Το 1946, κυκλοφορεί στους κινηματογράφους η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του σημαντικότερου Αμερικανού σκηνοθέτη όλων των εποχών. Έχουν ήδη προηγηθεί ο θρυλικός «Πολίτης Κέιν» και οι «Υπέροχοι Άμπερσονς». Ο Όρσον Γουέλς, παρουσιάζει ένα αξιόλογο φιλμ νουάρ, με φόντο τα εγκλήματα των Ναζί: «O Αγνωστος».

Ads

Το φαινομενικά ήσυχο περιβάλλον μίας μικρής κολεγιακής κοινότητας στην Αγγλία, διαταράσσεται από τη δραπέτευση ενός Γερμανού εγκληματία πολέμου, που όμως στη πραγματικότητα έχει σχεδιαστεί από κυβερνητικούς πράκτορες με την ελπίδα, ότι ο φυγάς θα τους οδηγήσει σε άλλους καταζητούμενους που κρύβονται.

Ο δραπέτης καταφεύγει στο σπίτι του καθηγητή Ράσκιν, που είναι και αυτός ένας εγκληματίας πολέμου, αλλά βρίσκεται κρυμμένος, στην πόλη Μέρι και μένει εκεί ως πολίτης υπεράνω υποψίας. Ο Ράσκιν, δεν χάνει τον καιρό του με τον πρώην συμπολεμιστή του. Από φόβο μήπως τον προδώσει, τον σκοτώνει και κρύβει το πτώμα του.

image

Ads

Αλλά στο μεταξύ, υπάρχει ο κυβερνητικός πράκτορας που παρακολουθεί τον δραπέτη και εντοπίζει τον Ράσκιν. Η στενή παρακολούθηση προδίδει τη φιλοσοφία του Ρασκίν και τον εκθέτει στα μάτια της νεαρής γυναίκας του. Φτάνοντας πια στα όρια του παραλογισμού αποπειράται και πεθαίνει καρφωμένος πάνω σε ένα μηχανισμό συνδεδεμένο με ένα πελώριο ρολόι πύργου.

image

Η ίντριγκα, οι συνεχείς ανατροπές, αλλά και ο εφιάλτης που πέφτει σαν πέπλο πάνω από τα κεφάλια των ηρώων, σαν μια θεόσταλτη δυστυχία, έρχεται για να ανατρέψει όχι μόνο τις ζωές τους, αλλά και να σημαδέψει την μοίρα τους για πάντα.

Φόβος και τρόμος, που σταδιακά οδηγούν σε έναν αδιέξοδο παραλογισμό, περιγράφονται με έντονες σκιάσεις και ημιφωτισμούς, που παραπέμπουν σε θαυμαστά εικονοκλαστικά έργα. Οι φωτισμοί και οι γωνίες λήψης είναι εντυπωσιακές και πολλές σκηνές, όπως η τελευταία σεκάνς του έργου, με τον θεαματικό θάνατο του Ράσκιν, μένουν αξέχαστες στον θεατή.

image

Βρισκόμαστε πλέον στο 1946, όταν κυκλοφορεί στις Κινηματογραφικές Αίθουσες, η ταινία «O Άγνωστος / The Stranger». Οι ελευθερίες που είχε κάποτε ο Όρσον Γουέλς στον «Πολίτη Κέιν», έχουν περάσει ανεπιστρεπτί.

Η σκληρή αλήθεια είναι, ότι του επέτρεψαν να σκηνοθετήσει την ταινία, μόνο και μόνο, για να εξασφαλίσουν τη συνεργασία του ως πρωταγωνιστή και με τον όρο να σεβαστεί τον συμφωνημένο προϋπολογισμό. Για έναν σκηνοθέτη, που πέντε χρόνια πριν είχε επανακαθορίσει με επαναστατικό τρόπο και μάλιστα στην πρώτη του κιόλας προσπάθεια, την έννοια του μοντάζ, αυτό θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά ενοχλητικό.

image

«Μισώ όλες τις εξοργιστικές μικρολεπτομέρειες που συνοδεύουν την οικονομική και οργανωτική πλευρά του κινηματογράφου. Μου είναι δύσκολο να βρω δουλειά. Όταν μένω στο περιθώριο το κάνω γιατί με αναγκάζουν, κι όχι επειδή το θέλω. Νιώθω διαρκώς απομονωμένος. Πρέπει να μπορώ να πιστεύω ότι είμαι ένας καλός καλλιτέχνης, διαφορετικά δεν μπορώ να δουλέψω. Κι ένας καλός καλλιτέχνης είναι πάντα μόνος. Πρέπει να είναι μόνος. Όταν δεν είναι, κάτι δεν πάει καλά.» – Όρσον Γουέλς (6 Μαΐου, 1915 – 10 Οκτωβρίου, 1985)

image

Έχει δίκιο λοιπόν ο σπουδαίος Γάλλος σκηνοθέτης, Φρανσουά Τρυφώ, που μας επισημαίνει το οξύμωρο της καταστάσεως: «Συνήθως κάποιος γίνεται διάσημος, αφού πρώτα γυρίσει μερικές καλές ταινίες. Δε συμβαίνει δηλαδή συχνά να εμπιστευθούν τα στούντιο ένα τόσο σημαντικό σχέδιο (Πολίτης Κέιν) σε κάποιον εικοσιπεντάχρονο, μόνο και μόνο διότι είναι τόσο διάσημος και τόσο νέος. Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, όπου μια ταινία – πρωτόλειο, γυρίζεται από έναν ήδη δημοφιλή άνδρα, από τον οποίο όλοι περίμεναν επιτυχίες και μόνο…»

Ο «Άγνωστος», εντάσσεται στα πλαίσια της «εκμετάλλευσης» από το Χόλιγουντ, δημοφιλών σκηνοθετών για τη δημιουργία αντιναζιστικών ταινιών για την ικανοποίηση του κοινού και την εμψύχωση του ηθικού.

image

Εδώ παρακολουθούμε τον επιθεωρητή Wilson – εξαιρετικός ο Εντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον, αν και ο Όρσον Γουέλς είχε προτείνει να ενσαρκώσει γυναίκα τον εν λόγω ρόλο, κάτι το οποίο δεν έγινε τελικά αποδεκτό – και τις προσπάθειές του να εντοπίσει τον δραπέτη Franz Kindler – Ναζί εγκληματία πολέμου. Οι έρευνές του, θα τον οδηγήσουν στον καθηγητή Charles Rankin (Όρσον Γουέλς), ο οποίος πρόκειται να παντρευτεί εκείνο το ίδιο απόγευμα και που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον καταζητούμενο.

«Δεν υπάρχει τίποτα δικό μου…» θα πει λίγο αργότερα ο σκηνοθέτης έχοντας αποκηρύξει, ουσιαστικά, το συγκεκριμένο φιλμ. «Το έκανα, για να αποδείξω ότι μπορώ και εγώ να κάνω ένα φιλμ, όπως ο οποιοσδήποτε άλλος». Παρά όλα αυτά, η ταινία ξεφεύγει από τα ανάλογα κλισέ παρόμοιων ταινιών ενώ σποραδικά εκδηλώνεται το ψυχολογικό και εικαστικό επίπεδο του σκηνοθέτη. Με αποκορύφωμα το φινάλε της ταινίας στην εκκλησία και το εύρημα του μοιραίου γοτθικού αγγέλου με το ξίφος, ως ρολόι του καμπαναριού.

image

Η ειρωνεία είναι, ότι η εν λόγω ταινία, έγινε η μεγαλύτερη οικονομική επιτυχία του Όρσον Γουέλς, ανοίγοντας του και πάλι τις πόρτες του Χόλιγουντ και παρέχοντας του την ευκαιρία να γυρίσει την «Κυρία από τη Σαγκάη» – μαζί με την σύζυγό του, Ρίτα Χέιγουορθ – την οποία όμως δεν εκμεταλλεύτηκε.

Το φιλμ «The Stranger», είναι ένα κλασικό αμερικάνικο φιλμ-νουάρ, βασισμένο στο Υποψήφιο για Όσκαρ Σενάριο του Άντονι Βέιλερ. Ο Σαμ Σπίγκελ ήταν ο παραγωγός της ταινίας και την μουσική υπέγραψε ο Μπρονισλάβ Κέιπερ. Πιστεύεται πως είναι η πρώτη ταινία που βγήκε στις αίθουσες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έδειξε πλάνα από στρατόπεδα συγκέντρωσης και την φρίκη του Ολοκαυτώματος.

Η ταινία δημιουργήθηκε από την International Pictures και κυκλοφόρησε από την RKO Radio Pictures. Τα πνευματικά δικαιώματα αρχικά ανήκαν στην Haig Corporation, αλλά η ταινία πλέον είναι δημόσιας χρήσης, αφού οι παραγωγοί το 1973 απέτυχαν να τα ανανεώσουν (copyright).

Επιπλέον, «Ο Άγνωστος» ήταν η μοναδική ταινία του Όρσον Γουέλς που υπήρξε κερδοφόρος επιτυχία με την πρώτη της κυκλοφορία σε αντίθεση με την ταινία «Ο Πολίτης Κέϊν» που γύρισε πίσω το κεφάλαιο του προϋπολογισμού και του μάρκετινγκ, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να κάνει κέρδη.

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε, ότι ο Όρσον Γουέλς είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την καταπολέμηση του Φασισμού. Στη στήλη που διατηρούσε στην New York Post είχε γράψει ένα σχετικό άρθρο για τη σημασία της μνήμης των εγκλημάτων που διεξήχθησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο Γουέλς εργάστηκε πάνω σε κάποιες από αυτές του τις ανησυχίες στην ταινία, η οποία ασχολείται ανοιχτά με τις επιπτώσεις του Φασισμού. Σε μία εντυπωσιακή σκηνή, ο κύριος Wilson δείχνει στη Mary Longstreet κάποια πλάνα που είχαν τραβηχτεί από Στρατόπεδα Συγκέντρωσης. Η Mary στέκεται αποσβολωμένη και ο Γουέλς κρατά το πλάνο (κάμερα) κοντινά στο πρόσωπό της, καθώς το φως του προβολέα τρεμοπαίζει πάνω του. Στην σκηνή αυτή ο Wilson λέει ότι ο Kindler «συνέλαβε τη θεωρία της γενοκτονίας – μαζική μείωση του πληθυσμού των κατακτημένων χωρών».

Στη στήλη του στην εφημερίδα ο Γουέλς έγραψε επίσης ότι οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην μετα-πολεμική Γερμανία δεν θα εξαλείψουν τον Φασισμό. Οι ακόλουθοι του Ναζισμού «βάζουν τα καύσιμα για μία άλλη πυρκαγιά…».

Σε μία από τις πιο δυνατές σκηνές της ταινίας ο κύριος Wilson και ο Kindler / Rankin συνοδεύουν τους Longstreets για δείπνο. Η συζήτηση κατά τη διάρκεια του δείπνου καταλήγει σε ένα άρθρο για τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην μετα-πολεμική Γερμανία. Ο Rankin ισχυρίζεται ότι οι Γερμανοί δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ το όνειρό τους για την κατάκτηση όλου του κόσμου, απηχώντας και επαναλαμβάνοντας το ουσιαστικό μήνυμα από το δημοσιευμένο άρθρο του σκηνοθέτη.

image

Διαβάστε Επίσης:

O Άγνωστος / The Stranger
Σκηνοθεσία: Όρσον Γουέλς
Σενάριο: Άντονι Βέιλερ
Πρωταγωνιστούν: Όρσον Γουέλς, Εντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον, Λορέτα Γιανγκ, Ρίτσαρντ Λονγκ
Φωτογραφία: Ράσελ Μέτι
Μοντάζ: Ερνεστ Νιμς
Μουσική: Μπρονισλάβ Κέιπερ
Έτος Παραγωγής: 1946
Χώρα Παραγωγής: Η.Π.Α.
Διάρκεια: 95 λεπτά

Εκτός από το YouTube, «O Αγνωστος / The Stranger» του Όρσον Γουέλς, βρίσκεται και στον ιστότοπο Internet Archive (σε ανάλυση 720p HD), το οποίο αποτελεί μία αμερικανική ψηφιακή βιβλιοθήκη που έχει ως αποστολή την καθολική πρόσβαση σε όλες τις γνώσεις.