Της Διονυσιας Bοριδη από την «Καθημερινή»

Ισχυρές παρακαταθήκες ελπίδας, για ένα καλύτερο αύριο, μας άφησε το 2009, μέσω σημαντικών ανακαλύψεων σε ιατρικά εργαστήρια που ανοίγουν ορίζοντες για νέες θεραπείες, την ίδια ώρα που τα σχέδια για μελλοντικό εποικισμό της Σελήνης δεν παραπέμπουν σε ταινία επιστημονικής φαντασίας. Το Διάστημα ξεδίπλωσε και άλλα μυστικά του, ενώ έγινε και η «παρουσίαση» ενός μακρινού, κοινού, μας προγόνου, «ηλικίας» 4,4 εκατ. ετών. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης διασκέδασαν τις δυσοίωνες εκτιμήσεις πολλών, ότι το 2009 θα πέρναγε στην ιστορία ως «χρονιά της γρίπης».

Παλαιοντολογία

Πρόγονος ηλικίας 4,4 εκατ. ετών

Πολλοί έκαναν λόγο για τη σημαντικότερη επιστημονική ανακοίνωση του 2009. Oι ερευνητές τον Οκτώβριο «παρουσιάζουν» την Αρντι, ένα απολίθωμα 4,4 εκατομμυρίων ετών, που βρέθηκε στην Αιθιοπία το 1994. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πρόκειται για οστά ενός απώτατου προγόνου μας, ο οποίος μπορούσε να αναρριχάται στα δένδρα και να περπατά στα δύο πόδια, αλλά δεν μπορούσε να διανύει μεγάλες αποστάσεις. Για την ανάλυση των στοιχείων απαιτήθηκαν 15 χρόνια.

Ιατρική

Πανδημία, πανικός, αλλά και ανακαλύψεις στα εργαστήρια

Ο νέος ιός: Η εμφάνιση ενός εντελώς νέου στελέχους ιού της γρίπης στο Μεξικό, στα τέλη Μαρτίου, προκαλεί συναγερμό στην επιστημονική κοινότητα και ταυτόχρονα ελκύει σαν μαγνήτης τα Μέσα Ενημέρωσης. Για διάστημα άνω των τριάντα χρόνων, οι λοιμωξιολόγοι ανέμεναν την εμφάνιση ενός τέτοιου παθογόνου παράγοντα, έναντι του οποίου δεν θα είχαμε καμία ανοσία. Πολλοί μάλιστα, διατύπωσαν την εκτίμηση ότι το νέο στέλεχος, θα προκαλούσε εκατομμύρια θανάτους ανά τον κόσμο, όπως συνέβη με την ισπανική γρίπη του 1918. Το στέλεχος Α (Η1Ν1) που εντοπίστηκε στο Μεξικό, μέσα σε μερικούς μήνες εξαπλώθηκε παντού. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας κήρυξε πανδημία στις 11 Ιουνίου, εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από τη νέα γρίπη. Στη συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων, το νόσημα είχε ήπια συμπτώματα, ενώ πιο επικίνδυνο αποδείχθηκε για νέους, εγκύους και παιδιά. Σε χρόνο-ρεκόρ παρασκευάστηκαν εμβόλια και οι εκστρατείες εμβολιασμού ανά τον κόσμο συνεχίζονται. Αλλωστε, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η πανδημία δεν έχει περάσει και ο εφησυχασμός αποτελεί «συνταγή για μελλοντική καταστροφή».

Βλαστοκύτταρα: Τον Απρίλιο, μήνυμα ελπίδας γεννήθηκε μέσω της έρευνας για τα βλαστοκύτταρα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα «απελευθερώνει» τις έρευνες σε αυτό το πεδίο, και μάλιστα αποφασίζει να χρηματοδοτούνται από κρατικά κονδύλια, αίροντας ταυτόχρονα τους περιορισμούς που είχε επιβάλει ο προκάτοχος του, Τζορτζ Μπους. Μια νέα εποχή για την έρευνα -λένε οι ειδικοί- έχει αρχίσει. Τι ακριβώς πρόκειται να φέρει ο συγκεκριμένος ιατρικός τομέας, είναι νωρίς να εκτιμηθεί, ωστόσο οι προσδοκίες είναι τεράστιες.

Γονίδια και ασθένειες: Ενα ακόμα σημαντικό ιατρικό βήμα έγινε στη μελέτη των μηχανισμών που ευθύνονται για την εκδήλωση ασθενειών. Τον Οκτώβριο, Αμερικανοί ερευνητές που μελετούν δερματικά κύτταρα και ανθρώπινα βλαστοκύτταρα δίνουν στη δημοσιότητα τον πρώτο λεπτομερή χάρτη του ανθρωπίνου επιγονιδιώματος (δηλαδή, της μεταβολής συμπεριφοράς των γονιδίων υπό συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες). Η μελέτη, λένε οι ειδικοί, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν ποιοι παράγοντες και με ποιο τρόπο επηρεάζουν τον γενετικό μας κώδικα και το «γιατί» εμφανίζονται διάφορες ασθένειες, όπως π.χ. ο καρκίνος.

Συνθετική ζωή: Το 2009 έγινε η αρχή που θα επιτρέψει μελλοντικά τη δημιουργία ζωής «από το μηδέν». Ερευνητές του πανεπιστημίου Χάρβαρντ σχεδιάζουν να δημιουργήσουν το πρώτο απολύτως συνθετικό ριβόσωμα. Πρόκειται για το ενεργειακό εργοστάσιο του κυττάρου, και αυτό που «μεταφράζει» τα γονίδια σε πρωτεΐνες, δηλαδή τις δομικές μονάδες ιστών και οργάνων. Μελλοντικά, οι επιστήμονες ευελπιστούν ότι θα καταφέρουν να δημιουργήσουν κύτταρα. Η συνθετική βιολογία είναι εδώ.

Διάστημα

Η πραγματικότητα ξεπερνά την επιστημονική φαντασία

Νερό στη Σελήνη: Ανιχνεύεται νερό στην επιφάνεια του φυσικού δορυφόρου του πλανήτη μας. Η NASA, τον Οκτώβριο, εξαπολύει στην επιφάνεια της Σελήνης δύο τεχνητούς δορυφόρους, σαν βολίδες, και οι επιστήμονες «ανακαλύπτουν» νερό και πάγο. Πολλοί αστρονόμοι εκτιμούν, μάλιστα, ότι η ποσότητα νερού στους κρατήρες της Σελήνης είναι αρκετή για τις… μελλοντικές αποικίες μας εκεί. Επίσης στοιχεία που συγκεντρώνονται από τρία διαφορετικά διαστημόπλοια υποδεικνύουν την ύπαρξη μορίων νερού στο έδαφος της Σελήνης.

Μεθάνιο στον Αρη: Οι επιστήμονες ανακοίνωσαν τον Ιανουάριο ότι εντόπισαν μεγάλες ποσότητες μεθανίου στον Αρη. Το συγκεκριμένο αέριο υπάρχει στην ατμόσφαιρα για μικρό χρονικό διάστημα έως ότου καταστραφεί από το ηλιακό φως. Συνεπώς οι συγκεντρώσεις μεθανίου στον Κόκκινο Πλανήτη «μαρτυρούν» ότι υπάρχει διαρκής ανανέωση του μεθανίου από γεωχημικές διαδικασίες ή από μικροβιακή ζωή. Το ερώτημα έρχεται και πάλι στο προσκήνιο. Υπάρχει ζωή στον Αρη;

Tο «Ατλαντίς»: Τον Μάιο εκτοξεύθηκε από τη Φλόριντα το διαστημικό λεωφορείο «Ατλαντίς». Το πλήρωμά του είχε αποστολή να πραγματοποιήσει τις απαραίτητες επισκευές στο Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ, δίνοντάς του στην πραγματικότητα το φιλί της ζωής. Σύμφωνα με τη NASA η αποστολή στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία.

Δύο τηλεσκόπια: Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ΕSA), τον Μάιο, εκτοξεύει τα τηλεσκόπια Χέρσελ και Πλανκ. Το πρώτο πρόκειται να μελετήσει τη γέννηση αστεριών, γαλαξιών και την εξέλιξή τους. Το δεύτερο θα χαρτογραφήσει το αρχέγονο φως του κόσμου.

Μετά 40 χρόνια: Τον Ιούλιο γιορτάστηκε σε όλο τον κόσμο η 40ή επέτειος από την πρώτη φορά που ο άνθρωπος πάτησε στο Φεγγάρι. Με την ευκαιρία των επετειακών εορτασμών, η αμερικανική υπηρεσία διαστήματος, η NASA, δίνει στη δημοσιότητα νέες φωτογραφίες των σημείων προσελήνωσης εκείνης της πρώτης αποστολής.

«Σκοτεινή ύλη»: Αμερικανοί ερευνητές στα τέλη Δεκεμβρίου υποστήριξαν ότι κατάφεραν, με τη βοήθεια κάποιων σημάτων, να εντοπίσουν στο Διάστημα «σκοτεινή ύλη». Θα επιχειρήσουν να τεκμηριώσουν τα ευρήματά τους τη χρονιά που έρχεται.

Φυσική

Ο CERN επέστρεψε καλύτερος

Επαναλειτουργεί από τον Νοέμβριο ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων του CERN μετά από επισκευές πολλών μηνών, και σύμφωνα με τα στοιχεία των επιστημόνων «έως αυτή τη στιγμή όλα βαίνουν καλώς». Ο επιταχυντής, στις 29 Νοεμβρίου, καταφέρνει να σπάσει όλα τα προηγούμενα ρεκόρ και λαμβάνει επάξια τη θέση του πιο ισχυρού επιταχυντή του κόσμου. Στόχος των ερευνητών είναι με τη βοήθειά του να «αναδημιουργήσουν» τις συνθήκες που επικρατούσαν λίγα δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Εκρηξη («Μπιγκ Μπανγκ»).