό μπορεί πράγματι να συμβεί, ιδίως στα παιδιά. Είχαμε μια περίπτωση πριν από μερικά χρόνια όπου ένα παιδί μολύνθηκε από τρεις διαφορετικούς ιούς κατά τη διάρκεια του ίδιου χειμώνα. Ευτυχώς, αυτό είναι ένα πολύ σπάνιο περιστατικό…

Τι πρέπει να κάνει κανείς αν έχει συμπτώματα;

Η περίοδος μόλυνσης αρχίζει περίπου μία ημέρα πριν από τα πρώτα συμπτώματα και διαρκεί τουλάχιστον δύο ημέρες μετά την εμφάνισή τους. Στο μέτρο του δυνατού, θα πρέπει να απομονωθείτε και να αποφύγετε να έρθετε σε επαφή με ευάλωτα άτομα. Η χρήση μάσκας βοηθά επίσης στον περιορισμό της μετάδοσης του ιού.

Η υγιεινή των χεριών είναι επίσης σημαντική: πλένετε τακτικά τα χέρια σας, χρησιμοποιώντας υδροαλκοολικά διαλύματα ή σαπούνι και νερό.

Είναι επίσης σημαντικό να αερίζετε τους χώρους. Όταν είστε άρρωστοι, η απλή πράξη της αναπνοής απελευθερώνει ιούς στον αέρα. Αυτοί οι ιοί μπορούν να αιωρούνται στον αέρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μολύνοντας τους γύρω σας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μόλυνση μπορεί επίσης να συμβεί μέσω των επιφανειών: ένα φτέρνισμα μπορεί να μεταδώσει ιούς σε ένα τραπέζι- αν κάποιος περάσει στη συνέχεια το χέρι του πάνω από αυτό, μπορεί να μολυνθεί.

Ανάλογα με την επιφάνεια, οι ιοί μπορούν να παραμείνουν μολυσματικοί για διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Ενώ καταστρέφονται αμέσως στις χάλκινες επιφάνειες, Ελβετοί ερευνητές έδειξαν ότι οι ιοί της γρίπης Α μπορούν να παραμείνουν μολυσματικοί για τουλάχιστον 24 έως 48 ώρες σε χαρτονομίσματα.