Ο Ναγκίσα Οσίμα είναι σίγουρα µια από τις µεγάλες µορφές του σύγχρονου κινηματογράφου. Δημιουργός ανοιχτός, πολυµερής και πολύσηµος, δεν έπαψε να ερευνά και ν’ αµφισβητεί την κοινωνική πραγματικότητα της χώρας του, την πίεση των σχημάτων του παρελθόντος και της εξουσίας. Ένα Αφιέρωμα στον σπουδαίο Ιάπωνα σκηνοθέτη, με αφορμή την συμπλήρωση επτά χρόνων, από τον θάνατό του.

Ο Ναγκίσα Οσίμα (Nagisa Oshima: 31 Μαρτίου του 1932 – 15 Ιανουαρίου του 2013), γεννήθηκε στο Κιότο. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, έχασε τον πατέρα του σε ηλικία επτά χρονών. Σπούδασε Νοµικά και Ιστορία στο Κιότο, κι αναµείχθηκε στο έντονα πολιτικοποιημένο φοιτητικό κίνηµα των Ιενγκακουρέν.

Το 1954 προσλαμβάνεται ως βοηθός σκηνοθέτη στην εταιρία «Σότσικου» – ενώ παράλληλα γράφει κριτικές κινηματογράφου – και το 1959 γυρίζει την πρώτη του ταινία: «Η Γειτονιά του έρωτα και της ελπίδας».

Ξεκίνησε να γυρίζει τις πρώτες του ταινίες την εποχή του Γαλλικού Νέου Κύματος και εμπνεύστηκε από αυτό και κυρίως από το Σινεμά του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Τελευταία ταινία του ήταν το «Gohatto» (Ταμπού) μια παραγωγή του 1999. Έφυγε το 2013 σε ηλικία ογδόντα ένα ετών.

Ο Ναγκίσα Όσιμα, υπήρξε μία από τις πιο τολμηρές, ριζοσπαστικές και πολιτικοποιημένες φωνές του νέου Ιαπωνικού Σινεμά. Ο Όσιμα συχνά πυκνά μέσα από το έργο του αμφισβήτησε τις δυνάμεις εξουσίας, διερευνώντας την ανθρώπινη σεξουαλικότητα ως μοχλό αντίστασης. Στο Αφιέρωμα που ακολουθεί, θυμόμαστε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές δημιουργίες του:

«Το Ηµερολόγιο ενός Κλέφτη της Σιντζούκου»
Σκηνοθεσία: Ναγκίσα Όσιμα
Σενάριο: Masao Adachi, Mamoru Sasaki, Nagisa Ôshima
Με τους: Tadanori Yokoo, Rie Yokoyama, Moichi Tanabe
Χώρα Παραγωγής: Ιαπωνία
Έτος Παραγωγής: 1969
Διάρκεια: 94 λεπτά
Φορμά: 35 mm / Ασπρόμαυρη & Έγχρωμη

Η συνοικία Σιντζούκο του Τόκιο όπου διεξάγεται η δράση το θερμό καλοκαίρι του 1968, ήταν την εποχή εκείνη το επίκεντρο φοιτητικών ταραχών. Μέσα σε αυτό το ταραχώδες κλίμα, δυο νέοι προσπαθούν μάταια να ολοκληρώσουν τις σεξουαλικές σχέσεις τους, κάτι που καταφέρνουν στα πλαίσια μιας θεατρικής παράστασης.

Όλα είναι μια συνεχής μετάβαση από την ερµηνεία ενός ρόλου στην πραγματικότητα και αντίστροφα. Κι όταν ο ρόλος και η φαντασία γίνουν αλήθεια, όταν η προσωπική ζωτική έκφραση και ο σεξουαλισμός φτάσουν στην εκπλήρωση, τότε και η γύρω πραγματικότητα αρχίζει να µεταβάλλεται, με αποτέλεσμα και οι δεσμευτικοί κοινωνικοί και ηθικοί κώδικες αρχίζουν να γκρεμίζονται. Μία από τις πιο πειραματικές ταινίες του Όσιμα με συνεχείς αναφορές στο θέατρο, στο Ζενέ, αλλά και στο σινεμά της νουβέλ βαγκ.

«Η Τελετή»
Σκηνοθεσία: Ναγκίσα Όσιμα
Σενάριο: Mamoru Sasaki, Tsutomu Tamura, Nagisa Ôshima
Με τους: Kenzô Kawarasaki, Atsuko Kaku, Atsuo Nakamura
Χώρα Παραγωγής: Ιαπωνία
Έτος Παραγωγής: 1971
Διάρκεια: 122 λεπτά
Φορμά: 35 mm / Έγχρωμη

Ο Ματσούο γίνεται αποδέκτης ενός παράξενου τηλεγραφήματος: ένας συγγενής τού ανακοινώνει τον θάνατό του. Καθώς ταξιδεύει προς το τόπο καταγωγής, παρέα με την εξαδέλφη του, ενθυμούμενος στιγμές από το οικογενειακό παρελθόν, ο Ματσούο ανακαλύπτει ότι όλες έχουν σχέση με τελετουργίες, άλλοτε νεκρώσιμες και άλλοτε γαμήλιες. Η αφήγηση, μέσα από συνεχείς αναδρομές, όλες συνδεδεμένες με κάποια οικογενειακή τελετή, διατρέχει όλο το πρόσφατο παρελθόν της Ιαπωνίας: η ήττα και το τέλος του πολέμου (1946), η ανασυγκρότηση των συντηρητικών δυνάμεων (1952), η αποκήρυξη του ένοπλου αγώνα και η πολιτική πάλη της αριστεράς (1956), η υπογραφή του Αμερικανο-ιαπωνικού συμφώνου (1961), η φοιτητική αναταραχή και το χάρα-κίρι του Γιούκιο Μίσιμα (1971).

Αν κάτι χαρακτηρίζει την ταινία, είναι η θεατρικότητά της, η οργάνωση του κινηματογραφικού κάδρου, ο περιορισμός της δράσης μέσα στον κλειστό και καλά οργανωμένο χώρο του σπιτιού, όπου όλα τα πρόσωπα και οι σχέσεις υπακούουν σ’ ένα αυστηρό τελετουργικό. Σε κάθε οικογενειακή τελετή αντανακλάται το πνεύμα των καιρών και γι’ αυτό η ταινία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια κριτική επισκόπηση της εξέλιξης και της διαμόρφωσης της σύγχρονης ιαπωνικής κοινωνίας. Το παρελθόν ρίχνει πάντα βαριά τη σκιά του στο παρόν, στα πρόσωπα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Παράλληλα, καθώς στο κέντρο της βρίσκονται οικογενειακοί δεσμοί, είναι και μια κριτική στον ίδιο το θεσμό, στις ιεραρχικές του δομές, στις αθέατες και συχνά αποτρόπαιες όψεις του και ενίοτε στις παρεκτροπές του (διπλή αιμομιξία) και εν γένει, στην εξουσία που επιβάλλεται, πολλές φορές με τρόπο βίαιο και τραυματικό, στα μέλη του.

«Η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων»
Σκηνοθεσία: Ναγκίσα Όσιμα
Σενάριο: Ναγκίσα Όσιμα
Με τους: Tatsuya Fuji, Eiko Matsuda, Aoi Nakajima
Χώρα Παραγωγής: Ιαπωνία – Γαλλία
Έτος Παραγωγής: 1976
Διάρκεια: 120 λεπτά
Φορμά: 35 mm / Έγχρωμη

Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από την παθιασμένη ερωτική σχέση της Σάντα Άμπε, πρώην πόρνης και νυν υπηρέτριας ενός ξενώνα, και του εργοδότη της, Κιτσίσο Ίσιντα. Καθώς οι ερωτικές εμπειρίες του ζευγαριού γίνονται εντονότερες, το πάθος μετατρέπεται σε εμμονή και το ζευγάρι απομονώνεται στον δικό του μικρόκοσμο. Η Σάντα γίνεται όλο και πιο κτητική και εκείνος όλο και πιο πρόθυμος να την ικανοποιήσει. Έτσι, πειραματίζονται με επικίνδυνα ερωτικά παιχνίδια, τα οποία τελικά θα τους οδηγήσουν σ’ ένα βίαιο τέλος ως πράξη υπέρτατης ικανοποίησης.

Βασισμένη σ’ ένα πραγματικό γεγονός που συγκλόνισε την ιαπωνική κοινωνία τη δεκαετία του 1930, η ταινία του Ναγκίσα Όσιμα παραμένει ακόμα και σήμερα εξαιρετικά πρωτότυπη και αντισυμβατική. Αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές αλλά και θύελλα αντιδράσεων διεθνώς, το δημιούργημα του Όσιμα εξερευνά ρεαλιστικά και άφοβα τη δύναμη της ερωτικής επιθυμίας.

Η αυστηρή λογοκρισία της Ιαπωνίας, δεν επέτρεπε στον σκηνοθέτη να κάνει την ταινία όπως την είχε οραματιστεί. Προκειμένου να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο, η ταινία καταχωρήθηκε επισήμως ως παραγωγή γαλλικής εταιρίας και το υλικό στάλθηκε στη Γαλλία για επεξεργασία και μοντάρισμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι και σήμερα, η “Αυτοκρατορία των Αισθήσεων” δεν έχει προβληθεί ποτέ χωρίς λογοκρισία στην Ιαπωνία. Η ταινία είχε πραγματοποιήσει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου, το 1976.

«Η Αυτοκρατορία του Πάθους»
Σκηνοθεσία: Ναγκίσα Όσιμα
Σενάριο: Itoko Nakamura, Nagisa Ôshima
Με τους: Tatsuya Fuji, Kazuko Yoshiyuki, Takahiro Tamura
Χώρα Παραγωγής: Ιαπωνία – Γαλλία
Έτος Παραγωγής: 1978
Διάρκεια: 105 λεπτά
Φορμά: 35 mm / Έγχρωμη

Το 1895 σε αγροτική περιοχή της Ιαπωνίας, μια νοικοκυρά διατηρεί παθιασμένη σχέση μ’ έναν νεαρότερο άντρα που μόλις γύρισε από τον πόλεμο. Μετά από μια νύχτα παθιασμένου έρωτα, το ζευγάρι αποφασίζει πως ο ηλικιωμένος σύζυγος πρέπει να πεθάνει. Τρία χρόνια μετά το έγκλημα, το φάντασμα του δολοφονημένου εμφανίζεται. Μπροστά στην αποκάλυψη του φονικού και της τιμωρίας, το άνομο ζευγάρι βυθίζεται στην απόγνωση και τις ενοχές. Μια κλασσική ταινία δοσμένη μ’ ένα στιλ γεμάτο παροξυσμό αλλά και ποίηση, βασισμένη σε αληθινό περιστατικό που συνέβη το 1895 σε απομονωμένο χωριό της Ιαπωνίας. Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στις Κάννες.

«Καλά Χριστούγεννα Κύριε Λώρενς» (Merry Christmas Mr. Lawrence)
Σκηνοθεσία: Ναγκίσα Όσιμα
Σενάριο: Laurens van der Post(novel), Nagisa Ôshima, Paul Mayersberg
Πρωταγωμιστούν: Ντέιβιντ Μπόουι, Τομ Κόντι, Ρουίτσι Σακαμότο, Τακέσι Κιτάνο
Έτος Παραγωγής: 1983
Χώρα Παραγωγής: Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Νέα Ζηλανδία
Διάρκεια: 123 λεπτά

Ο Λοχίας Τζων Λώρενς (Τομ Κόντι) είναι αιχμάλωτος των Ιαπώνων, το 1942. Αποτελεί αίνιγμα ανάμεσα στους συγκρατούμενους του καθώς είναι ο μόνος που μπορεί να έχει ένα είδος επικοινωνίας με τους Ιάπωνες δεσμώτες του και μοιάζει ν’ αντιλαμβάνεται την κουλτούρα τους. Οι Ιάπωνες το γνωρίζουν και τον προκαλούν φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με το σύστημα αξιών τους. Οι συνθήκες δυσκολεύουν όταν φέρνουν αιχμάλωτο τον σκληρό, υπερήφανο και θαρραλέο Λοχαγό, Ζακ Σελιέ (Ντέιβιντ Μπόουι). Ο Λώρενς ξέρει πως οι φύλακες θα προσπαθήσουν να σπάσουν το ηθικό του Σελιέ και θα κάνουν τα πάντα γι’ αυτό. Αυτό που θ’ ακολουθήσει δεν είναι απλά μια μάχη για επιβίωση είναι κάτι πολύ περισσότερο, είναι η μάχη μεταξύ δύο κοσμοθεωριών.

Η ταινία ενώνει δύο από τα αγαπημένα θέματα του Ναγκίσα Οσίμα. Τον έρωτα και τη βία. Είναι διακριτά σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, αντικρούοντας, συμπληρώνοντας και καθορίζοντας το ένα το άλλο. Όπως σε πολλές προηγούμενες δουλειές του σκηνοθέτη, έτσι κι εδώ, είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις το ένα από το άλλο. Η βία δεν αποκλείει απαραίτητα την ύπαρξη του έρωτα. Μία υπέροχη ταινία, γεμάτη εκπληκτικές ερμηνείες, στιγμές αλήθειας και ομορφιάς, που αναδύονται μέσα από εξαιρετικούς διαλόγους.

Ο σκηνοθέτης έξυπνα αντιπαραθέτει τη στρατιωτική ακαμψία της παράδοσης με την ανθρωπιά, την απόλυτη χιμαιρική αντίληψη του ανδρισμού και της τιμής με τις συναισθηματικές και σεξουαλικές αδυναμίες, την ιαπωνική κουλτούρα με τη δυτική. Το φιλμ «Καλά Χριστούγεννα Κύριε Λώρενς», προβλήθηκε στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών το 1983, ενώ τιμήθηκε και με το Βραβείο BAFTA για το υπέροχο μουσικό σκορ του Ryuichi Sakamoto.