Η λέξη «yermo» είναι επίθετο της ισπανικής γλώσσας. Προέρχεται από το λατινικό «eremus», που δεν είναι άλλο, από το ελληνικό «έρημος» το οποίο -ενίοτε- προφέρεται «έρμος» και «γέρμος».

Σ’ ένα ελληνικό ακριτικό χωριό της Ηπείρου το 2019, η Γέρμα, μία παντρεμένη γυναίκα, δέχεται την κατακραυγή του κοινωνικού της περίγυρου, λόγω του ότι είναι στείρα. Ο διακαής και εμμονικός πόθος της για τη μητρότητα και τη γονιμότητα, θα την οδηγήσουν στο να ξεπεράσει τα όρια και τα ήθη της κλειστής κοινωνίας στην οποία ζει. Ακολουθώντας το πρωτόγονο ένστικτό της με τραγικές συνέπειες για εκείνη, αλλά και για τους πάντες γύρω της, κάνει ένα ταξίδι αυτογνωσίας με ιλιγγιώδη ταχύτητα και συγκλονιστική κορύφωση.

Αυτή είναι η υπόθεση της «Γέρμας» και με αφορμή την παράσταση που παρουσιάζεται στο θέατρο Θησείον, ο σκηνοθέτης Θανάσης Σαράντος μίλησε στο tvxs.gr για το έργο, τις κλειστές κοινωνίες, την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας, τις ψυχοφθόρες σχέσεις και το πως τελικά θα έρθει η επανάσταση. 

Η «Γέρμα» αποτελεί ένα από τα τρία λυρικά έργα του Λόρκα, γνωστά και ως «Αγροτική τριλογία» (τα άλλα δύο είναι «Ο Ματωμένος Γάμος» και το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), στα οποία ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα της υποταγής των γυναικών, στα πρότυπα και τις παραδόσεις των πατριαρχικών κοινωνιών, αποζητώντας την ελευθερία και την ισότητα. Τι σας γοήτευσε να ασχοληθείτε με τη Γέρμα;

Ο λυρισμός του κειμένου, η ευθύτητα του λόγου, η καθαρότητα της ελληνικής μετάφρασης από την ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη, οι αρχετυπικοί χαρακτήρες της Γέρμας, η ψυχοσύνθεση της βασικής ηρωίδας κάνουν αυτό το κλασικό κείμενο ν’ ακούγεται ως σύγχρονο.

«Μια γυναίκα ακολουθεί το πρωτόγονο ένστικτό της με τραγικές συνέπειες για εκείνη αλλά και για τους πάντες γύρω της» αναφέρεται στην περιγραφή της παράστασης. Ποια ακριβώς είναι η Γέρμα;

Είναι η στέρφα, η άκαρπη, η στείρα, η έρημη. Άλλωστε η ισπανική λέξη “yerma” τυγχάνει ομόηχη της ελληνικής λέξης “γέρμα”, η οποία σημαίνει “γέρσιμο, δύση, ηλιοβασίλεμα, τέλος”. Σε τούτο το δράμα, λοιπόν, η τραγικότητα της κεντρικής ηρωίδας, της Γέρμα (Yerma), ξεκινά από το ίδιο το όνομά της.  Είναι η γυναίκα που αποφασίζει ένα μακρινό ταξίδι αυτογνωσίας με κάθε τίμημα.

Ήταν πρόκληση για σας να ασχοληθείτε με ένα τόσο μεγάλο έργο; Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε;

Σίγουρα είναι ένα έργο πρόκληση γραμμένο από έναν κολοσσό της δραματουργίας και έρχεσαι σ’ αναμέτρηση και με σημαντικά ανεβάσματα των δασκάλων μου του Μίμη Κουγιουμτζή με την υπέροχη Ρένη Πιττακή στο Θέατρο Τέχνης ή του Κώστα Τσιάνου με την Λυδία Κονιόρδου στο Εθνικό Θέατρο. Νομίζω όμως ότι αν σεβαστείς και δεν φοβηθείς το κείμενο ο συγγραφέας σου αφήνει αρκετά πεδία για να εκφράσεις την προσωπική σου ματιά. Προσπάθησα να αποφύγω επιμελώς το ηθογραφικό στοιχείο του έργου επειδή η ιστορία διαδραματίζεται σ’ ένα χωριό της Ανδαλουσίας την εποχή του μεσοπολέμου. Άλλωστε ο λυρισμός που αποπνέει το έργο ήταν ένα στοίχημα για το πως μπορεί να περάσει σήμερα. Η σκηνοθεσία ενισχύθηκε από την μουσική του συνθέτη μας Κωνσταντίνου Ευαγγελίδη ο οποίος προσπάθησε να μεταφέρει απόηχους από το δημοτικό πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου και από το γήινο σκηνικό της Φιλάνθης Μπουγάτσου. Φυσικά βασίστηκα κυρίως στην ομαδική δουλειά των υπέροχων ηθοποιών που αγάπησαν το κείμενο και όλοι μαζί προσπαθήσαμε να αποδώσουμε κάθε μύχιο συναίσθημα των ηρώων του.

Πρόκειται ουσιαστικά για μία διασκευή του έργου για πέντε πρόσωπα, που βιώνουν τον λορκικό μύθο σ’ ένα ελληνικό ακριτικό χωριό της Ηπείρου. Ωστόσο, η Γέρμα γράφτηκε το 1934. Πόσο επίκαιρη παραμένει σήμερα;

Είναι απίστευτης ακρίβειας η ψυχογραφία του Λόρκα και η ερευνητική του ματιά πάνω στην καταπίεση που υφίσταται η  ηρωίδα του.  Αυτό είναι που κάνει τον ποιητή διαχρονικό με ένα κείμενο που γράφτηκε το 1934 . Αγγίζει ανοιχτές πληγές ακόμα και για τους σημερινούς θεατές. Για το πόσο δηλαδή μπορεί να επηρεάσει τον άνθρωπο της  κάθε εποχής το κοινωνικό του περιβάλλον. Η Γέρμα είναι μαθημένη από τα παιδικά της χρόνια να μην επιθυμεί ερωτικά, να μην γνωρίζει το σώμα της, να είναι μια υπάκουη σύζυγος, να μένει κλεισμένη στο σπίτι της είτε αυτό είναι του πάτερα της είτε του άντρα της. Η Γέρμα παντρεύτηκε έναν άνδρα που διάλεξε ο πατέρας της, έναν άνδρα που όχι μόνο δεν της έδωσε παιδιά αλλά και που ποτέ δεν μπόρεσε να ξυπνήσει  τη σεξουαλικότητά της. Η Γέρμα, είναι θύμα των περιστάσεων, των κοινωνικών περιορισμών της ζωής της, του κώδικα τιμής της και της εμμονικής υπακοής σ’ αυτόν.

Πόσο εύκολο είναι να ξεπεράσει κανείς τα όρια και τα ήθη της κλειστής κοινωνίας στην οποία ζει;

Πολύ εύκολο αρκεί να αποφασίζει κανείς να είναι ο αληθινός εαυτός του. Οι κοινωνίες αλλάζουν μόνο από πραγματικά ελεύθερους ανθρώπους που  τολμούν να αντιστέκονται στις κοινωνικές επιταγές που επιβάλλονται από λίγους που θέλουν να ελέγχουν τους πολλούς. Φυσικά και χρειάζεται μεγάλος αγώνας να είσαι ο εαυτός σου ειδικά σήμερα που υπάρχει δήθεν ελευθερία σε μια προσποιητή δημοκρατία που γνωρίζει πολύ καλά να χαλιναγωγεί συνειδήσεις.

Η «Γέρμα» αποτελεί έναν λυρικό ύμνο για τη γονιμότητα, τη μητρότητα και την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. Πιστεύετε ότι εν έτει 2019 οι γυναίκες συνεχίζουν να αισθάνονται καταπιεσμένες;

Μα δεν υπάρχουν ακόμα και σήμερα μουσουλμανικές χώρες που αντιμετωπίζουν την γυναίκα ως αντικείμενο; Ακόμα και στην Ελλάδα του 2019 η γυναίκα αγωνίζεται να είναι ταυτόχρονα μητέρα  και εργαζόμενη και να διεκδικεί την αυτονόητη ύπαρξή της.

Έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας για μια ζωή χωρίς συμβατικές και ψυχοφθόρες σχέσεις;

Μια φράση του Λόρκα αρκεί: « Να καίγεσαι από πόθο για ζωή και να παραμένεις σιωπηλός είναι από τις μεγαλύτερες τιμωρίες που μπορείς να επιβάλεις στον εαυτό σου»

Το μαρτύριο της στέρησης και της μη επαφής οδηγεί εν τέλει στο θάνατο;

Η απαίτηση της Γέρμας για ένα παιδί διαθέτει μια φαντασιακή και ναρκισσιστική διάσταση. Ο άντρας της – ο Γιάννης στην δική μας παράσταση-  δεν αποτελεί ένα πρόσωπο αλλά ένα αντικείμενο μέσω του οποίου η Γέρμα προσπαθεί να ξαναβρεί την ένωση μάνας και κόρης. «Για εκείνο (το παιδί)  δόθηκα στον άνδρα μου. […] Κι όταν καθρεφτιζόμουνα στα μάτια του, μ’ έβλεπα τόσο δα μικρή.[…] Σαν κόρη μου.» Το παιδί παρουσιάζεται σαν ένας καθρέφτης ή σαν μια προέκταση της Γέρμας που δεν μπορεί να το αντιληφθεί σαν κάτι αυτόνομο. «…σε λίγο θ’ αρχίσω να πιστεύω πως ο γιος μου είμαι εγώ». Νιώθει ένα με την επιθυμία της.  Όταν ο σύζυγος της αποκαλύπτει ότι δεν επιθυμεί παιδί η Γέρμα τον σκοτώνει. Καθώς ο άντρας της είναι το μόνο της μέσο για τη μητρότητα, όταν τον σκοτώνει αισθάνεται πως έχει σκοτώσει το παιδί της.  Η Γέρμα έχει συνδέσει άρρηκτα τη μητρότητα με το νόημα της ζωής• η στειρότητα την αφήνει κενή και χωρίς ταυτότητα.  Όμως για πρώτη φορά μπορεί να κοιτάξει τον εαυτό της και να λυτρωθεί : «…Μαραμένη… Ναι, μαραμένη.  Όμως… Τώρα ξέρω. Το ‘μαθα, μια για πάντα. –Και  μόνη»,  διαπιστώνει στο τέλος του έργου.

Τι χρειάζεται τελικά για να γίνει μια επανάσταση, όπως αυτή της πρωταγωνίστριας;

Νομίζω να μάθουμε ποιοι πραγματικά είμαστε μήπως και καταφέρουμε να εκτιμήσουμε το μεγαλείο της ύπαρξης μας. Μόνο έτσι μπορεί ν’ αλλάξει προς το καλύτερο ο κόσμος που ζούμε. Η ηρωίδα του Λόρκα πονά και κανείς δεν την καταλαβαίνει, θέλει να ζήσει, να γεννήσει , να ερωτευτεί, να υπάρξει όπως όλοι μας σε αυτούς τους τόσο ύποπτους καιρούς. Η Γέρμα είναι η φλόγα για ζωή  που αναμοχλεύει την γη και ενίοτε επαναστατεί γιατί θέλει να μάθει την αλήθεια όσο οδυνηρή και αν είναι. Ο Ισπανός συγγραφέας καταφέρνει να μιλά ακόμα και σήμερα με τον υπέροχο ποιητικό του λόγο για την λαχτάρα για ζωή και δημιουργία. Και πιστεύω ότι  κατά βάθος η «Γέρμα» είναι ένα πολύ αισιόδοξο κείμενο.