Τις επόμενες εβδομάδες, ένας στόλος διαστημικών ανιχνευτών θα εκτοξευθεί στο διάστημα από σταθμούς εκτόξευσης σε όλο τον κόσμο και θα προωθηθεί προς ένα από τα πιο μυστηριώδη αντικείμενα του ηλιακού συστήματος: τον πλανήτη Άρη. Τα διαστημικά σκάφη από τις ΗΠΑ, από την Κίνα και από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ξεκινούν τις αποστολές τους με διαφορά λίγων ημερών το ένα από το άλλο. Πρόκειται για ταξίδια επτά μηνών με στόχο να ερευνήσουν τον κόκκινο πλανήτη. 

Ποτέ δεν έχει δρομολογηθεί τόσο μεγάλη διαπλανητική κυκλοφορία καθ’ οδόν προς τον Άρη ταυτόχρονα – και όλα αυτά έχουν σκοπό να βοηθήσουν να απαντηθεί μια ερώτηση, που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες για δεκαετίες: υπάρχει, ή υπήρξε ποτέ, ζωή στον Άρη;

«Οι αποστολές ρομπότ κατά την τελευταία περίπου δεκαετία έχουν δείξει ότι ο Άρης δεν είναι ένα νεκρό, εξωγήινο μέρος, όπως είχαμε καταλήξει στα τέλη του 20ου αιώνα. Στην πραγματικότητα είναι ένας κόσμος διάσπαρτος με παλιούς πυθμένες λιμνών, αποξηραμένα κανάλια ποταμών και οργανικό υλικό», δήλωσε ο καθηγητής Ray Arvidson, του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, St Louis.

Με άλλα λόγια, πολύ παλιά, δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ο Άρης ήταν ζεστός και υγρός. Τώρα θα μάθουμε αν αυτές οι συνθήκες οδήγησαν στην εξέλιξη της ζωής στον Άρη, όπως έκαναν στη Γη, και θα δούμε αν κάτι από αυτή τη ζωή εξακολουθεί να υπάρχει κάτω από το έδαφος.

Σε κάθε περίπτωση, τα διαστημόπλοια, που αποτελούν το νέο στόλο του Άρη, είναι εξαιρετικά φιλόδοξα στο σχεδιασμό και την κατασκευή. Η αποστολή των ΗΠΑ – που θα ξεκινήσει στις αρχές Αυγούστου – θα περιλαμβάνει την ρήψη ενός ρομπότ ρόβερ σε μέγεθος φορτηγού, που ονομάζεται Perseverance, στον κρατήρα Jezero, κοντά σε ένα αρχαίο δέλτα ποταμού, στην περιοχή Syrtis Major του Άρη. Στη συνέχεια θα εξετάσει βράχους από τον κρατήρα και θα συλλέξει δείγματα, τα οποία θα αφήσει σε κρύπτες για να συλλεχθούν σε μερικά χρόνια από ένα άλλο ρομπότ ρόβερ-που ακόμη δεν έχει κατασκευαστεί.

Στη συνέχεια, τα δείγματα θα τοποθετηθούν σε πύραυλο και θα εκτοξευθούν πίσω στη Γη με την ελπίδα να φέρουν περίπου 500g εδάφους και βράχων από τον Άρη στα εργαστήρια των ερευνητών μέχρι το 2031. Αυτά τα δείγματα θα μπορούσαν να αποκαλύψουν σημάδια παρελθούσας ή ακόμα και παρούσας ζωής στον Άρη. Επιπλέον, το Perseverance θα μεταφέρει ένα μικροσκοπικό ελικόπτερο ρομπότ, μια ακόμη πρωτιά για τον Άρη, και θα προσπαθήσει επίσης να εξάγει οξυγόνο από το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του Άρη – ως δοκιμή των μεθόδων για την υποστήριξη των μελλοντικών ανθρώπινων εξερευνητών του πλανήτη.

Εξίσου φιλόδοξη, η κινεζική αποστολή, Tianwen-1, είναι ουσιαστικά ένα διαστημόπλοιο 3 σε 1, που αποτελείται από έναν δορυφόρο που θα μπει σε τροχιά γύρω από τον Άρη, ένα lander, και επίσης ένα rover, που θα ταξιδέψει σε όλη την επιφάνεια του Άρη σε αναζήτηση νερού, πάγου και άλλων στοιχείων. Η Κίνα έχει αναπτύξει πρόσφατα σημαντική εξειδίκευση στην προσγείωση διαστημικών σκαφών και ρομπότ rovers στη Σελήνη. Τώρα κλιμακώνει τις λειτουργίες της και διασχίζει το διάστημα για να δοκιμάσει το υλικό της στον Άρη. Οι ακριβείς λεπτομέρειες της αποστολής Tianwen-1, που ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες, είναι περιορισμένες, ωστόσο εάν επιτύχει η αποστολή, η Κίνα θα γίνει η πρώτη χώρα που θα καταφέρει να θέσει σε τροχιά ένα σκάφος, να το προσεδαφίσει και να αναπτύξει ένα ρομποτικό όχημα στην πρώτη της αποστολή.

Και τέλος, υπάρχει η αποστολή στον Άρη των Εμιράτων, ή, όπως είναι επίσης γνωστή, η «Ελπίδα». Πρόκειται για την πρώτη διαπλανητική αποστολή, που πραγματοποιείται από από αραβικό έθνος. Το σκάφος που εκτοξεύτηκε πριν από μερικές ημέρες θα εισέλθει στην τροχιά του Άρη στις αρχές του 2021, σηματοδοτώντας την 50ή επέτειο από τη ίδρυση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, και θα μελετήσει, λεπτομερώς, την ατμόσφαιρα του Κόκκινου Πλανήτη. Το σκάφος είναι εξοπλισμένο με ένα υπέρυθρο φασματόμετρο για τη μελέτη των σύννεφων του Άρη και των καταιγίδων σκόνης και με ανιχνευτές υπεριώδους ακτινοβολίας για την ανάλυση των αερίων στην άνω ατμόσφαιρα του πλανήτη. Τα δεδομένα αυτά θα συνδυαστούν και θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή του πρώτου παγκόσμιου μετεωρολογικού χάρτη του πλανήτη.

Αυτή η αύξηση των αποστολών στον Άρη είναι αξιοσημείωτη, αν και, το γεγονός ότι αυτές οι εξερευνήσεις έχουν όλες ημερομηνίες εκτόξευσης τόσο κοντά η μια στην άλλη, επηρεάζεται επίσης από την ουράνια μηχανική, πρόσθεσε η αστροβιολόγος του Ανοικτού Πανεπιστημίου, Susanne Schwenzer. «Κάθε 26 μήνες, οι τροχιές της Γης και του Άρη ευθυγραμμίζονται με τρόπο που καθιστά σχετικά εύκολη την αποστολή πυραύλου εκεί», δήλωσε στον Observer. «Αυτά τα παράθυρα εκτόξευσης διαρκούν μόνο μερικές εβδομάδες και ένα είναι έτοιμο να ανοίξει – γεγονός που εξηγεί γιατί αυτά τα διαφορετικά διαστημικά σκάφη προετοιμάζονται για εκτόξευση σε μια τόσο σύντομη περίοδο αυτό το καλοκαίρι». 

Η αποστολή τριών ξεχωριστών αποστολών εξερεύνησης στον Άρη εξακολουθεί να είναι μια εξαιρετικά φιλόδοξη δέσμευση, ιδιαίτερα καθώς αυτά τα σκάφη εκτοξεύονται τη στιγμή που ο πλανήτης μας έχει κατακλυστεί από μια πανδημία, που έχει οδηγήσει σε εκτεταμένες αναστολές και ακυρώσεις πολλών άλλων επιστημονικών προσπαθειών. Πράγματι, αν δεν ήταν ο Covid-19, μια τέταρτη αποστολή, μια κοινή ευρω-ρωσική εξερεύνηση, ο ExoMars, θα είχε ενταχθεί στον στόλο των ρομπότ με προορισμό τον Κόκκινο Πλανήτη αυτό το καλοκαίρι. Ωστόσο, έχει πλέον αναβληθεί, αλλά δεν θα ξεκινήσει μέχρι το 2022, όταν ανοίξει το επόμενο παράθυρο εκτόξευσης για τις αποστολές στον Άρη. Το ενδιαφέρον μας για τον Κόκκινο Πλανήτη θα συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα, απ’ ό,τι φαίνεται.

«Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η εξερεύνηση του Άρη περνάει μια αναγέννηση», πρόσθεσε ο Arvidson. «Στη δεκαετία του 1970, οι αποστολές Viking στον Άρη αποκάλυψαν έναν κόσμο που φαινόταν να είναι εντελώς νεκρός και σταματήσαμε να στέλνουμε αποστολές στον πλανήτη για μερικές δεκαετίες. Ωστόσο, οι πιο πρόσφατες έρευνες έχουν αλλάξει αυτή την άποψη». 

Αυτές οι αποστολές – οι οποίες περιλαμβάνουν τα αμερικανικά ρομπότ rovers Spirit, Opportunity και Curiosity – έχουν δείξει ότι ο Άρης πρέπει κάποτε να ήταν πλούσιος σε βλάστηση και ζεστός, αλλά ήταν καταδικασμένος ως λίκνο για σύνθετη ζωή λόγω του μεγέθους του. Η διάμετρος του πλανήτη είναι η μισή από αυτή της Γης, που σημαίνει ότι έχει πολύ μικρότερο πυρήνα στην καρδιά του σε σύγκριση με αυτόν στο κέντρο του δικού μας πλανήτη. Ο πυρήνας του Άρη, αφού τύχθηκε, ψύχθηκε και στερεοποιήθηκε δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ενώ ο μεγαλύτερος πυρήνας μας έχει παραμείνει ζεστός και λιωμένος επιτρέποντας στα ρεύματα μεταφοράς μέσα του να παράγουν ένα μαγνητικό πεδίο γύρω από τη Γη.

Και αυτό είναι ζωτικής σημασίας. Χωρίς λιωμένο πυρήνα, ο Άρης δεν μπορούσε πλέον να δημιουργήσει ένα μαγνητικό πεδίο, που τον προστάτευε από την ηλιακή ακτινοβολία, όπως το μαγνητικό πεδίο της Γης εξακολουθεί να μας προστατεύει σήμερα. Ως αποτέλεσμα, η ατμόσφαιρα του Άρη και τα επιφανειακά νερά της παρασύρθηκαν από αυτόν τον βομβαρδισμό ηλιακών σωματιδίων και ο πλανήτης έγινε άγονος και εχθρικός.

Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει μια πιθανότητα ότι η ζωή εξελίχθηκε εκεί πριν την αλλαγή του κλίματος του Άρη, πρόσθεσε η Schwenzer. «Ο Άρης είναι σχετικά μικρός και έτσι θα είχε κρυώσει πιο γρήγορα από τη Γη μετά την καυτή, αρχέγονη δημιουργία του ηλιακού συστήματος πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια.

«Θάλασσες, λίμνες και ποτάμια θα είχαν σχηματιστεί εκεί πριν το σχηματισμό τους στη Γη και έτσι η ζωή μπορεί να είχε φτάσει στον Άρη πριν από τον πλανήτη μας. Μπορούμε να ελπίζουμε, αν μη τι άλλο. Τώρα θέλουμε να βρούμε αποδείξεις ότι προέκυψε και ενδεχομένως μπορεί ακόμα να είναι ακμάζουσα υπόγεια.»

Το ρομπότ rover της NASA «Perseverance» είναι γεμάτο με συσκευές που θα ελέγξουν εξονυχιστικά το έδαφος του Άρη για σημάδια ζωής, που μοιάζουν με μικρόβια. Ένα από αυτά, που ονομάζεται Sherloc, για παράδειγμα θα ελέγξει τους βράχους με ένα υπεριώδες λέιζερ για να εντοπίσει σημάδια οργανικών υλικών ή ορυκτών που σχηματίζονται σε υδαρή περιβάλλοντα.

Ωστόσο, οι βράχοι που το Perseverance συλλέγει πριν την επόμενη επιστροφή του στη Γη είναι αυτοί που προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία να βρεθεί ζωή, υπάρχουσα ή εξαφανισμένη, στον Άρη, λένε οι ερευνητές.

Αυτά θα πρέπει να επιλεγούν προσεκτικά από τους ελεγκτές της αποστολής καθώς το Perseverance θα κινείται γύρω από τον κρατήρα Jezero, προκειμένου να δοθεί στους ερευνητές πίσω στη Γη η καλύτερη ευκαιρία να βρουν στοιχεία της ζωής σε αυτά. Αυτή η επιλογή θα είναι ζωτικής σημασίας γιατί θα διαμορφώσει την κατεύθυνση της επιστήμης του Άρη για τις επόμενες δεκαετίες.

Ούτε θα είναι εύκολο να φέρουμε αυτά τα δείγματα στη Γη. «Δεν μπορείς να τα στείλεις πίσω στη Γη με τη μία. Θα χρειαστούν περίπλοκοι ελιγμοί για να γίνει αυτό,» δήλωσε ο συγγραφέας Nick Booth, του οποίου το βιβλίο  «Η αναζήτηση για τη ζωή στον Άρη», που έχει γράψει  με την Elizabeth Howell, δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα.

Σύμφωνα με το σχέδιο που επινόησαν αμερικανοί και ευρωπαίοι επιστήμονες του διαστήματος, το Perseverance θα συλλέξει δείγματα εδάφους, θα τα τοποθετήσει σε μικρούς μεταλλικούς σωλήνες, θα τα σφραγίσει και θα τα αφήσει σε καθορισμένες τοποθεσίες. Στη συνέχεια, ένα δεύτερο ρομπότ, που θα κατασκευαστεί από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος και είναι γνωστό ως fetch rover, θα προσγειωθεί στον Άρη, θα επισκεφθεί αυτές τις τοποθεσίες, και θα φορτώσει τα δείγματα σε ένα δοχείο μεγέθους γηπέδου ποδοσφαίρου, το οποίο θα τοποθετήσει σε έναν πύραυλο, που θα το στείλει σε τροχιά γύρω από τον Άρη. Στη συνέχεια, ένα δεύτερο διαστημόπλοιο ρομπότ θα πιάσει το δοχείο, θα επιστρέψει στη Γη, και θα το απελευθερώσει έτσι ώστε να προσγειωθεί, με αλεξίπτωτο, στην έρημο της Γιούτα.

Υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαν να πάνε στραβά, αναγνωρίζουν οι ερευνητές, αλλά αν θέλουμε να ανακαλύψουμε αν υπήρχε κάποτε ζωή στον Άρη, και ενδεχομένως εξακολουθεί να υπάρχει εκεί, αυτό είναι το είδος του φιλόδοξου, δαπανηρού έργου που θα πρέπει να αναληφθεί, λένε.

Το κρίσιμο σημείο είναι ότι η εύρεση ζωής στον Άρη υπερβαίνει την αποκάλυψη των μυστικών της δικής μας πλανητικής «αυλής». «Δεν είναι ακόμα κατανοητό πώς προέκυψαν οι πρώτες αναπαραγόμενες μεταβολικές δομές που θα αποκαλούσαμε ‘ζωντανές’», δήλωσε ο αστρονόμος Royal Martin Rees. «Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να είναι μια σπάνια σύμπτωση, που συνέβη μόνο μία φορά στο Γαλαξία μας – εδώ στη Γη. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να είναι κοινή και αποδεικνύεται ότι η ζωή είναι διαδεδομένη σε όλο το σύμπαν».

Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Άρης γοητεύει για τους επιστήμονες – γιατί, αν ανιχνεύσουν ζωντανά όντα σε μια δεύτερη τοποθεσία στο Ηλιακό μας σύστημα, αυτό θα συνιστούσε ότι η ζωή δεν είναι κάτι τυχαίο και είναι πιθανό να έχει προκύψει σε δισεκατομμύρια πλανήτες στο γαλαξία μας. Εξ ου και η παρόρμηση να πάμε στον ‘Αρη. Για να μάθουμε αν είμαστε μόνοι ή όχι στο σύμπαν.

Ωστόσο, υπάρχει μια βασική προειδοποίηση, πρόσθεσε ο Rees. «Θα πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι η προέλευση της ζωής στον Άρη και της ζωής στη Γη ήταν εντελώς ανεξάρτητα μεταξύ τους και αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα – γιατί είναι πιθανό ότι μετεωρίτες και αστεροειδείς που συνετρίβησαν στον Άρη δισεκατομμύρια χρόνια πριν κατά τη διάρκεια της γέννησης του ηλιακού συστήματος θα μπορούσαν να έχουν στείλει βράχους, που μετέφεραν την πρωτόγονη ζωή του Άρη στο διάστημα και κάποιοι θα μπορούσαν να έχουν φτάσει στη Γη. Αυτοί θα μπορούσαν να έχουν σπείρει τη ζωή στον πλανήτη μας. Με αυτό τον τρόπο, όλες οι μορφές ζωής στη Γη, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, θα είχαν πραγματικά προέλθει από τον Άρη. Είμαστε όλοι Αρειανοί, εν ολίγοις!»

Βλέποντας κόκκινο

• 1964 Ο αμερικανικός ανιχνευτής Mariner 4 έκανε την πρώτη επιτυχημένη κοντινή πτήση στον Άρη, επιστρέφοντας τις πρώτες κοντινές εικόνες της επιφάνειάς του. Αποκάλυψαν έναν φαινομενικά γεμάτο κρατήρες, νεκρό κόσμο – οι αστρονόμοι ήλπιζαν να δουν σημάδια βλάστησης και ζωής.
• 1976 Οι ΗΠΑ προσγειώσαν δύο ανιχνευτές Viking. Οι βιολογικές δοκιμές έδειξαν, στους περισσότερους επιστήμονες, ότι ο πλανήτης ήταν άψυχος.
• 1997 Ο αμερικανικός ανιχνευτής Pathfinder μετέφερε ένα μικροσκοπικό, ρομποτικό ρόβερ που ονομάζεται Sojourner στην περιοχή του Ares Vallis.
• 2003 Η μοναδική προσπάθεια της Βρετανίας να προσγειώσει ένα σκάφος στον Άρη, το Beagle 2, είχε σκοπό να αναζητήσει στοιχεία προηγούμενης ζωής στο έδαφος. Μεταφέρθηκε με το ευρωπαϊκό διαστημόπλοιο Mars Express τον Δεκέμβριο του 2003, μετά όμως το Beagle 2 εξαφανίστηκε. Η αποστολή κηρύχθηκε αποτυχημένη τον Φεβρουάριο του 2004.
• 2012 Το rover Curiosity της ΝΑΣΑ  μεγέθους αυτοκινήτου, προσγειώθηκε με στόχο τη διερεύνηση του κλίματος και της γεωλογίας του πλανήτη για τα επόμενα δύο χρόνια. Το σκάφος είναι ακόμα σε λειτουργία, αφού πέρασε χιλιάδες αρειανές ημέρες εξερευνώντας την επιφάνεια.