Το ντοκιμαντέρ του Άγγελου Ράλλη «Mighty Afrin: In the Time of Floods», που είδα στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με ακολουθεί ακόμα. Ήταν μακράν η καλύτερη ελληνική ταινία του διαγωνιστικού και ανταγωνίζεται ισάξια  ξένες παραγωγές. Πρωταγωνίστριά του η Αφρίν, 12 ετών όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα, παλεύει να επιβιώσει σε μια από τις δεκάδες νησίδες λάσπης που βυθίζονται στο Μπαγκλαντές. Λόγω των πλημμυρών του ποταμού Βραχμαπούτρα που προκαλεί η κλιματική κρίση, η νησίδα  σιγά-σιγά εξαφανίζεται και η Αφρίν γίνεται στα μάτια μας εκπρόσωπος χιλιάδων ανθρώπων ενηλίκων και ανηλίκων, που αναγκάζονται να ξεριζωθούν λόγω της κλιματικής κρίσης, την ώρα που δεν έχουν αναγνωριστεί επισήμως ως κλιματικοί πρόσφυγες.

Ο Ράλλης εξηγεί στο tvxs τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες των γυρισμάτων σε ένα νησί που ζει πρωτόγονα. Το πως κατάφερε να μας κάνει κοινωνούς του προβλήματος κινηματογραφώντας μόνος την πλημμύρα, την ώρα που εισβάλλει στην καλύβα της Αφρίν και την καταστρέφει.

Όλα αυτά, ακολουθώντας με μεγάλη φροντίδα, ένα ορφανό παιδί που θα ξεριζωθεί για να ακολουθήσει τη μοίρα περίπου ενός εκατομμυρίου παιδιών της περιοχής, τα οποία καταλήγουν στην πόλη εργάτες στη διαλογή σκουπιδιών, αν δεν έχουν προηγουμένως πέσει θύματα του κυκλώματος της πορνείας. Η πορεία προς την ενηλικίωση για την Αφρίν και εκατομμυρίων παιδιών, επισκιάζεται από συνθήκες της φτώχειας, της εγκατάλλειψης και της κλιματικής αλλαγής.

Ο Ράλλης επιστράτευσε το ακούραστο ενδιαφέρον του φωτορεπόρτερ και τη μαγεία της κινηματογραφικής εικόνας, για να μας δώσει ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ.

Πως βρήκες την ηρωϊδα;

Ήμουν φωτορεπόρτερ πολλά χρόνια, στην Αγγλία το Βέλγιο και στην Κίνα. Είμαι συνηθισμένος σε ταξίδια μακρινά κι έτσι βρέθηκα εκεί στη νησίδα. Βασικά η γυναίκα μου, που είναι και παραγωγός της ταινίας, είχε κάνει παλιά έρευνα για την κλιματική αλλαγή στην περιοχή και είχε σχεδιάσει ένα καταφύγιο… ένα μοντέλο για να μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν σπίτι με τα υλικά που βρίσκουν εκεί. Έτσι επισκέφτηκα το μέρος.

Οι άνθρωποι εκεί ζουν πρωτόγονα, σε μια απομόνωση έξω από αυτό που αποκαλούμε πολιτισμό. Πως έκανες τα γυρίσματα μέσα σε αυτές τις συνθήκες;

Ναι, δεν έχουν φύγει ποτέ από το νησί οι περισσότεροι. Η Αφρίν δεν είχε βγει έξω από το νησί προηγουμένως. Δεν υπάρχει αγορά, ρεύμα, τηλεόραση, έξυπνα κινητά… ζούν σε άλλη εποχή με πολύ μεγάλη φτώχεια. Επικοινωνούν με τον έξω κόσμο με δυο παμπάλαια κινητά που έχουν δυο κάτοικοι εκεί. Αλλά δεν έχουν την εικόνα του έξω κόσμου. Η Αφρίν είχε ένα καθρεφτάκι σπασμένο. Ούτε την εικόνα του εαυτού της δεν ήξερε.

Ήταν πολύ δύσκολη η κινηματογράφηση. Στο πρώτο κομμάτι ήμουν μόνος με τον βοηθό μου από την Ντάκα, ο οποίος μετέφραζε καθώς δεν μιλούσε κανείς αγγλικά. Μιλάνε και μια διάλεκτο ιδιαίτερη γιατί είναι νομάδες.

Χάλασα πολύ εξοπλισμό στο νερό, μία κάμερα και δύο φακούς, γιατί είχε πολύ υγρασία. Ήταν πολύ δύσκολο πλαίσιο εργασίας, αλλά έχω εμπειρία ως φωτορεπόρτερ. Αλλά η τεχνικη μου ήταν να κινηματογραφώ συνέχεια. Με ένα μονόποδο, μια κάμερα, έναν φακό.

Χωρίς ηλεκτρισμό πως φόρτιζες;

Είχα 50 μπαταρίες και ανά τρεις μέρες, πήγαινε ο βοηθός μου στην πόλη ή εστελνε κάποιον να φορτίσει. Μετά, πήρα μια γεννήτρια που την άφησα μετά στο νησί.

Ήθελες να κάνεις μια ταινία για την κλιματική κρίση. Γιατί επέλεξες αυτό το παιδί;

Με γοήτευσε ο χαρακτήρας της. Ήταν μόνο 12 όταν την πρωτογνώρισα. Απίστευτα δυνατή, κοπηλατούσε καλύτερα από άνδρες, ψάρευε, δεν φοβόταν. Ήταν ορφανή κι αυτό βοήθησε στη διαμόρφωση αυτής της προσωπικότητας. Γιατί αν είχε γονείς, θα την περιόριζαν… είναι κλειστή κοινωνία με περιορισμούς. Ήταν ορφανή και κανείς δεν ήθελε να την φροντίσει γιατί δεν έχουν χρηματα. Μιλάει μια θεία που είναι κι αυτή φτωχή… ο άνδρας της όπως και άλλοι έφυγε να δουλέψει σε ένα εργοστάσιο και εξαφανίστηκε. Το κάνουν πολλοί για να μην στέλνουν λεφτά.

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι δεν την φρόντιζε η κοινότητα, ούτε καν η θεία της.

Μου είπε ότι όταν ήταν πιο μικρή της έδιναν λίγο φαγητό. Μετά όχι. Ήταν ένα επιπλέον βαρίδι στους ώμους τους. Η θεία της, ήταν αυτό που βλέπεις στην ταινία, της έλεγε συνέχεια «Δεν έχεις ρούχα, θα πεθάνεις, ψάξε τον πατέρα σου»….

Ο θεατής νιώθει ένα αίσθημα ασφυξίας παρακολουθώντας τους ανθρώπους αυτούς να παίζουν τη ζωή τους κορώνα γράμματα στη νησίδα. Γιατί δεν εγκαταλείπουν το νησί;

Υπάρχει μεγάλο θέμα με την ιδιοκτησία στο Μπαγκλαντές. Είναι 130 εκατομμύρια άνθρωποι, σε μια χώρα μικρή όπως η Ελλάδα. Αλλά η μισή χώρα είναι νερό. Έχει 700 ποτάμια, παραπόταμους, καλλιέργειες ρυζιού… οπότε δεν υπάρχει χώρος, είναι παντού κάποιος. Και δεν υπάρχει ιδιοκτησία γης για τους φτωχούς. Οπότε οι άνθρωποι πηγαίνουν σε αυτές τις νησίδες που είναι πάρα πολλές. Δηλαδή ο Βραχμαπούτρα, έχει εφτά χιλιόμετρα φάρδος. Είναι σαν θάλασσα -έτσι τον αποκαλούν- κι έχει τουλάχιστον 1000 νησίδες τριγύρω. Πάνε εκεί, γιατί κανείς άλλος δεν θέλει να πάει. Την τελευταία δεκαετία πλημμυρίζει πολύ.

Από την άλλη είναι έφορο το μέρος. Την περίοδο της ξηρασίας μπορούν να καλλιεργήσουν τριγύρω. Τώρα όμως το νερό φτάνει πολύ κοντά και οι καλλιέργειες καταστρέφονται.

Πως νιώθει όταν πηγαίνει στην πόλη;

Η Αφρίν είναι κλειστή δεν έχει συνηθίσει να ανοίγει τον εαυτό της, να λέει  πως νιώθει.  Είναι λίγες οι στιγμές που εκφράζεται με κάποιον τρόπο.

Προσπάθησα μέσω του βοηθού μου να την πλησιάσω, να μάθω πως νιωθει αλλά δεν τα κατάφερα. Δεν επέμεινα καθόλου. Την άφησα να είναι ο εαυτός της. Ένιωθε άνετα όταν έκανε το δικό της. Ήταν πολύ δυνατή, σε διαρκή κίνηση… σε εργασία. Από την αρχή κατάλαβα ότι δεν θα έχει λόγο το ντοκιμαντέρ γιατί ήταν ένα αγρίμι, ένα κλειστό παιδί.

Πως την είδες όμως όταν πήγε στην Ντάκα;

Ήταν χαρούμενη αρχικά με το ταξίδι, αλλά όταν φτάσαμε εκεί μετά από λίγο καιρό άρχισε να νιώθει ότι ήταν δύσκολα. Είχαμε συμφωνήσει ότι θα ήταν ελεγχόμενο όλο αυτό. Ήθελε να ακολουθήσει το δρόμο που ακολουθούν όλοι. Κανείς δεν τους παίρνει τζάμπα με τις μηχανές, οπότε κοπηλάτησε και μετά πήρε το τρένο.

Αρχικά μου λέγαν όλοι ότι κοπέλες σαν αυτήν που ήταν εμφανίσιμη της βάζουν στην πορνεία. Δεν ήθελα να ασχοληθούμε με αυτό, δεν με ενδιέφερε να καταγράψω κάτι που θα την έθετε σε κίνδυνο. Η άλλη επιλογή είναι ότι τους βάζουν στην ανακύκλωση με ελάχιστα χρήματα πληρωμή. Πεθαίνουν, είναι άθλιες οι συνθήκες. Μου είπαν λοιπόν ότι αυτό κάνουν τα παιδιά εκεί, την ανακύκλωση. Και η Άφριν μπήκε εύκολα στη διαδικασίας, γιατί ήταν πρακτική εργασία.

Φτάνουν εκεί τα παιδιά και μπαίνουν στις κοινότητες παιδιών που δουλεύουν με τα σκουπίδια και αυτό είναι η είσοδος στην αγορά εργασίας.

Η Αφριν είχε την ασφάλεια ότι έχουμε συμφωνήσει να κάνει ένα ελεγχόμενο ταξίδι με αντάλλαγμα να τη βοηθήσω να βρει κάτι καλύτερο. Και σήμερα ζει καλά, υπό την προστασία τοπικής ΜΚΟ, μαθαίνει αγγλικά, συμμετέχει σε γυναικεία ομάδα ποδοσφαίρου.

Μένατε στα παραπήγματα στην πόλη. Πόσα παιδιά ζουν εκεί;

Σε τέτοια παραπήγματα που βλέπεις στην ταινία μένουν μπορεί και 1 εκατομμύριο παιδιά. Δεν έχω μείνει σε ξενοδοχείο καθόλου. Έμενα εκεί που ήταν η Αφρίν. Μερικές φορές έπαιρνα τα παιδιά να πάνε να πλυθούν, να φάνε …. Μένουν όλο το βράδυ ξύπνια, μέχρι τις 6 το πρωί να κάψουν τα σκουπίδια.

Είδα  πολλούς ανθρώπους που χάνονται.. χάνουν την επαφή με τον κόσμο κυκλοφορούν γυμνά παιδιά γονείς στους δρόμους.

Συζητήθηκε πολύ στο φεστιβάλ, το αν η ταινία σου είναι ντοκιμαντέρ ή fiction.  Εσύ λες ότι είναι 50-50.

Στο πρώτο κομμάτι στο νησί είναι βεριτέ όλο. Δεν μπορώ να ελέγξω τίποτα. Με ενδιέφερε περισσότερο η βροχή. Σε μια σκηνή η Αφρίν μιλάει με ένα κοριτσάκι , με τη θεία… ό,τι κι αν κάνει εγώ το καταγράφω. Έχω 200 ώρες υλικό που έγιναν 30 λεπτά στην ταινία, ήταν «run and gun». Στη Ντάκα ήθελα να έρθω κοντύτερα στην Αφρίν γιατί ήταν η περίοδος που μεταμορφωνόταν. Ήταν 14 κι ένιωθες ότι αλλάζει. Γινόταν και πιο άνετη με το γυρισμα. Πριν δεν είχε εικόνα του εαυτού της. Στην αρχή της έλεγα έλα να κάνουμε ένα πλάνο κι έφευγε ή θύμωνε. Μετά  έβλεπε τον κόσμος, άλλες κοπέλες…. άρχισε να νιώθει πιο πολύ γυναίκα. Έβλεπε τηλεόραση, διαφημίσεις… και θεώρησα ότι είναι καλή στιγμή να έρθω πιο κοντά της να πάρω ένα κοντινό. Στη νησίδα δεν βλέπεις το πρόσωπο της. Και γι αυτό χρειαζόταν να το ελέγξω περισσότερο. Αυτο εννοώ υπάρχει και μυθοπλασία. Δεν υπήρχε όμως πρόζα, κείμενο που πρέπει να πει….. Εξάλλου στα παιδιά δεν δουλεύει αυτό.

Σε κάθε περίπτωση, σίγουρα είναι ένα ντοκιμαντέρ πιο δραματοποιημένο. Ήταν μια απόφαση για να συνδεθεί καλύτερα ο κόσμος.

Γιατί είναι ταμπού στην ελλάδα η δραματοποίηση;

Γιατί έχει επικρατήσει ένας ψευδορομαντισμός και η αποθέωση του ντοκιμαντέρ παρατήρησης.

Υπάρχει επίγνωση στον κόσμο των δραματικών εξελίξεων λόγω της κλιματικής αλλαγής σε μια εποχή που έχουμε τεράστια ρεύματα μετανάστευσης εξαιτίας του φαινομένου;

Όχι δεν υπάρχει. Τουλάχιστον εκεί στην Ασία, είναι ένα δις και παραπάνω που έχει επηρεαστεί. Οι πόλεις έχουν πνιγεί στον κόσμο. Δεν νομίζω ότι και ο δυτικός κόσμος μπορεί να το διαννοηθεί αυτό που συμβαίνει, αν και υπάρχουν δείγματα και εδώ από τη στιγμή που  τα Χριστούγεννα κάνουμε μπάνιο. Ο λόγος που πήγα ήταν αυτός. Να καταγράψω τις συνέπειες.

Ήξερα ότι η στάθμη του Βραχμαπούτρα είναι αρκετά μέτρα περισσότερο από ότι ήταν δέκα χρόνια πριν και ότι  όταν υπερχειλίσει μπαίνει χιλιόμετρα μέσα στην όχθη. Επίσης δεν υπάρχουν ακόμα αναγνωρισμένοι κλιματικοί πρόσφυγες στην Ευρώπη. Χρειάζεται αφύπνιση διεθνώς για το θέμα.