Στις 17 Δεκεμβρίου του 2010 στην Τυνησία, ένας μικροπωλητής φρούτων, ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι, αυτοπυρπολήθηκε για να διαμαρτυρηθεί επειδή η αστυνομία τον κακομεταχειρίστηκε. Αυτή ήταν η σπίθα για να γεννηθεί η Αραβική Άνοιξη, με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να απαιτούν αλλαγή. Οι δικτάτορες της περιοχής ένιωσαν να απειλούνται και οι διαδηλώσεις που ακολούθησαν οδήγησαν στην παραίτηση του Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί, ενώ το ντόμινο των εξελίξεων συνεχίστηκε σε Αίγυπτο, Μπαχρέιν, Υεμένη, Λιβύη και Συρία. Δέκα χρόνια μετά, τιμούμε και θυμόμαστε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, μέσα από αξιόλογες ταινίες τεκμηρίωσης, αλλά και μυθοπλασίας.

«Οι λέξεις μας είναι πιο δυνατές από τα όπλα τους» – Η Πόλη των Φαντασμάτων / City of Ghosts (2017)

Ασήμι στο Νερό, Αυτοπορτρέτο της Συρίας / Silvered Water, Syria Self-Portrait
Σκηνοθεσία: Wiam Bedirxan και Ossama Mohammed
Έτος Παραγωγής: 2014
Χώρα Παραγωγής: Γαλλία, Συρία, Η.Π.Α., Λίβανος
Διάρκεια: 92 λεπτά

Ένα παράδοξο κινηματογραφικό παζλ, το «Silvered Water, Syria Self Portrait» δεν χωράει σε καμία κατηγορία. Πείραμα, ντοκιμαντέρ, δοκίμιο, art installation και ιστορικό ντοκουμέντο ταυτόχρονα, η ταινία αναζητά νόημα στην ίδια την ύπαρξη του κινηματογράφου όταν η βία περικυκλώνει τον πολιτισμό από παντού.

Η πρώτη πράξη ξεπηδάει μέσα από την απελπισία του σκηνοθέτη Ossama Mohammed, ο οποίος ταξίδεψε στο Φεστιβάλ των Καννών το 2011 και δεν ξαναγύρισε ποτέ στην πατρίδα του, όταν έμαθε ότι το όνομά του ήταν στη μαύρη λίστα των «ανεπιθύμητων». Βλέποντας από μακριά τη Συρία να καταρρέει, συγκεντρώνει διαδικτυακό υλικό από κινητά και home videos, καταγγέλλοντας τη φρίκη του πολέμου μέσα από «χίλιες και μία» κάμερες.

«Στη Συρία, άλλοι τραβάνε πριν πεθάνουν, άλλοι τραβάνε αφού σκοτώσουν», λέει ο Mohammed. «Κι εγώ στο Παρίσι, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να βιντεοσκοπώ τον ουρανό και να συναρμολογώ αυτά που έχουν τραβήξει άλλοι». Μια virtual συνάντηση με μια δασκάλα παγιδευμένη στη Χομς τού δίνει την ευκαιρία να κατευθύνει το φακό της, φτιάχνοντας ένα παράξενο κινηματογραφικό υβρίδιο για έναν πόλεμο που είναι τόσο μακριά κι όμως τόσο κοντά.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι το ντοκιμαντέρ «Ασήμι στο Νερό, Αυτοπορτρέτο της Συρίας» (Silvered Water, Syria Self-Portrait – 2014), προβλήθηκε τον Μάρτιο στην ενότητα «Ανθρώπινα Δικαιώματα» του 17ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η Κριτική Επιτροπή (της οποίας είχα την τιμή να αποτελώ μέλος) του απέδωσε το Βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας.

Yusef’s Song
Σκηνοθεσία: Κώστας Πλιάκος
Σενάριο: Κώστας Πλιάκος, Mohammed Ben Ghuzi
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Κώστας Πλιάκος
Μοντάζ: Δημήτρης Κλάγκος
Ήχος: Λευτέρης Ξάνθης
Μουσική: MC Swat, Malik L., Της νύχτας τα βελούδα, Dirty Fuse
Έτος Παραγωγής: 2014
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα
Διάρκεια: 75 λεπτά

Η ιστορία διαδραματίζεται στη μετεπαναστατική Λιβύη. Είναι ένα ντοκιμαντέρ για το χτίσιμο μιας χώρας από την αρχή έπειτα από ένα τεράστιο γεγονός, όπως το βιώνουν οι άνθρωποι. Πρωταγωνιστής είναι ο Γιούσεφ, ένας νέος που συμμετείχε στην επανάσταση και είναι ο διασημότερος ράπερ της Λιβύης. Ο Γιούσεφ έγραψε τα τραγούδια της επανάστασης και η φήμη του έχει εξαπλωθεί στον αραβικό κόσμο. Μέσα από τα μάτια του, το ντοκιμαντέρ προσπαθεί να ξεδιπλώσει το όραμα των νέων στη Λιβύη για τη χώρα τους μετά τον Καντάφι. Η κάμερα τον ακολουθεί παντού, καταγράφοντας τις αφηγήσεις του και τις κουβέντες για θέματα καθημερινότητας, κοινωνικού προβληματισμού, πολιτικής. Η παρουσία του ντύνεται από τη μουσική του, ένα εξαίρετο αραβικό ραπ που δίνει ρυθμό και νεύρο στην αφήγηση.

Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης και στην Συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε ο σκηνοθέτης, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Οι βασικοί παράγοντες που με ώθησαν να γυρίσω αυτή την ταινία ήταν το ότι η Λιβύη υπήρξε για 42 χρόνια μια ερμητικά κλειστή χώρα, καθώς επίσης και ότι η ανατροπή έγινε με τα όπλα και με την ευθεία ανάμιξη του διεθνούς παράγοντα, την επέμβαση της Γαλλίας και του ΝΑΤΟ».

Παρακολουθώντας το θέμα της Αραβικής Άνοιξης, ο σκηνοθέτης ήρθε σε επαφή, όπως εξήγησε, με τον Λίβυο στην καταγωγή και γεννημένο στην Ελλάδα, Μοχάμεντ Μπεν Γκούζι, με τον οποίο συνεργάστηκε στο σενάριο της ταινίας. «Καθώς αναζητούσαμε πώς θα προσεγγίζαμε το θέμα, ο Μοχάμεντ μου έδειξε τον Γιούσεφ, μια ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου που γράφει τραγούδια ακροβατώντας μεταξύ Ισλάμ και Δύσης. Είναι ένας ήρωας που ανταποκρίνεται στον μέσο Λίβυο, έχει όραμα για τη χώρα του. Πήγαμε στη Λιβύη, βρήκαμε τον Γιούσεφ και τον ακολουθήσαμε με την κάμερα».

Μέσα από την περιπέτεια των γυρισμάτων, ο Κώστας Πλιάκος διαπίστωσε, όπως είπε, ότι «σε μία επανάσταση πρώτα αλλάζουν οι συνειδήσεις των ανθρώπων και μετά όλα τα άλλα». Σε σχέση με τη θέση των γυναικών στη Λιβύη, θέμα που θίγει μεταξύ άλλων το ντοκιμαντέρ, ο σκηνοθέτης ανέφερε: «Υπάρχει ένας προβληματισμός ανάμεσα στις γυναίκες της χώρας, αναρωτιούνται πού πηγαίνουν τα πράγματα, φοβούνται το φανατικό Ισλάμ, δεν θέλουν να μετατραπούν σε Αφγανιστάν. Δεν θεωρούν ότι είχαν μεγάλες ελευθερίες επί Καντάφι, τώρα όμως φοβούνται το μέλλον, την αστάθεια, τη διαδικασία μετάβασης».

Από την πλευρά του, ο Μοχάμεντ Μπεν Γκούζι πρόσθεσε: «Επί 42 χρόνια δεν υπήρχε παιδεία στη Λιβύη, ο λαός δεν γνωρίζει από ιδεολογίες. Η νέα γενιά είναι αυτή που έχει ελπίδα, οι νέοι είναι αυτοί που εξεγέρθηκαν, όχι οι γονείς τους. Στη Λιβύη οι άνθρωποι είναι θρησκόληπτοι, φοβούνται τον εξτρεμισμό, αλλά θέλουν να ακροβατούν ανάμεσα στον δυτικό τρόπο ζωής και την κουλτούρα του Ισλάμ».

Μια Ιστορία Αγάπης Από Τη Συρία / A Syrian Love Story
Σκηνοθεσία: Σον Μακάλιστερ / Sean McAllister
Σενάριο: Johnny Burke
Μοντάζ: Matt Scholes
Ήχος: Bob Jackson
Μουσική: Terence Dunn
Έτος Παραγωγής: 2015
Χώρα Παραγωγής: Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Λίβανος, Συρία
Διάρκεια: 76 λεπτά

Οι σύντροφοι και εραστές Αμέρ και Ραγκντά συναντήθηκαν σε ένα κελί φυλακής στη Συρία πριν από 15 χρόνια. Όταν ο σκηνοθέτης συναντά για πρώτη φορά την οικογένειά τους το 2009, ο Ραγκντά είναι και πάλι στη φυλακή, ενώ η Αμέρ έχει μείνει να φροντίζει μόνη της τα τέσσερα αγόρια τους.

Καθώς όμως η Αραβική Άνοιξη σαρώνει την περιοχή, η μοίρα της οικογένειας αλλάζει αμετάκλητα. Ύστερα από πέντε χρόνια γυρισμάτων, η ταινία καταγράφει την απίστευτη Οδύσσειά τους προς την πολιτική ελευθερία. Για τον Ραγκντά και την Αμέρ, είναι ένα ταξίδι ελπίδας, ονείρων και απελπισίας: για την επανάσταση, την πατρίδα τους και τους δυο τους, ως ζευγάρι.

Το ντοκιμαντέρ «Μια Ιστορία Αγάπης Από Τη Συρία» του Σον Μακάλιστερ, ήταν Υποψήφιο για Βραβείο BAFTA καθώς και Υποψήφιο για Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, ενώ στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Με τα Μάτια Ανοιχτά / As I Open my Eyes / A Peine J’ Ouvre les Yeux
Σκηνοθεσία: Λεϊλά Μπουζίντ / Leyla Bouzid
Σενάριο: Leyla Bouzid, Marie-Sophie Chambon
Πρωταγωνιστούν: Μπαγιά Μεντχαφάρ, Γκάλια Μπενάλι, Μοντασάρ Αγιάρι
Φωτογραφία: Σεμπαστιάν Γκεπφέρτ
Μοντάζ: Λιλιάν Κορμπέιλ
Μουσική: Κιάμ Αλαμί
Έτος Παραγωγής: 2015
Χώρα Παραγωγής: Γαλλία, Τυνησία, Βέλγιο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα
Φορμάτ: Έγχρωμη
Διάρκεια: 102 λεπτά

Βρισκόμαστε στην Τυνησία το 2010, λίγους μήνες πριν την «Επανάσταση των Γιασεμιών» η οποία πυροδότησε στην ουσία αυτό που ονομάστηκε «Αραβική Άνοιξη». Η Φάρα, δεκαοκτώ χρονών, μόλις τέλειωσε το σχολείο και η οικογένεια της ήδη την φαντάζεται να σπουδάζει ιατρική. Εκείνη όμως έχει άλλα όνειρα. Τραγουδάει σ’ ένα συγκρότημα με πολιτικό στίχο που μόλις ξεκινά να δίνει συναυλίες.

Η Φάρα, είναι παθιασμένη με τη ζωή. Πίνει αλκοόλ, ανακαλύπτει τον έρωτα και την πόλη της τη νύχτα, αντίθετα με τις επιθυμίες της πιο συντηρητικής μητέρας της Χαγιέτ, που γνωρίζει πολύ καλά την σκοτεινή πλευρά της πατρίδας της, αλλά και τα όρια της συντηρητικής κοινωνίας της.

Τα πράγματα όμως θα δυσκολέψουν όταν το μικρό συγκρότημα αποφασίζει να πραγματοποιήσει εμφανίσεις στα καφέ της πρωτεύουσας, όπου η Φαράχ αφήνει να εκδηλωθεί ανενδοίαστα η δίψα της για ελευθερία και η επιθυμία της να ζήσει την ζωή της στο έπακρο. Η νεαρή κοπέλα, διαλαλεί πεισματικά το ανατρεπτικό μήνυμα του Μπορέν, του συντρόφου της και αρχηγού του συγκροτήματος και μέσα απ’ αυτό το μήνυμα, τις ελπίδες μιας ολόκληρης γενιάς, θέτοντας όμως παράλληλα σε κίνδυνο την ύπαρξή της.

Η σκηνοθέτης και σεναριογράφος από την Τυνησία, Λέιλα Μπουζίντ, πραγματοποιεί το μεγάλο μήκους σκηνοθετικό ντεμπούτο της με το αξιόλογο φιλμ: «Με τα Μάτια Ανοιχτά». Πρόκειται για ένα συγκινητικό πορτρέτο γυναικείας χειραφέτησης, με πρωταγωνίστρια την γεμάτη ορμή και πάθος Μπάγια Μεντχαφέρ, στην πρώτη της εμφάνιση στην μεγάλη οθόνη.

Το Σόου Του Πολέμου / The War Show
Σκηνοθεσία: Αντρέας Ντάλσγκααρντ και Ομπαϊντά Ζαϊτούν
Σενάριο: Andreas Dalsgaard, Obaidah Zytoon (σε συνεργασία με τους Spencer Osberg, Alaa Hassan, Miriam Norgaard)
Διεύθυνση φωτογραφίας: Obaidah Zytoon, Amr Kheito, Hisham Issa, Dana Bakdounes, Lars Skree, Wasim Anonymous, Tahani Burhan
Μοντάζ: Adam Nielsen
Ήχος: Olli Huhtanen
Μουσική: Colin Stetson
Έτος Παραγωγής: 2016
Χώρα Παραγωγής: Δανία, Φινλανδία, Συρία
Διάρκεια: 100 λεπτά

Μία ραδιοφωνική παραγωγός στη Συρία, μοιράζεται μαζί μας τις εμπειρίες της και των φίλων της στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης του 2011 έως τη μαζική έξοδο από τη Συρία την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2016. Η ίδια και οι φίλοι της καταγράφουν κρυφά τη βίαιη αντίδραση του καθεστώτος σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο και τις ελπίδες τους για ένα καλύτερο μέλλον που δοκιμάζεται από βία, φυλάκιση και θάνατο.

Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε σε πολλά διεθνή Φεστιβάλ και απέσπασε πολλά βραβεία και διακρίσεις μεταξύ των οποίων: στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, όπου και απέσπασε το Βραβείο Fedeora Award, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Γκέτεμποργκ, όπου απέσπασε το Βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ, καθώς και στο Φεστιβάλ του Λονδίνου όπου ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Grierson Award. Στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η Πόλη των Φαντασμάτων / City of Ghosts
Σκηνοθεσία: Μάθιου Χάινεμαν / Matthew Heineman
Φωτογραφία: Matthew Heineman
Μουσική: Jackson Greenberg, H. Scott Salinas
Μοντάζ: Matthew Hamachek, Pax Wassermann, Matthew Heineman
Εμφανίζονται: Abu Bakr Al-Baghdadi, Hamoud, Hassan, Hussam, Naji Jerf, Mohamad
Φορμά: Έγχρωμο / DCP
Γλώσσα: Αραβικά
Χώρα Παραγωγής: Η.Π.Α.
Έτος Παραγωγής: 2017
Διάρκεια: 90 λεπτά

Η ιστορική πόλη στα βόρεια της κεντρικής Συρίας, χτισμένη στη βόρεια όχθη του ποταμού Ευφράτη, έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια πεδίο ιστορικών εξελίξεων, με τραγικά αποτελέσματα για τους κατοίκους της.

Η «Πόλη των Φαντασμάτων» (City of Ghosts – 2017), αποτελεί ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ και ταυτόχρονα μία ωδή στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην ελευθερία της έκφρασης, τη δυναμική του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, αλλά και τη σημαντική προσφορά της δημοσιογραφίας των πολιτών / Citizen Journalism.

Οι εξελίξεις στη Ράκα υπήρξαν ραγδαίες, από το καθεστώς του αμφιλεγόμενου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ και την Αραβική Άνοιξη, μέχρι την βίαιη κατάληψη της από τους τζιχαντιστές. Μία ομάδα Σύρων δημοσιογράφων με κίνδυνο της προσωπικής τους ζωής, αλλά και των οικογενειών τους, προσπαθούν καθημερινά να αντιμετωπίσουν την προπαγάνδα του ISIS, μεταφέροντας τις πραγματικές ειδήσεις. Το θαρραλέο φιλμ του Μάθιου Χάινεμαν, έρχεται να ρίξει φως στον αγώνα τους: «Η Πόλη των Φαντασμάτων».

Κάιρο Εμπιστευτικό / The Nile Hilton Incident
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ταρίκ Σαλέχ
Πρωταγωνιστούν: Φάρες Φάρες, Γκερ Ντουάνι, Σλιμάνε Ντάζι, Μοχάμεντε Γιούρσι
Φωτογραφία: Πιερ Αΐμ
Μοντάζ: Τείς Σμιντ
Μουσική: Κρίστερ Λίντερ
Έτος Παραγωγής: 2017
Χώρα Παραγωγής: Σουηδία
Διάρκεια: 106 λεπτά

Λίγες εβδομάδες πριν την αυγή της Αραβικής Άνοιξης, ο Νορεντίν, ένας διεφθαρμένος Αιγύπτιος αστυνομικός, καλείται να εξιχνιάσει την δολοφονία της διάσημης τραγουδίστριας Λαλένα στο πολυτελές ξενοδοχείο Nile Hilton. Τα πρώτα στοιχεία εμπλέκουν στο έγκλημα έναν πλούσιο επιχειρηματία ο οποίος, ως φίλος του Προέδρου και μέλος του Κοινοβουλίου, απολαμβάνει μιας ιδιότυπης ασυλίας οπότε οι έρευνες παγώνουν.

Καθώς η επανάσταση εναντίον του Χόσνι Μουμπάρακ ξεκινά και οι συγκρούσεις των πολιτών με τους αστυνομικούς μαίνονται, ο Νορεντίν αποφασίζει για πρώτη φορά στη ζωή του να πολεμήσει για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης, την ίδια στιγμή που η χώρα του βιώνει το τέλος μιας εποχής.

Η καρδιά του φιλμ νουάρ χτυπά δυνατά στα κακόφημα σοκάκια του Καΐρου, στο καθηλωτικό αστυνομικό θρίλερ «Κάιρο Εμπιστευτικό» του Ταρίκ Σαλέχ, το οποίο απέσπασε στο Φεστιβάλ του Σάντανς το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας.

Το σενάριο της ταινίας είναι εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία ενός νικητή τηλεοπτικής εκπομπής του Λιβάνου, ο οποίος δολοφονήθηκε σε ξενοδοχείο στο Ντουμπάι.

The Invisible Hands
Σκηνοθεσία: Μαρίνα Γιώτη
Συνσκηνοθεσία: Γιώργος Σαλαμέ
Σενάριο: Mαρίνα Γιώτη
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιώργος Σαλαμέ
Μοντάζ: Μαρίνα Γιώτη
Ήχος: Μαρίνα Γιώτη, Γιώργος Σαλαμέ
Μουσική: The Invisible Hands
Έτος Παραγωγής: 2017
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα, Αίγυπτος
Διάρκεια: 93 λεπτά

Λίγο μετά την επανάσταση του 2011, ο πρωτοπόρος Αμερικανολιβανέζος μουσικός και εθνομουσικολόγος Άλαν Μπίσοπ (Sun City Girls, Sublime Frequencies, Alvarius Β) αποφασίζει, να μετακομίσει στο Κάιρο για να συνεργαστεί με νεαρούς Αιγύπτιους μουσικούς πάνω σ’ ένα φιλόδοξο σχέδιο: τη μετάφραση των στίχων του, από παλιότερα και ακυκλοφόρητα τραγούδια του, στα αραβικά.

Δύο χρόνια μετά, κι ενώ η Αραβική Άνοιξη έχει μετατραπεί σε «χειμώνα» χάους, σε μια πλέον βαθιά διαιρεμένη χώρα, το πρότζεκτ εξελίσσεται σ’ ένα συγκρότημα με το όνομα «The Invisible Hands».

Πώς κατάφεραν τα τραγούδια αυτά, που θα μπορούσαν να είχαν εμφανιστεί στη δισκογραφία του Μπίσοπ εδώ και δεκαετίες, να διαγράψουν μια νέα πορεία, μεταφρασμένα σε άλλη γλώσσα, σε μια ιστορική και θυελλώδη περίοδο, στο κέντρο του Αραβικού Κόσμου; Ποια θα είναι η ανταπόκριση του κοινού σ’ αυτήν την ρηξικέλευθη μουσική και μεταφραστική πρόταση; Κι, εντέλει, τι ακριβώς κάνει αυτός ο Αμερικανός στο Κάιρο;

Αποτελούμενη από σκηνές παρατήρησης, υλικό αρχείου και ποιητικές ημερολογιακές αφηγήσεις του Μπίσοπ, η ταινία εκτυλίσσεται μεταξύ δύο κρίσιμων εκλογών που σφράγισαν την περίοδο μετά την «Αραβική Άνοιξη» στην Αίγυπτο, αντιπαραβάλλοντας την ιλαροτραγωδία της πολιτικής με την καλλιτεχνική δημιουργία σε μια ταραγμένη περιοχή της περιφέρειας.

Η ταινία τεκμηρίωσης «The Invisible Hands» της Μαρίνας Γιώτη και του Γιώργου Σαλαμέ, προβλήθηκε στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου, ενώ στην Ελλάδα, είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε στο επετειακό 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης.