Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ένας μοναδικός συγγραφέας, δημοσιογράφος, πολιτικός, μουσικός, ποιητής και φιλόσοφος. Μέσα από το πλούσιο λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό του έργο καθιερώθηκε παγκοσμίως ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες. Η επιρροή του υπήρξε σημαντική στον χώρο της Έβδομης Τέχνης και παρουσιάζουμε στην Κινηματογραφική Στήλη του Tvxs.gr ένα Αφιέρωμα, με οδηγό τις ταινίες που προέκυψαν από διασκευές των έργων του.

«Ο ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο μαθητής του. Κι όταν πια του διευκολύνει το πέρασμα, αφήνεται χαρούμενα να γκρεμιστεί, ενθαρρύνοντας τον μαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες» – Νίκος Καζαντζάκης (18 Φεβρουαρίου / 3 Μαρτίου του 1883 – 26 Οκτωβρίου του 1957)

Διαβάστε επίσης:
Νίκος Καζαντζάκης: Μια αστραπή η ζωή του… μα πρόλαβε

«Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» (He Who Must Die – Celui qui doit mourir – 1957) του Ζυλ Ντασέν

Το 1957 ο Ζυλ Ντασέν μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη, το κλασσικό και διαχρονικό βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Σκηνοθετώντας με τρόπο ανάγλυφο τον μυστικιστικό, ο δημιουργός παρουσιάζει με ρεαλισμό το βαθιά κοινωνικό και λίαν θρησκευτικό θέατρο του παραλόγου που διαδραματίζεται σ’ ένα φτωχικό ορεινό χωριό της Μικράς Ασίας και τις δραματικές συνέπειες που μοιραία θα ακολουθήσουν.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι ενός χωριού της Κρήτης εγκαταλείπουν τα σπίτια και τη γη τους έπειτα από ένα πογκρόμ των Τούρκων και κυνηγημένοι φτάνουν μετά από πολυήμερη πεζοπορία στη Λυκόβρυση. Ένα πλούσιο χωριό, όπου οι κάτοικοι ετοιμάζονται για την αναπαράσταση των Παθών του Χριστού και του μαρτυρίου της Σταύρωσης, σύμφωνα μ’ ένα παλιό, τοπικό έθιμο. Οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες μπαίνουν ταλαιπωρημένοι με επικεφαλής τον ιερέα τους, τον παπα-Φώτη, στην πλατεία του χωριού.

Ενώ οι κάτοικοι τους προσφέρουν τροφή και καταφύγιο, αντίθετα ο τοπικός ιερέας, ο παπα-Γρηγόρης και οι προύχοντες, τους αντιμετωπίζουν εχθρικά, καθώς θεωρούν ότι οι νεοφερμένοι παρίες είναι απειλή για τα συμφέροντα και τα κεκτημένα τους. «Τόπος για τους χολεριασμένους δεν υπάρχει» κραυγάζει ο παπα-Γρηγόρης. Έτσι, το πλήθος των κυνηγημένων, αλλά υπερήφανων χωρικών, ανεβαίνει, κουβαλώντας τον σταυρό του μαρτυρίου, τον δικό του Γολγοθά, το ξερό βουνό της Σαρακίνας που δεσπόζει στην περιοχή.

Η ταινία είναι βασισμένη στο σπουδαίο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη και είναι γυρισμένη στα Κριτσά της Κρήτης, με κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη, τη Μελίνα στον ρόλο της Μαγδαληνής και τον Πιερ Βανέκ σ’ εκείνον του Χριστού. Ο Ζυλ Ντασέν αναφέρει ο ίδιος σχετικά με τα γυρίσματα:

«Μια από τις ευτυχέστερες εμπειρίες της ζωή μου ήταν η συνεργασία με τους κατοίκους της Κριτσάς και των γύρω χωριών που συμμετείχαν στην ταινία. Οι πιο πολλοί δεν ήξεραν γράμματα κι έτσι τα βράδια, όταν γύριζαν από τα χωράφια, μαζευόμασταν στην αυλή του σχολείου και με διερμηνέα τη Μελίνα, τους μιλούσαμε για το βιβλίο και τις σκηνές που θα γυρνούσαμε. Υπέροχη εμπειρία… Στο βιβλίο, ξέρετε, υπάρχουν οι φτωχοί και οι πλούσιοι, οι προύχοντες του χωριού. Ε, λοιπόν, κανείς δεν ήθελε να παίξει έναν από τους προύχοντες! Εκεί όμως που δεν πείθονταν με τίποτα ήταν στο να παίξουν τους Τούρκους. Ξέρετε τελικά ποιοι έπαιξαν τους Τούρκους; Καουμπόηδες από τη διπλανή Αμερικανική Βάση…»

Ο σπουδαίος Αμερικανός σκηνοθέτης, Μάρτιν Σκορσέζε, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο Ντασέν κατόρθωσε να συνδυάσει την παραδοσιακή αφηγηματικότητα του κινηματογράφου του Χόλιγουντ με το οπτικό στυλ του ευρωπαϊκού κινηματογράφου […]. Το ντοκιμαντερίστικο ύφος του, η χρήση φυσικών χώρων και η εμμονή του στα αστικά τοπία, άσκησαν πολύ μεγάλη επιρροή σ’ έναν σημαντικό αριθμό κινηματογραφικών δημιουργών.»

Διαβάστε επίσης:
Ζυλ Ντασέν: Aφιέρωμα σε έναν σπουδαίο σκηνοθέτη και φιλέλληνα

«Αλέξης Ζορμπάς» (Zorba the Greek – 1964) του Μιχάλη Κακογιάννη

Η ταινία «Αλέξης Ζορμπάς», σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη – με πρωταγωνιστές τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παππά και Σωτήρη Μουστάκα – είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη: «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Τη διαχρονική μουσική υπογράφει ο Μίκης Θεοδωράκης, ενώ το φιλμ απέσπασε και τρία Βραβεία Όσκαρ:

• Όσκαρ Β´ Γυναικείου Ρόλου στη Λίλα Κέντροβα.
• Όσκαρ Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης (για ασπρόμαυρη ταινία) στον Βασίλη Φωτόπουλο
• Όσκαρ Φωτογραφίας (για ασπρόμαυρη ταινία) στον Γουόλτερ Λασάλι

Από τους δημοφιλέστερους λογοτεχνικούς ήρωες ο Ζορμπάς ταυτίστηκε κινηματογραφικά με τον Άντονι Κουίν. Ο Άλαν Μπέιτς ερμήνευσε τον συγγραφέα, η Ειρήνη Παππά την ελκυστική και επιθετική χήρα και ο Γιώργος Φούντας τον Μαυραντώνη. Για το ρόλο της μαντάμ Ορτάνς επιλέγει η Λίλα Κέντροβα που την επόμενη χρονιά τιμήθηκε με Όσκαρ για την ερμηνεία της. Όμως σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, Μιχάλη Κακογιάννη: «Η αποκάλυψη της ταινίας είναι οι Κρητικοί κομπάρσοι», ενώ είχε χαρακτηρίσει το φιλμ «Αλέξης Ζορμπάς», ως μία «αναρχική κωμωδία».

Διαβάστε επίσης:
Μιχάλης Κακογιάννης: Ο Έλληνας του κόσμου

«Ο Τελευταίος Πειρασμός» (The Last Temptation of Christ – 1988) του Μάρτιν Σκορτσέζε

Ο ξυλουργός Ιησούς από τη Ναζαρέτ, που βασανίζεται από τους πειρασμούς των δαιμόνων, της ενοχής για την παραγωγή σταυρών για τους Ρωμαίους, του οίκτου για τους ανθρώπους και τον κόσμο, και της σταθερής πρόσκλησης από το Θεό, αποφασίζει να βρει τί επιθυμεί ο Θεός από αυτόν. Αλλά, καθώς η αποστολή του πλησιάζει στην εκπλήρωση, καλείται να αντιμετωπίσει τον μέγιστο πειρασμό: την κανονική ζωή ενός καλού ανθρώπου με την Μαρία Μαγδαληνή.

Από τις πιο χαρακτηριστικές δημιουργίες του είδους, ο «Τελευταίος Πειρασμός» του Σκορτσέζε, είναι ένα εξαιρετικό υπαρξιακό δράμα, το οποίο εξελίσσεται σταδιακά, καθώς η ταινία είναι βασισμένη, όχι στα Ευαγγέλια, αλλά στο ομώνυμο και πολυσυζητημένο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Πρωταγωνιστούν: Γουίλεμ Νταφόε, Χάρβεϊ Καϊτέλ, Πολ Γκρέκο, Βέρνα Μπλουμ. Το φιλμ ήταν Υποψήφιο για Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας.

Διαβάστε επίσης:
Η σχέση Κινηματογράφου και Θρησκείας μέσα από δώδεκα ταινίες

Αξίζει επίσης να σημειώσουμε την μικρού μήκους ταινία «Δίαυλος Υ» του 1973, βασισμένη στην «Ασκητική», σε σκηνοθεσία του Διονύση Μαλούχου, αλλά και το ντοκιμαντέρ «33.333: Η Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη» του 2016, σε σκηνοθεσία του Μένιου Καραγιάννη, το οποίο είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε και στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα ταξίδι αναζήτησης με πυξίδα το επικό ποίημα «Οδύσσεια» του κορυφαίου συγγραφέα που συγκινεί αναγνώστες σε όλο τον κόσμο.

Τέλος θα πρέπει να αναφερθούμε και στη νέα ταινία του Γιάννη Σμαραγδή, «Καζαντζάκης» (Nikos Kazantzakis – 2017), η οποία αναμένεται να κυκλοφορήσει στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες, την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου σε διανομή της εταιρείας Odeon και το σενάριο της οποίας βασίζεται στην αυτοβιογραφία του μεγάλου Έλληνα και οικουμενικού συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη, «Αναφορά στον Γκρέκο».

Είναι μια πολυκύμαντη αναζήτηση του συγγραφέα, μέσα από όνειρα και ταξίδια σε τόπους που αγάπησε, διεκδικώντας να κατανοήσει βιωματικά τον Χριστό, τον Βούδα, τον Λένιν, για να καταλήξει, μέσω του Οδυσσέα του, στην «Κρητική Ματιά» η οποία τον οδήγησε στην κατάργηση του φόβου του θανάτου και στην κατάκτηση μιας ανώτερης ελευθερίας. Πρόκειται για μια ιστορία αγάπης, πίστης και δύναμης ενός συγγραφέα που μπόρεσε να ξεπεράσει τις αντιξοότητες και τη βαρβαρότητα της εποχής του και να μείνει το έργο του αιώνιο. Πρωταγωνιστούν: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Αλέξανδρος Καμπαξής, Στέφανος Ληναίος, Μαρίνα Καλογήρου, Αργύρης Ξάφης, Θοδωρής Αθερίδης, Μαρία Σκουλά, Νίκος Καρδώνης, Αμαλία Αρσένη, Γιούλικα Σκαφίδα, Ζέτα Δούκα, Alexandros Kollatos, Στάθης Ψάλτης.