To ντοκιμαντέρ «Εξωτικά, Ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc. – 2015) της Ευαγγελίας Κρανιώτη, έχοντας ταξιδέψει στα σημαντικότερα εγχώρια, αλλά και διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ – από το 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μέχρι το 59ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Λονδίνου – παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ CineDoc. Λίγο πριν από την επίσημη προβολή του στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου, η σκηνοθέτης απαντά στις ερωτήσεις του Tvxs, σχετικά με το όμορφο όσο και ιδιαίτερα απαιτητικό έργο της. Ένας υπέροχος φόρος τιμής, στη θάλασσα, στους ναυτικούς, αλλά και στις γυναίκες που συναντούν σε κάθε λιμάνι…

Ads

Το «Εξωτικά, Ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc. – 2015), σηματοδοτεί την πρώτη ταινία της Ευαγγελίας Κρανιώτη, η οποία γεννήθηκε ως φυσική συνέχεια της ενασχόλησής της ως φωτογράφου με τους ανθρώπους της Μεσογείου και την οργανική τους σχέση με τη θάλασσα.

Το ευρύτερο πρότζεκτ (φωτογραφικό και οπτικοακουστικό) ολοκληρώθηκε σε διάστημα εννέα ετών, στη διάρκεια των οποίων η Ευαγγελία Κρανιώτη μπάρκαρε δώδεκα φορές σε ελληνικά πλοία και έπιασε λιμάνι σε είκοσι χώρες. Ως η μόνη γυναίκα πάνω σε τάνκερ, φορτηγά και κοντεϊνεράδικα, η σκηνοθέτης διέπλευσε τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, ταξίδεψε στον Ατλαντικό, στα Στενά του Μαγγελάνου και στον Ειρηνικό, από τον Παναμά ως τη Βαλτική και από εκεί μέχρι τον Βόρειο Πόλο και την Ασία.

image

Ads

Ακολουθώντας τους Έλληνες ναυτικούς, παρακολουθεί και καταγράφει τους φευγαλέους ή ισόβιους έρωτες που εμπνέει η μοναξιά της θάλασσας. Με τη βοήθεια του μοντέρ Γιώργου Λαμπρινού και του μοντέρ ήχου Ζερόμ Γκοντιέ, οι 450 ώρες κινηματογραφημένου υλικού της, συνέθεσαν μία δημιουργία με διαχρονική εικαστική αξία και μουσική που στοιχειώνει σαν το τραγούδι των σειρήνων.

image

– To «Εξωτικά, Ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc. – 2015) – που θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, για το Φεστιβάλ CineDoc, αποτελεί το πρώτο σας ντοκιμαντέρ. Πως γεννήθηκε αυτή η ιδέα και πως προέκυψε ο συγκεκριμένος τίτλος;

Σχεδόν πάντα ξεκινώ ένα πρότζεκτ γνωρίζοντας τον τίτλο του. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει καμία άλλη βεβαιότητα, αρκεί μόνο μια φράση για τη δημιουργία ενός κόσμου. Το Εxotica, Erotica, Etc. είναι ουσιαστικά μια κατηγορία πραγμάτων την οποία εφηύρα χρόνια πριν, για να κατατάξω γραπτά, ιστορίες, εικόνες κι επιθυμίες, δικές μου ή άλλων. Πρόκειται για ανθρώπους, καταστάσεις και μέρη, κάποτε ίσως συνηθισμένα, που μέσα από τον χρόνο απομακρύνθηκαν αφήνοντας την καρδιά να τα επιθυμεί ως εξωτικά κι ερωτικά. 

Χωρίς να κατάγομαι από κάποιο νησί ή από οικογένεια ναυτικών, πάντα θεωρούσα τη θάλασσα πατρίδα μου και οι ιστορίες των παλιών ναυτικών που άκουσα παιδί μ’ έκαναν ν᾽ αγαπήσω με πάθος τα μακρινά ταξίδια. Αυτή την αγάπη μπόλιασαν τα διαβάσματα μου, οι μουσικές, οι ταινίες. Χρόνια μετά αποφάσισα να ξανακούσω τις ιστορίες των ναυτικών της Μεσογείου ως ενήλικη πλέον, για να κατανοήσω πως οι άνδρες αυτοί χειρίζονταν την απόσταση, τη σχέση τους με τον τόπο και τους ανθρώπους που άφηναν πίσω. Καθώς ζούσα ήδη στο εξωτερικό, η επιθυμία επιστροφής και η ταυτόχρονη ανάγκη για φυγή μου ήταν έννοιες οικείες. Μέσα από τη ζωή των ναυτικών ήθελα να κατανοήσω την ανθρώπινη φύση γενικότερα και κατ´ επέκταση τον ίδιο μου τον εαυτό.

Το πρότζεκτ ξεκίνησε το 2006 ως φωτογραφική κι ανθρωπολογική έρευνα κι ένα κομμάτι του ολοκληρώθηκε περίπου 9 χρόνια αργότερα ως ταινία. Πρόκειται για μια σπουδή στην περιπλάνηση και την επιθυμία, μέσα από τους έρωτες των ναυτικών στις θάλασσες και τα λιμάνια του κόσμου. Εxotica, Erotica, Etc. είναι ο τίτλος όχι μόνο της ταινίας άλλα ουσιαστικά ολόκληρου του οπτικοακουστικού έργου που παρήγαγα από το 2006 μέχρι το 2014, το οποίο περιλαμβάνει ένα σημαντικό φωτογραφικό αρχείο, 450 ώρες εγγραφής βίντεο καθώς επίσης και ιστορίες που συνέλεξα στις 20 χώρες που ταξίδεψα.

image

– Το ντοκιμαντέρ, πραγματοποίησε το ντεμπούτο του, τον Φλεβάρη στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, ενώ τον Μάρτιο είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε παρουσία σας, στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια απέσπασε το Emerging International Filmmaker Award στο Καναδέζικο Hot Docs – ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ του κόσμου – ενώ πριν λίγες ημέρες προβλήθηκε και στο 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λονδίνου (London Film Festival – BFI). Τι σημαίνει για εσάς αυτή η αποδοχή και επιτυχία του έργου σας;

Το Εxotica, Erotica, Etc. είναι μια ιδιόμορφη ταινία ανάμεσα σε ντοκιμαντέρ και εικαστικό έργο. Δεδομένου ότι αντιστέκεται στην κατηγοριοποίηση, χαίρομαι ιδιαίτερα που δεν περνά απαρατήρητη στα Διεθνή Φεστιβάλ. Η ενθουσιώδης υποδοχή που επιφύλαξε το Βερολινέζικο κοινό στην πρεμιέρα εγκαινίασε μια περίοδο ανοίγματος του πρότζεκτ στον κόσμο κι αυτό με ξάφνιασε γιατί η δυναμική του κινηματογράφου ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για μένα. Σε κάθε περίπτωση, το αυξανόμενο ενδιαφέρον γύρω από το έργο μου είναι μια συναρπαστική ευθύνη αλλά και δύναμη για τη συνέχεια. Γιατί μετά από την μεγάλη γιορτή και τον θόρυβο των φεστιβάλ, έρχεται πάλι η ανάγκη για δημιουργία και μαζί της, αναπόφευκτα, η ανάγκη για σιωπή. 

image

– Η έννοια της θάλασσας και ειδικά της Μεσογείου και η εξέλιξη του επαγγέλματος του ναυτικού, είναι άρρηκτα δεμένες με την ιστορία της Ελλάδας. Πως το βιώσατε εσείς αυτό κατά τη διάρκεια της κινηματογράφησης; Συναντήσατε διαφορές στην αντιμετώπιση της ταινίας σας από τους θεατές στην Ελλάδα, σε σχέση με το εξωτερικό;

Ταξιδεύοντας κυρίως με ελληνικά βαπόρια μπόρεσα να διαπιστώσω πως η παράδοση γίνεται πράξη και τι σημαίνει “ναυτοσύνη”, λέξη που πριν μπαρκάρω ήταν μια εντελώς αφηρημένη έννοια στο μυαλό μου. Όλα αυτά όμως πάντα σε μια διαλεκτική σχέση του ελληνικού στοιχείου με το μακρινό, το εντελώς διαφορετικό, το Άλλο. Δεν έχω προσπαθήσει να χαρτογραφήσω τις αντιδράσεις του κοινού ως τώρα. Για ευνόητους λόγους έχει ενδιαφέρον για μένα η ανταπόκριση του κόσμου στην Ελλάδα και στην Λατινική Αμερική. Αλλά δεν περνώ τίποτα για δεδομένο. Μέχρι τώρα πάντως, οι Έλληνες που βλέπουν την ταινία στα φεστιβάλ έρχονται να μου μιλήσουν συγκινημένοι. Μάλιστα όταν πρόκειται για ναυτικούς ἠ γυναίκες και παιδιά ναυτικών, η φόρτιση είναι ακόμα πιο έντονη, αλλά στην περίπτωση τους νιώθω πως κάτι άλλο μας συνδέει πέρα από την κοινή μας καταγωγή. Είναι αυτού του είδους η ζωή φτιαγμένη από αναχωρήσεις, που γνώρισαν εκείνοι όπως εγώ, και για την οποία μιλάει το Εxotica, Erotica, Etc.

image

– Δεν είναι όμως μόνο οι ναυτικοί που πρωταγωνιστούν στο ντοκιμαντέρ σας. Ισότιμο ρόλο διαδραματίζουν και οι γυναίκες με τις οποίες συναναστρέφονται στα λιμάνια του κόσμου που αγκυροβολούν. Πως ήταν η επαφή μαζί τους και η εξιστόρηση των ιστοριών τους μπροστά από την κάμερα;

Στα λιμάνια της Λατινικής Αμερικής, έμαθα πορτογαλικά και ισπανικά ακούγοντας ιστορίες αγάπης. Οι γυναίκες της νύχτας δεν είχαν δει ποτέ τους Ελληνίδα, αλλά μου μιλούσαν νοσταλγικά για τους άντρες της χώρας μου. Οι ιστορίες τους ήταν ο απόηχος άλλων ιστοριών, που μου είχαν διηγηθεί παλιοί ναυτικοί στη μητρική μου γλώσσα – έμοιαζε σαν οι αφηγήσεις των μεν να ξέβαφαν πάνω στους στεναγμούς των δε, μέσα από το γαλάζιο φύλλο καρμπόν του ωκεανού. Άρχισα λοιπόν να κινηματογραφώ για να μην ξεχάσω και χαθούν αυτές οι στιγμές στον θόρυβο του κόσμου.

Ουσιαστικά δεν ήξερα τι άλλο να κάνω μπροστά στην γενναιοδωρία εκείνων των γυναικών που μου ανοίγονταν δίχως ενδοιασμούς. Συχνά εμπιστευόμαστε πιο εύκολα έναν άγνωστο που αγνοεί τo βάρος του φορτίου που μοιραζόμαστε μαζί του. Νομίζω υπήρξα αυτός ο άγνωστος για πολλές γυναίκες, αλλά και για πολλούς άντρες εκείνο τον καιρό. Και οι εξίσου άγνωστοι σε μένα συνομιλητές μου, μετέτρεψαν την κινηματογράφηση σε μια υπόθεση συνενοχής, σαγήνης κι εμπιστοσύνης.

Υπήρξε όμως μια γυναίκα που ξεχώρισε ανάμεσα σε όλες τις άλλες: η Σάντυ, η μετέπειτα πρωταγωνίστρια της ταινίας μου. Μόλις την γνώρισα στη Χιλή άρχισε μέσα μου η αντίστροφη μέτρηση για την ολοκλήρωση του έργου. Κι αν έκανα στο μεταξύ αλλά τόσα μπάρκα, μετά από τη γνωριμία μας συνειδητοποίησα πως στο πρόσωπο της είχα βρει όλες τις Σειρήνες αλλά και κάθε Πηνελόπη που λαχταρούσα να συναντήσω.

image

– Το ευρύτερο πρότζεκτ (φωτογραφικό και οπτικοακουστικό) ολοκληρώθηκε σε διάστημα εννέα ετών, στη διάρκεια των οποίων ταξιδέψατε σε ελληνικά πλοία – τάνκερ, φορτηγά και κοντεϊνεράδικα – από τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, μέχρι τον Ατλαντικό, τον Ειρηνικό και τον Βόρειο Πόλο. Ένα ιδιαίτερα απαιτητικό εγχείρημα. Ποιες ήταν οι σημαντικότερες δυσκολίες που συναντήσατε και από που αντλήσατε τη δύναμη για την ολοκλήρωση του έργου σας;

Ο Alain Cavalier έχει πει: «Κινηματογραφώ μόνος μου, αλλά δεν νιώθω ποτέ μοναξιά, ζω με τους ανθρώπους που φιλμάρω, παίρνω δύναμη από εκείνους για να τροφοδοτήσω την ταινία.» Η συγκεκριμένη φράση συνοψίζει καλά και τη δική μου σχέση με τον κινηματογράφο έτσι όπως εγκαινιάστηκε μέσα από το Εxotica, Erotica, Etc.

Ανήκω σε μια γενιά για την οποία μια ταινία δεν είναι πλέον συνυφασμένη με τους περιορισμούς της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Η ψηφιακή τεχνολογία δίνει σημαντικά περιθώρια ανεξαρτησίας και προσωπικά μου επέτρεψε να μπω στο σινεμά με μια χειρονομία άμεση και οικεία, σχεδόν αθώα. Γύρισα το Exotica μόνη μου, χωρίς συνεργείο. Ανά πάσα στιγμή, οι σκέψεις μου μπορούσαν να γίνουν εικόνες με τρόπο οργανικό. Δούλευα απευθείας με το φως, μέσα στη σιωπή και την απόλυτη ελευθερία. Κοιτάζοντας πίσω, αντιλαμβάνομαι ότι αυτή η πρώτη ταινία που σημάδεψε το πέρασμα μου από την στατική στην κινούμενη εικόνα, ίσως δεν θα μπορούσε να είχε προκύψει διαφορετικά.

Ως μονή γυναίκα εν πλω δεν συνάντησα αξεπέραστες δυσκολίες. Νομίζω μάλιστα πως αυτή η συνθήκη λειτούργησε περισσότερο προς όφελος μου. Ταξιδεύοντας μόνη, η επαφή με τους συνομιλητές μου – άντρες και γυναίκες – ήταν αμεσότερη. Χρειάστηκε σαφώς να μάθω διάφορες γλώσσες για να κατανοήσω τις ιστορίες τους, γι’ αυτό τον λόγο έμενα καιρό σε ορισμένα λιμάνια. Και μετά έφευγα με τα βαπόρια, χωρίς να ξέρω πάντα πότε και από πού θα ξεμπαρκάρω. Στη θάλασσα δικαίως χρησιμοποιείται ο Όρος ΕΤΑ, (Estimated Time of Arrival), καθώς είναι το κατεξοχήν μέρος όπου δεν υπάρχουν βεβαιότητες. Εκεί μαθαίνεις να συμφιλιώνεσαι με τη βραδύτητα και την ιδία στιγμή να είσαι προετοιμασμένος για το ακαριαίο, το επείγον. Συνεπώς ο χρόνος και η διαχείριση του δεν θα μπορούσαν παρά να είναι ένα απαιτητικό κεφάλαιο αυτού του έργου. Όμως το μακρόν πιο δύσκολο κομμάτι – και από άποψη χρόνου – ήταν το μοντάζ εικόνας και ήχου.

image

– Παρακολουθώντας προσεκτικά το ντοκιμαντέρ, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το υλικό κινηματογράφησης πρέπει να ήταν αρκετά μεγάλο. Πως εξελίχθηκε η διαδικασία του μοντάζ και ποια η σημασία του ήχου (voice over), αλλά και της μουσικής ειδικότερα, κατά την ολοκλήρωση του έργου σας;

Το υλικό κινηματογράφησης ήταν όντως μεγάλο. Πριν περάσω στο μοντάζ αναλογιζόμουν πως το να το δω ολόκληρο θα ισοδυναμούσε με το να ζήσω πάλι όλα μου τα ταξίδια σε πραγματικό χρόνο. Και βεβαία το έκανα, ξανά και ξανά. Όμως αυτή η επώδυνη διαδικασία μου επέτρεψε να κατανοήσω βαθύτερα την ομαδική διάσταση του κινηματογράφου. Γιατί πλέον δεν ήμουν μονή “on board”, είχα μαζί μου δυο πολύτιμους συνεργάτες: τον μοντέρ εικόνας Γιώργο Λαμπρινό και τον μοντέρ ήχου και μιξέρ της ταινίας, Jérôme Gonthier. Καθώς η εμπειρία ήταν πρόσφατη, αντιλήφθηκα αυτή την συνύπαρξη σαν ένα άλλου είδους μπάρκο. Και βυθίστηκα μαζί τους σ᾽ ένα υλικό που έμοιαζε να τείνει κυριολεκτικά προς το άπειρο, αλλά που στην ουσία είχε πολύ συγκεκριμένους περιορισμούς.

Η χρήση του ανδρικού voice over ως αντίστιξη στην παρουσία της Σάντυ κρίθηκε απαραίτητη στο τέλος του πρώτου μοντάζ, σε μια περίοδο όπου δεν μπορούσα να ταξιδέψω. Ο άνδρας που ακούμε στην ταινία, είναι ένας Καπετάνιος που είχα γνωρίσει στα πρώτα μου ταξίδια στην Μεσόγειο και στον οποίο πρότεινα να κάνουμε μια σειρά από συζητήσεις μέσω skype, δίχως να έχουμε μιλήσει ή ιδωθεί για χρόνια. Για άλλη μια φορά, η εμπιστοσύνη προς τον οικείο άγνωστο – και από τις δυο πλευρές – έπαιξε καθοριστικό ρολό. Στην ταινία, η φωνή του Καπετάνιου μοιάζει να έρχεται από κάπου μακριά, από ένα μοναχικό δωμάτιο ξενοδοχείου ή από τη μέση του ωκεανού, όπως συμβαίνει και με τους ναυτικούς όταν ταξιδεύουν. Αυτή η καταγραφή ήταν μια πρόκληση γιατί κάθε καινούρια του αφήγηση επέφερε οργανικές αλλαγές στο υπάρχον μοντάζ. Κάναμε έναν ικανό αριθμό συζητήσεων πριν σιγουρευτώ πως έχω στα χεριά μου ότι χρειάζομαι και του είμαι βαθιά ευγνώμων για την υπομονή και την εμπιστοσύνη του.

Η μουσική τέλος, είναι ο απόηχος των δικών μου ακουσμάτων όταν ταξίδευα στα καράβια, όπως παραδείγματος χάρη το κομμάτι του Stephan Micus που ακούμε στην ταινία. Επίσης είμαι πολύ περήφανη που ο Eric Néveux δέχτηκε να συνθέσει δυο κομμάτια ειδικά για το Εxotica, Erotica, Etc. Στο μοντάζ ήχου αντιμετωπίσαμε τη μουσική σαν ενα voice over σ’ ένα άλλο επίπεδο. Θέλαμε ο ήχος να έχει μια απόχρωση που να συνδιαλέγεται με το φως της κάθε σκηνής.

image

– Μετά από τόσο καιρό ταξιδεύοντας με τα πλοία σε όλα αυτά τα μέρη και τα λιμάνια, υπάρχει κάτι που σας λείπει από την έντονη επαφή σας με τη θάλασσα;

Σε μια φράση της, η Clarice Lispector λεει: «Νιώθω νοσταλγία για πράγματα που δεν ξέρω καν αν υπήρξαν». Δεν ξέρω αν αυτό που μου λείπει ήταν έτσι στην πραγματικότητα ή αν θα είναι έτσι όταν το ξαναζήσω. Μου άρεσε όμως που στην ανοιχτή θάλασσα, η μνήμη γινόταν φαντασία. Τις νύχτες οι άνδρες ύφαιναν τις ιστορίες τους σε μια προσπάθεια να διασώσουν την ισορροπία που διατάρασσαν οι μέρες. Ο χρόνος κι ο τόπος είναι έννοιες σχετικές στο ανοιχτό πέλαγος. Στα μεγάλα ταξίδια μπορείς να δώσεις την ακριβή θέση του πλοίου, όμως ο ίδιος νιώθεις χαμένος και παρ’ όλα αυτά, ασφαλής.

Εν πλω υπάρχει μια ανεξήγητη αίσθηση ασφάλειας, ένα είδος γαληνής. Ακόμα κι όταν ανέβαινα σ’ ένα καινούριο βαπόρι με άγνωστο πλήρωμα, ένιωθα να ξεγλιστρώ σε μια παράλληλη διάσταση όπου η πραγματικότητα δεν είχε δύναμη πάνω στα πράγματα. Ιδίως όταν σαλπάραμε στη μέση της νύχτας, τα πάντα ήταν προστατευμένα και σε αναστολή. Στη στεριά, η ιδέα της κίνησης είναι συνυφασμένη με την ανασφάλεια. Στη θάλασσα όλα είναι αλλαγή κι ο φόβος συνυπάρχει με την εμπιστοσύνη.  

image

– Καθώς το ντοκιμαντέρ σας «Εξωτικά, ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc.), ταξίδεψε και συνεχίζει να ταξιδεύει στα σημαντικότερα εγχώρια και διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ, ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;

Μια πληθώρα πρότζεκτ που κινούνται ανάμεσα στη φωτογραφία, το βίντεο και τις οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις. Ένα βιβλίο. Και πάλι ο κινηματογράφος, αλλά πλέον μέσα από την μυθοπλασία.

To ντοκιμαντέρ «Εξωτικά, Ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc. – 2015) της Ευαγγελίας Κρανιώτη, θα προβληθεί την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στις 20.00, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (Σίνα 31). Την ταινία θα παρουσιάσει η σκηνοθέτης, Ευαγγελία Κρανιώτη. Η προβολή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ CineDoc, με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος.

Το Tvxs.gr είναι και φέτος χορηγός επικοινωνίας του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ CineDoc και θα σας ενημερώνουμε αναλυτικά και εγκαίρως, για όλες τις προβολές του, ενώ όπως και τις προηγούμενες χρονιές, θα διοργανώνονται διαγωνισμοί για τη χορήγηση δωρεάν προσκλήσεων. To «Εξωτικά, Ερωτικά κτλ» (Exotica, Erotica, Etc. – 2015), θα προβληθεί και την Κυριακή 8 Νοεμβρίου στις 16:00, στον Κινηματογράφο Δαναός (Κηφισίας 109).