Η κινηματογραφική βιομηχανία συνδέεται εδώ και χρόνια με την ψυχιατρική. Διαδραμάτισε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συλλογικής κατανόησης της ψυχικής ασθένειας, αν και οι ταινίες συνήθως διαστρεβλώνουν τις ψυχιατρικές διαταραχές, τους ασθενείς και τους γιατρούς.

Ο τρόπος που προβάλλεται η «τρέλα» σε ταινίες τρόμου αποκαλύπτουν την έλλειψη μιας ώριμης και ευαίσθητης προσέγγισης του κινηματογράφου σχετικά με την ψυχική υγεία. Αυτό συμβαίνει δεν συμβαίνει επειδή αποφεύγει τα θέματα που θεωρούνται ταμπού, αλλά επειδή ταλαντεύεται ανάμεσα στον συναισθηματισμό και στον εντυπωσιασμό, σύμφωνα με το δημοσίευμα BBC.

Αυτό σημαίνει ότι η οπτική του «Mad to Be Normal», μια βιογραφική ταινία με πρωταγωνιστή τον Σκοτσέζο ψυχίατρο RD Laing, είναι αρκετά πρωτοποριακή σε σχέση με τα παραδοσιακές ταινίες που σχετίζονται με την ψυχιατρική. Στην ταινία ο David Tennant υποδύεται τον διάσημο ψυχίατρο, μια πολύπλοκη και χαρισματική φιγούρα, που κέρδισε τη φήμη για τη ριζοσπαστική και γεμάτη ενσυναίσθηση αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας. Οι απόψεις του σχετικά με τα αίτια και τη θεραπεία της σοβαρής διανοητικής δυσλειτουργίας, που επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την υπαρξιακή φιλοσοφία, έρχονταν σε αντίθεση με τις μεθόδους χημικών και ηλεκτροσόκ, που έγιναν η ψυχιατρική ορθοδοξία της εποχής. Ο Laing περιέγραψε την παραφροσύνη ως «μια απόλυτα ορθολογική προσαρμογή σε έναν τρελό κόσμο» και υποστήριξε ότι η κοινωνία «οδηγούσε τα παιδιά μας τρελά», ενώ συνέστησε το LSD στους ενήλικες ασθενείς του. Αγωνίστηκε επίσης με προσωπικούς δαίμονες, συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ και της κατάθλιψης.

Παράλληλα, στη μικρή οθόνη, ιδιαίτερη προσέγγιση πάνω στο θέμα κάνει η σειρά του Netflix «Maniac», η οποία είναι βασισμένη στο νορβηγικό ψυχόδραμα με τον ίδιο τίτλο. Η Emma Stone και ο Jonah Hill που πρωταγωνιστούν, υποβάλλονται σε μια μυστηριώδη δοκιμή φαρμάκων που ισχυρίζεται ότι επιλύει θέματα ψυχικής υγείας. Η Stone εξήγησε στο περιοδικό Elle: «Αυτό που μου άρεσε στο Maniac είναι ότι πρόκειται για ανθρώπους που έχουν τους δικούς τους εσωτερικούς αγώνες και προσπαθούν να τους διορθώσουν με ένα χάπι. Αλλά ανακαλύπτουν τελικά ότι η ανθρώπινη σύνδεση και η αγάπη είναι το μόνο πράγμα που τους επαναφέρει στη ζωή».

Αυτά τα παραδείγματα όμως αποτελούν εξαιρέσεις. Σε γενικές γραμμές το δημιουργικό δράμα μπορεί να αναλύει την πολυπλοκότητα και την ευθραυστότητα του νου, αλλά η κύρια ψυχαγωγία εξακολουθεί να απαιτεί μια γρήγορη αποτύπωση. Ο ορισμός της «παραφροσύνης» είναι εγγενώς προβληματικός, καθώς θεωρείται ως ένας ξεπερασμένος ιατρικός όρος. Ο ψυχολόγος Ryan Howes γράφει στο Psychology Today ότι «ο όρος σήμερα είναι πρωτίστως νομικός και όχι ψυχολογικός» και αναφέρει ότι «η ψυχική ασθένεια είναι τόσο σοβαρή ώστε ο άνθρωπος δεν μπορεί να διακρίνει τη φαντασία από την πραγματικότητα, δεν μπορεί να ασκεί τις υποθέσεις του λόγω ψύχωσης ή υπόκειται σε ανεξέλεγκτη παρορμητική συμπεριφορά».

Ωστόσο, οι συνήθεις αντιλήψεις μας σχετικά με την «τρέλα» εξακολουθούν να ορίζονται με κινηματογραφικές σκηνές πολύ πιο έντονα από τα μυθιστορήματα στα οποία πιθανώς βασίζονται. Μια κλασική ταινία όπως το «Στη Φωλιά του Κούκου» (1975) σφραγίζει την αίσθηση ενός ψυχιατρικού ασύλου που καταστρέφει την ψυχή, όπου ο Jack Nicholson υποδύεται τον τρελό για να ξεφύγει από τη φυλακή και τελικά συνθλίβεται από το σύστημα. Η δραματική απεικόνιση της θεραπείας των ασθενών, ιδιαίτερα της βίαιης θεραπείας με ηλεκτροσόκ, είχε εκτεταμένο αντίκτυπο. Το 2011, η Telegraph έκανε εκτενή έρευνα , καταλήγοντας πως η ταινία ήταν υπεύθυνη για την «ανεπανόρθωτη αλλαγή της εικόνας σχετικά με τη θεραπεία του ηλεκτροσόκ, ενώ παράλληλα προέβαλε την αποτελεσματικότητα των αντιψυχωτικών φαρμάκων που επέτρεψαν στους ασθενείς να ζουν πιο φυσιολογικές ζωές σαν μοναδική λύση».

Σημειώνεται μάλιστα, ότι σε πολλές ταινίες τρόμου το κακό συνοδεύεται από έναν χαρακτήρα που πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η κλασική «Λάμψη» του Stanley Kubrick και το «Ψυχώ» του Hitchcock (1960), όπου οι πρωταγωνιστές τρελαίνονται. Οι κατάσταση γίνεται ακόμα πιο «μπανάλ» και φθηνή σε μετέπειτα ταινίες, όπως «Παρτασκευή και 13» και ο «Εφιαλτης στον δρόμο με τις λεύκες» όπου η τρέλα είναι προσωποποιημένη με το κακό και οι πρωταγωνιστές παραπορφωμένοι και σημαδεμένοι.

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Danny Wedding έχει εντοπίσει διάφορα θέματα στο βιβλίο του «Ταινίες και ψυχική ασθένεια»: «Οι ταινίες όπως το “Ψυχώ” (1960) διαιωνίζουν τη συνεχιζόμενη σύγχυση σχετικά με τη σχέση σχιζοφρένειας και διαταραχής ταυτότητας. Το “Παρασκευή 13” (1980) και “Ο Εφιάλτης στον δρόμο με τις λεύκες”(1984) διαιωνίζουν την εσφαλμένη αντίληψη ότι οι άνθρωποι που εγκαταλείπουν τα ψυχιατρικά νοσοκομεία είναι βίαιοι και επικίνδυνοι. Ταινίες όπως ο “Εξορκιστής” (1973) δείχνουν στο κοινό ότι η ψυχική ασθένεια σχετίζεται με τους δαιμονισμένους και οι ταινίες όπως “Η φωλιά του Κούκου” (1975) παρουσιάζουν τα ψυχιατρικά άσυλα σαν φυλακές όπου κανείς δεν σέβεται τα δικαιώματα τον ανθρώπων και την ευημερία. Αυτές οι ταινίες ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το στίγμα της ψυχικής ασθένειας».

Ταυτόχρονα, οι ταινίες θα μπορούσαν να αντανακλούν τις δεισιδαιμονίες που έχουν ήδη βαθιές ρίζες σε διάφορους πολιτισμούς και πεποιθήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ιδέας ότι η ψυχική ασθένεια είναι κάπως «υπερφυσική».

Ενώ οι «τρελοί άνδρες» μπορεί να απεικονίζονται ως τέρατα ή αντι-ηρώες, όπως ο Bruce Willis και ο Brad Pitt στους «12 πίθηκους» ή ο Leonardo DiCaprio στο «Νησί των Καταραμένων», ο κινηματογράφος δημιουργεί μια διαφορετική οπτική για της «τρελές γυναίκες». Η «Υστερία» θεωρήθηκε αρχαϊκά ως θηλυκή προσβολή, που προέρχεται από την ελληνική λέξη hysterus, που σημαίνει μήτρα. Η θηλυκή «τρέλα» και η παράλογη συμπεριφορά ήταν συχνά υπερσεξουαλική στην οθόνη, είτε πρόκειται για την παρορμητική και καταστροφική Beatrice Dalle στο γαλλικό ερωτικό δράμα Betty Blue (1986), είτε για τη στυλιζαρισμένη ψύχωση του Black Swan του Darren Aronofsky (2010).

Ο τρόμος της «τρελής γυναίκας» εξακολουθεί να κυριαρχεί στο Fatal Attraction (1987), όπου η υποψήφια για Όσκαρ Glenn Close μεταμορφώνεται από γυναίκα καριέρας σε απελπισμένο θηλυκό που την έχουν απορρίψει και κάνει τα πάντα να κερδίσει αυτό που θέλει. Αλλού ωστόσο, υπήρξαν πιο συμπαθητικές απεικονίσεις της γυναικείας ψυχικής ασθένειας,  συμπεριλαμβανομένης της Gena Rowlands στην ταινία «Γυναίκα υπό επίδραση» του John Cassevetes (1974) ή του ρόλου της Jessica Lange ως Frances Farmer, Αμερικανίδα ηθοποιός της δεκαετίας του ’30 που μπήκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα.

Γενικά οι ταινίες απαιτούν ένα συμπέρασμα, περισσότερο από τις άλλες μορφές τέχνης και η «τρέλα» έχει παραδοσιακά οδηγήσει σε τραγικές μοίρες, ακόμη και στις πιο συμπονετικές αφηγήσεις. Αξίζει όμως να σημειωθεί, ότι στον 21ο αιώνα ο κινηματογράφος φαίνεται να ανοίγει σταδιακά σε ευρύτερες, ευαίσθητες απεικονίσεις ψυχικών ασθενειών. Το «Maniac» φαίνεται να είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα με την φανερή πρόθεση του σκηνοθέτη Cary Fukunaga να εξερευνήσει το ανθρώπινο μυαλό.

Αλλά και οι ταινίες όπως το «Prozac Nation» (2001) και το «Garden State» (2004) φέρνουν την οπτική μιας νεότερης γενιάς, όπου τα φάρμακα έχουν γίνει μια κακή καθημερινή συνήθεια, οι σύγχρονοι χώροι αποκατάστασης έχουν αντικαταστήσει τα νυχτερινά άσυλα και η συζήτηση για την ψυχική υγεία προοδευτικά δεν στιγματίζεται. Ακόμη και το «Donnie Darko» (2001) αποκάλυψε μια ευαίσθητη πλευρά της ψυχικής υγείας, όπως και το «Silver Lining Playbook» (2012), όπου οι πρωταγωνιστές Bradley Cooper και Jennifer Lawrence προσπαθούν να «γιατρευτούν» από τη διπολική διαταραχή και την κατάθλιψη αντίστοιχα.

Οι ταινίες μπορεί να προωθούν και να αντικατοπτρίζουν μια αυξημένη αντίληψη του κοινού σχετικά με την ψυχική υγεία, αλλά και η «τρέλα» εξακολουθεί να φέρνει τους θεατές κοντά στην δική μας ευαισθησία.