Ο «τουρισμός της παραγκούπολης» (slum tourism) εμφανίστηκε ως μία εναλλακτική μορφή τουρισμού που είχε στόχο την αναζήτηση της «αυθεντικής εμπειρίας», η οποία συνδέεται με μια άλλη όψη της πραγματικότητας από αυτή που ο τουρίστας έχει συνηθίσει στην καθημερινότητά του. Βασική θεματική αυτού του τουρισμού είναι οι οργανωμένες εκδρομές σε υποβαθμισμένες περιοχές και παραγκουπόλεις. Ωστόσο, πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο είδος τουρισμού που εκμεταλλεύεται τους κατοίκους των παραγκουπόλεων, υποβιβάζοντάς τους σε αξιοθέατα για εύπορους τουρίστες.

Η Sylestine Awino ζει σε μια θορυβώδη γειτονιά στην καρδιά της Kibera, της μεγαλύτερης παραγκούπολης της Κένυας μαζί με τις δύο κόρες της κάτω από δύσκολες οικονομικές συνθήκες. «Δεν διαθέτουμε την πολυτέλεια να έχουμε δύο γεύματα τη μέρα. Σήμερα πήραμε πρωινό, που σημαίνει ότι θα παραλείψουμε το μεσημεριανό γεύμα και θα δούμε αν μπορούμε να φάμε βραδινό», αναφέρει η Awino στο Aljazeera.

Μέχρι πριν από πέντε χρόνια, η Awino ζούσε πουλώντας φρέσκα τρόφιμα στη Μομπάσα, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κένυας. Εκεί, ερχόταν καθημερινά σε επαφή με τους τουρίστες που επισκέπτονταν τη πόλη για να απολαύσουν τις αμμώδεις παραλίες του Ινδικού Ωκεανού. Αλλά το 2013, αποφάσισε να μεταβεί στη Kibera, που βρίσκεται στην πρωτεύουσα, το Ναϊρόμπι, για να βρει νέες ευκαιρίες. Όμως το μόνο που συνάντησε ήταν τουρίστες που ήταν ανυπόμονοι να εξερευνήσουν την πολυπληθής παραγκούπολη, όπου πολλοί δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.

«Ήταν περίεργο, βλέποντας οικογένειες από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες να πετούν στη Μομπάσα για να απολαύσουν τη θάλασσα και τις παραλίες μας», τόνισε η Awino της οποίας ο σύζυγος είναι οδηγός φορτηγού και ζει την οικογένεια. «Ήταν κάπως σοκαριστικό να βλέπω τους τουρίστες να περιπλανιούνται στη γειτονιά μας για να δουν πως επιβιώνουμε», πρόσθεσε.

Θυμάται μάλιστα ένα περιστατικό πριν από μερικούς μήνες όταν μια ομάδα τουριστών την πλησίασε και προσπάθησε να τη φωτογραφήσει. «Ένιωσα σαν να είμαι ένα αντικείμενο. Ήθελα να τους φωνάξω, αλλά φοβόμουν τους ξεναγούς που τους συνοδεύουν».

Η Kibera έχει παρουσιάσει μια ξαφνική άνοδο τουριστών την τελευταία δεκαετία και υπάρχουν πια πολλές εταιρίες που προσφέρουν ξεναγήσεις για να δείξουν πώς ζουν οι κάτοικοί. Τα ποσοστά ανεργίας εκεί είναι πολύ υψηλά, ενώ η κακή υγιεινή καθιστά τις συνθήκες διαβίωσης δύσκολες για τους κατοίκους της.

Σύμφωνα με την απογραφή της Κένυας το 2009, η Kibera φιλοξενεί περίπου 170.000 ανθρώπους. Ωστόσο υπάρχουν άλλες πηγές που εκτιμούν, ότι ο πληθυσμός της ανέρχεται σε δύο εκατομμύρια άτομα. Λόγω του υψηλού πληθυσμού, η στέγαση είναι ανεπαρκής. Πολλοί κάτοικοι ζουν σε μικροσκοπικά δωμάτια 12τ.μ., χτισμένα σε ορισμένες περιπτώσεις από λάσπη, ενώ το δάπεδο είναι πολύ βρόμικο. Οι μικρές κατασκευές στεγάζουν μέχρι οκτώ άτομα, με πολλούς να κοιμούνται στο πάτωμα.

Την περασμένη εβδομάδα, χιλιάδες οικογένειες έμειναν άστεγοι αφού η κυβέρνηση κατεδάφισε σπίτια, σχολεία και εκκλησίες για να ανοίξει δρόμο για την επέκταση του οδικού δικτύου. Περπατώντας μέσα από τα χωμάτινα μονοπάτια με τα σχεδόν «αυτοσχέδια» σπίτια , ο Musa Hussein είναι θυμωμένος που βλέπει την αυξανόμενη δημοτικότητα των ξεναγήσεων.

«Η Kibera δεν είναι εθνικό πάρκο και εμείς δεν ανήκουμε στην άγρια ​​πανίδα», αναφέρει ο 67χρονος που γεννήθηκε και μεγάλωσε εδώ. «Ο μόνος λόγος για τον οποίο υπάρχουν αυτές οι περιηγήσεις είναι επειδή μερικοί άνθρωποι κερδίζουν χρήματα από αυτό. Αυτή η εμπορευματοποίηση που δείχνει στους πλούσιους πως ζουν οι φτωχοί, είναι ηθικά λανθασμένη και οι τουριστικές εταιρείες πρέπει να σταματήσουν να προσφέρουν αυτήν την υπηρεσία», πρόσθεσε.

«Δημιουργήσαμε απασχόληση για μας και τη νεολαία»

Η Kibera Tours είναι μία από τις πολλές εταιρείες που έχουν δημιουργηθεί για να καλύψουν τη ζήτηση. Ιδρύθηκε το 2008 κι έχει 100 με 150 πελάτες ετησίως. Κάθε πελάτης χρεώνεται περίπου 30 δολάρια για μια τριήμερη ξενάγηση, σύμφωνα με τον Frederick Otieno, τον συνιδρυτή της Kibera Tours.

«Η ιδέα πίσω από αυτό ήταν να δείξει απλώς τη θετική πλευρά της Kibera και να προωθήσει έργα γύρω από τις φτωχογειτονιές. Κάνοντας αυτό το επιχειρηματικό βήμα, δημιουργήσαμε απασχόληση για μας και για τη νεολαία», υποστήριξε ο Otieno.

Η τουριστική εταιρεία απασχολεί 15 νέους, που εργάζονται σε βάρδιες. Ο Willis Ouma είναι ένας από αυτούς. Ο 21χρονος φροντίζει όσο μπορεί την εμφάνιση του κι όσα θα πει στα γκρουπ των τουριστών. «Πρέπει να τους εντυπωσιάσω επειδή οι τουρίστες θα μας προτείνουν μετά κι αλλού», λέει.

Εδώ και τρία χρόνια, ο Ouma δουλεύει τα περισσότερα Σαββατοκύριακα ως ξεναγός για εκατοντάδες επισκέπτες. «Τους αρέσει πραγματικά να ανακαλύπτουν αυτό το μέρος, που με κάνει να θέλω να τους δείξω περισσότερα, αλλά ορισμένοι ντόπιοι έχουν πρόβλημα», επισημαίνει, προσθέτοντας ότι συχνά πρέπει να ηρεμήσει τους διαμαρτυρόμενους κατοίκους.

Ο Ouma κερδίζει τέσσερα δολάρια για κάθε περιοδεία. «Αυτή η δουλειά μου φέρνει ένα έξτρα εισόδημα. Και χρησιμοποιώ τα κέρδη μου για να ανοίξω μια δικιά μου μικρή επιχείρηση»

Ένας από τους τουρίστες είναι ο 46χρονος Lotte Rasmussen, κάτοικος της Ναϊρόμπι, ο οποίος έχει ταξιδέψει πάνω από 30 φορές στη Kibera, συχνά με φίλους που τον επισκέπτονται από το εξωτερικό. «Φέρνω φίλους για να δούμε πώς ζουν οι άνθρωποι εδώ. Οι άνθρωποι μπορεί να μην έχουν χρήματα σαν εμάς, αλλά είναι ευτυχείς και γι’ αυτό συνεχίζω να έρχομαι», αναφέρει ο Rasmussen.

Η ξενάγηση περιλαμβάνει στάσεις σε χώρους όπου οι επισκέπτες μπορούν να αγοράσουν τοπικά κατασκευασμένες χειροτεχνίες, συμπεριλαμβανομένων διακοσμητικών και παραδοσιακών ενδυμάτων. «Υποστηρίζουμε τοπικές πρωτοβουλίες, όπως τα σπίτια των παιδιών και τις ομάδες γυναικών, επομένως δεν βλέπω κανένα πρόβλημα με ηθικά ζητήματα», λέει ο Rasmuss.

Αλλά η Awino παραμένει ανένδοτη. Υποστηρίζει ότι είναι ηθικά άδικο το γεγονός ότι οι τουρίστες συνεχίζουν να επισκέπτονται το μέρος που ζει. «Σκεφτείτε το αντίστροφο», λέει, «Τι θα συνέβαινε σε έναν Αφρικανό σαν εμένα στην Ευρώπη ή την Αμερική, αν έκανε βόλτες και φωτογράφιζε τους φτωχούς πολίτες;».

Φωτογραφία: HANNAH REYES MORALES