Γυρισμένη μέσα στα πλαίσια του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και του μοντέλου του θετικού ήρωα, η ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν δεν είναι μια απλή αγιογραφία ενός εθνικού ήρωα της Ρωσίας, αλλά μια επική σινέ-όπερα. Το φιλμ «Αλεξάντερ Νιέφσκι», σηματοδοτεί την πρώτη ομιλούσα ταινία του σπουδαίου σκηνοθέτη, η οποία κυκλοφορεί σε επανέκδοση, δίνοντας μας την ευκαιρία να την απολαύσουμε και πάλι, στην μεγάλη οθόνη.

Πρόκειται για μια μεγαλόπνοη δημιουργία, την οποία ο ιστορικός του κινηματογράφου Ζορζ Σαντούλ αποκάλεσε εύστοχα «φιλμική όπερα». Η ταινία, με τους Νικολάι Τσερκάσοφ, Νικολάι Οχλόπκοφ και Αντρέι Αμπρικόσοφ, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, μας μεταφέρει στη Ρωσία του 13ου αιώνα.

Εκεί ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Νιέφσκι ηγείται της αντίστασης κατά της εισβολής των αιμοβόρων Τευτόνων Ιπποτών. Αφού ενισχύει το εξασθενημένο ηθικό του λαού, στήνει παγίδα στον εχθρό, παρασύροντάς τον με το βαρύ οπλισμό του στην παγωμένη λίμνη Τσουντ, η οποία γίνεται τάφος τους.

Ο σκηνοθέτης ζήτησε από το διάσημο συνθέτη Σεργκέι Προκόφιεφ να γράψει πρώτα τη μουσική και στη συνέχεια δούλεψε πάνω στα πλάνα και τον ρυθμό της ταινίας ως να είχε να κάνει με μια φιλμο-μουσική παρτιτούρα. Το αποτέλεσμα είναι μια υποβλητική οπτικο-ακουστική σύνθεση, όπου η μουσική δεν υπερκαλύπτει το θέαμα, αλλά λειτουργεί αντιστικτικά απέναντί του.

Ταυτόχρονα, οι ηθοποιοί, το ντεκόρ και τα άλλα στοιχεία της εικόνας, χρησιμοποιούνται μ’ έναν απόλυτα πλαστικό και στιλιζαρισμένο ύφος, ώστε να φτάσουν σε μια αφαίρεση συγγενική με τη μουσική, με αποτέλεσμα η «εικόνα να γίνεται ήχος και ο ήχος εικόνα».

Η ταινία συνάντησε σημαντική επιτυχία κι επηρέασε γενιές σκηνοθετών στην απεικόνιση των μαχών. Ένα αριστούργημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με την υποβλητική μουσική του Προκόφιεφ και μία επική σκηνή μάχης, που δικαίως κατατάσσεται ανάμεσα στις πιο όμορφες και εμβληματικές, στην Ιστορία του Σινεμά.

Σεργκέι Αϊζενστάιν / Alexander Nevsky
(22 Ιανουαρίου του 1898 – 11 Φεβρουαρίου του 1948)

Ο Σεργκέϊ Μιχαϊλοβιτς Αϊζενστάιν, όπως ήταν το πλήρες του όνομα, γεννήθηκε στις 23 Ιανουαρίου του 1898 στη Ρίγα και απεβίωσε στις 11 Φεβρουαρίου του 1948, στη Μόσχα. Γόνος αστικής οικογενείας θα έχει μια πολύπλευρη μόρφωση, ενώ από νεαρή ηλικία το ταλέντο του στο σχέδιο και η κλίση του στα μαθηματικά ωθούν τον πατέρα του να τον στείλει το 1916 στο τμήμα αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης. Ο νεαρός Σεργκέϊ προσχωρεί στον Κόκκινο Στρατό όπου δουλεύει ως ντεκορατέρ σε τρένα που χρησιμοποιούνται από τους μπολσεβίκους για να προπαγανδίσουν την επανάσταση. Μετά την αποστράτευσή του το 1920 πηγαίνει στην Μόσχα όπου και αποφασίζει να ασχοληθεί αποκλειστικά με το θέατρο παρέα με τον φίλο του Μαξίμ Στράουχ.

Η επαναστατημένη Ρωσία την εποχή εκείνη αποτελούσε εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη διαφόρων κινημάτων της αβαν-γκαρντ. Η ανάδειξη μιας νέας κοινωνίας απεγκλωβισμένης από το παλιό ήταν επιτακτική και ο πολιτισμός ένα πεδίο δράσης και πειραματισμού με το νέο. Ο νεαρός Αϊζενστάιν εργάζεται ως σκηνογράφος και συνεργάζεται με μεγάλους δημιουργούς όπως ο Μέγερχολντ και ο Σεργκέϊ Γιούτκεβιτς. Το 1923 σκηνοθετεί την πρώτη καθαρά δική του παράσταση «Ο Συνετός του Οστρόφσκι», ένα έργο όπου για πρώτη φορά παρεμβάλει μια ταινία μικρού μήκους που σκηνοθέτησε ο ίδιος, «Το Ημερολόγιο του Γκλούμοφ» μια παρωδία από τα επίκαιρα της εποχής.

Ο ίδιος όμως δεν είναι ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα των πειραματισμών του στο θέατρο, ενώ βλέπει πως ο κινηματογράφος αποτελεί πιο εύφορο έδαφος για τις νέες τεχνικές που θέλει να εισάγει. Με τα υπόλοιπα μέλη του Προλετκούλτ στρέφονται προς τον κινηματογράφο και ανοίγοντας την θεματική ενότητα «Προς τη δικτατορία του προλεταριάτου» δημιουργείται το 1924 η «Απεργία».

Διαβάστε επίσης:

• Η Εργατική Πρωτομαγιά και η «Απεργία» του Σεργκέι Αϊζενστάιν

Η ταινία αυτή αλλά πολύ περισσότερο η επόμενη, το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (1925), μια ταινία σταθμός στα χρονικά του παγκόσμιου κινηματογράφου, θα γίνουν ο εκφραστικός καμβάς της απαρχής της θεωρητικής μανιέρας και των εικαστικών πεποιθήσεων του μεγάλου δημιουργού. Ο Αϊζενστάιν αναπτύσσει τη θεωρία του για το «Μοντάζ των Αντιθέτων», όπου όλη η δυναμική της αφήγησής του στηρίζεται στο μοντάζ και το σοκ που προκαλείται στο θεατή από την αλληλουχία εικόνων και αλληγορικών συνειρμών.

Ο θάνατος του Αϊζενστάιν σε ηλικία μόλις 50 ετών, εξοστρακισμένος από τους κομματικούς μηχανισμούς ήταν το επιστέγασμα μιας ζωής ενάντια σε συμβάσεις, ανατρεπτικής ως το βαθμό εκείνο, που θα του επέτρεπε να ολοκληρώσει το καλλιτεχνικό του όραμα. Θεωρείται δικαιολογημένα απ’ όλους τους θεωρητικούς του κινηματογράφου ως ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες στην ιστορία της Έβδομης Τέχνης, κυρίως λόγω των καινοτομιών που εισήγαγε στη φιλμική γραφή και το μοντάζ, επηρεάζοντας την κινηματογραφική αισθητική των περισσότερων μεγάλων σκηνοθετών του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα.

Η ταινία «Αλεξάντερ Νιέφσκι» (Alexander Nevsky – 1938) του Σεργκέι Αϊζενστάιν (Σοβιετική Ένωση), κυκλοφορεί σε επανέκδοση στις κινηματογραφικές αίθουσες, από την Πέμπτη 15 Μαΐου, σε διανομή της εταιρείας New Star.