Ο χρόνος, αυτός που περνάει και ξεγλιστρά μέσα από τα δάκτυλά μας, μοιάζει με ένα δεδομένο απλό και αμετάβλητο. Αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Στις επιστήμες, ο Αϊνστάιν όρισε με τη θεωρία της σχετικότητας μια νέα έννοια του χρόνου, ένα «φυσικό» χρόνο που υπακούει σε συγκεκριμένους νόμους και που διαφέρει από τον «υποκειμενικό» χρόνο που αισθάνεται ο καθένας. Το ίδιο ισχύει και στην οικονομία. Ο χρόνος στην πάροδο των αιώνων δεν είχε πάντα το ίδιο νόημα στο πέρασμα των αιώνων και, στις μέρες μας, μια νέα μορφή χρόνου φαίνεται να γεννιέται.

Ads

Ο φυσικός χρόνος

Από την αυγή των καιρών, η ανθρωπότητα έζησε στο ρυθμό ενός χρόνου που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως φυσικό, δηλαδή βασισμένο στο μηχανισμό των πλανητών, την ανατολή και τη δύση του ηλίου, το ρυθμό των εποχών. Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες έπρεπε να μεταναστεύουν ακολουθώντας τις αλλαγές των εποχών. Με την εμφάνιση της γεωργίας, οι άνθρωποι σηκώνονταν με την ανατολή του ηλίου και δούλευαν μέχρι τις τελευταίες του αχτίδες. Καλλιεργούσαν τη γη στο ρυθμό των εποχών, προγραμματίζοντας την αγρανάπαυση ή την τριετή αμειψισπορά (εναλλασσόμενη καλλιέργεια). Τέλος, η κτηνοτροφία είναι και αυτή βασισμένη σ’ αυτό το ρυθμό: με τα θερινά βοσκοτόπια, τη διαχείμαση και τη χορτονομή.

Ο χρόνος είναι εξουσία

Στη συνέχεια, ο χρόνος αποτέλεσε ζήτημα εξουσίας και ελέγχου. Στην Ευρώπη, οι πρώτοι στους οποίους οφείλουμε τη μέτρηση του χρόνου ήταν οι μοναχοί, οι οποίοι έκαναν προσπάθειες να οργανώσουν το χρόνο που αφιερώνεται στην προσευχή. Ο κανόνας του Αγίου Βενέδικτου, ο οποίος θεσπίζει το ρυθμό των προσευχών και το «κανονικό» (εκκλησιαστικό) ρολόι (τύπος ηλιακού ρολογιού) χρησιμοποιήθηκε από το 700 μ.Χ. Έπειτα, με το τέλος της χιλιετίας, οι καμπάνες χρησιμοποιήθηκαν για να επιβάλουν το θρησκευτικό χρόνο σε όλους. Τα «κανονικά» ρολόγια θα αντικατασταθούν προοδευτικά με ρολόγια που τελειοποιούνται μέχρι να γίνουν μηχανικά. Ο χρόνος θα περάσει από αυτόν της προσευχής σε ένα μέτρο χρόνου που οργανώνει την αστική ζωή. Αλλά η Εκκλησία, έχοντας συνειδητοποιήσει την εξουσία που σχετίζεται με το χρόνο, σφετερίστηκε το μονοπώλιο του ελέγχου του χρόνου.

Στην άλλη μεριά του κόσμου, οι Κινέζοι ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν το μηχανικό ρολόι, το οποίο εφευρέθηκε το 725 μ.Χ περίπου από τον βουδιστή μοναχό Yi-Xing. Ο πρώτος τέτοιος μηχανισμός εγκαταστάθηκε μέσα σε ένα αστρονομικό ρολόι στην αυλή του αυτοκράτορα Hsüan-Tsung. Το ρολόι αυτό αναπαριστούσε την κίνηση της Σελήνης και του Ήλιου σε σχέση με τη Γη. Ωστόσο, ο αυτοκράτορας θέλησε να κρατήσει την αποκλειστική χρήση του ρολογιού (την εξουσία και πάλι), έτσι ώστε μετά το θάνατό του εγκαταλείφθηκε, αφού κανείς δεν ήξερε πώς να το χρησιμοποιήσει και τελικά καταστράφηκε. Όταν τα μηχανικά ρολόγια επανεμφανίστηκαν στη Δύση, πλέον οι Κινέζοι δεν ήξεραν καν ότι ήταν αυτοί που τα ανακάλυψαν πρώτοι.

Ο χρόνος είναι χρήμα

Έπειτα, από τον 17ο αιώνα, για τις πιο «εξελιγμένες» κοινωνίες, ο χρόνος γνώρισε μια μετάλλαξη. Εκδημοκρατίστηκε σε μεγάλο βαθμό. Βασικά, εμφανίστηκε ο μισθός. Έως τότε, οι σχέσεις εργασίας οργανώνονταν είτε με βάση το σχήμα αφέντης/ δούλος είτε από εμπόρους ή τεχνίτες οργανωμένους σε συντεχνίες. Με την εμφάνιση της μισθωτής εργασίας, ο χρόνος κατέστει ύψιστης σημασίας. Καταρχάς, για να συγχρονιστεί η εργασία των διάφορων μισθωτών και για να εξασφαλιστεί ότι θα δούλευαν τα ίδια ωράρια. Έπειτα, αυτό συντέλεσε στο να περάσουμε από μια κατ’ αποκοπήν πληρωμή (με το κομμάτι) σε μια ωριαία πληρωμή (με την ώρα).

Η δεύτερη αλλαγή ήταν αυτή του Τέϋλορ ή ακόμα του Φόρντ, που έκανε το χρόνο κύριο άξονά του. Μέχρι τότε, ακόμα και μετά την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι εργάτες ήταν λίγο πολύ οργανωμένοι όπως οι τεχνίτες των συντεχνιών (αλλά μέσα στις επιχειρήσεις) και διατηρούσαν με ζήλο την τεχνογνωσία. Ο Τεϋλορισμός απέκοψε τους εργάτες από την τεχνογνωσία τους (κάτι που τους κατέστησε αντικαταστάσιμους) και κατακερμάτισε την εργασία σε ξεχωριστές μονάδες έργου με πολύ συγκεκριμένο χρόνο για την υλοποίησή τους. Έτσι προέκυψαν, μαζί με την άφιξη των γραμμών συναρμολόγησης, οι ρυθμοί εργασίας των οποίων έμβλημα είναι η κινηματογραφική ταινία «Modern Times» (με τον αποκαλυπτικό τίτλο «Μοντέρνοι Καιροί» ). Ο χρόνος έγινε χρήμα.

Ο κατακερματισμένος χρόνος

Πολλά φαινόμενα στις μέρες μας συμβάλλουν στην εμφάνιση ενός νέου παραδείγματος για το χρόνο. Καταρχάς, η παγκοσμιοποίηση, αν και αυτή δεν είναι και τόσο καινούρια. Ήταν ήδη παρούσα από τις αρχές του 20ου αιώνα (κυρίως στη ροή των κεφαλαίων) πριν από τη μεγάλη «αναδίπλωση» που πραγματοποίηθηκε μετά την κρίση του 1929. Αυτή η νέα παγκοσμιοποίηση σημαδεύτηκε επιπλέον από μια εκρηκτική ανάπτυξη στον τομέα των επικοινωνιών: τηλέφωνο, smartphones, τηλεδιασκέψεις, δίκτυα και Διαδίκτυο. Ο κόσμος δεν κοιμάται πια, είναι ενεργός 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα.

Το άλλο φαινόμενο είναι η ανάπτυξη της τριτογενούς οικονομίας εις βάρος της βιομηχανικής παραγωγής στις χώρες της δύσης. Αυτή η κοινωνία της γνώσης, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση και τις τηλεπικοινωνίες, επαναπροσδιόρισε ριζικά τις επιχειρήσεις και άλλαξε τη σχέση μας με την εργασία και το χρόνο. Καθένας οφείλει να έχει γρήγορα αντανακλαστικά και αμεσότητα. Ο χρόνος έχει «συντομευτεί». Όλο και πιο συχνά, οι εργαζόμενοι πρέπει να είναι πολυπράγμονες. Το κινητό τηλέφωνο εξαλείφει προοδευτικά τους φραγμούς μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Το Διαδίκτυο επιτρέπει να κάνουμε τα ψώνια από το γραφείο. Ο χρόνος έχει κατακερματιστεί, έχει επιταχυνθεί και δεν είμαστε παρά μόνο στις απαρχές αυτών των αλλάγων. Πρέπει να προσαρμοστούμε ξεχωριστά ο καθένας αλλά και συνολικά ως κοινωνία σ’ αυτήν τη νέα κατάσταση.

Θα ήταν απατηλό να πιστέψουμε πως η αλλαγή αυτή είναι ομοιόμορφη. Οι τρεις μορφές χρόνου που προαναφέρθηκαν (ο φυσικός, ο χρόνος-χρήμα και ο κατακερματισμένος χρόνος) συνυπάρχουν. Ένα μεγάλο μέρος της Αφρικής εξακολουθεί να ζει στο φυσικό χρόνο. Η Γαλλία μοιράζεται ανάμεσα στο χρόνο-χρήμα και στον κατακερματισμένο χρόνο. Η Κίνα ίσως είναι το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα. Ο αγρότης του Σετσουάν ζει ακόμα στο φυσικό χρόνο, ο εργάτης της σιδηρουργίας της επαρχείας Λιάονινγκ βρίσκεται ακόμα στο Τεϋλοριστικό μοντέλο, όταν η νέα Κίνα της Σαγκάης και των γνώσεων ζει ήδη στον κατακερματισμένο χρόνο.

Η βιομηχανία του συγχρονισμού

Αυτή η οικονομία της άμεσης ανταπόκρισης, της αμεσότητας, της γρήγορης ροής, απαιτεί και θα απαιτεί όλο και πιο πολύ συγχρονισμό. Ουσιαστικά, στο πλαίσιο των περιορισμών που περιέγραψα, μια αποδοτική εταιρεία ή χώρα είναι αυτή που καταφέρνει να συντονίσει το σύνολο των ροών αυτών σε πραγματικό χρόνο, για την επίτευξη της βέλτιστης διαχείρισης των οικονομιών τους. Κάθε απώλεια συγχρονισμού είναι απώλεια χρημάτων. Ο συγχρονισμός είναι χρήμα. Επομένως, μια τεράστια αγορά συγχρονισμού ανοίγεται. Ουσιαστικά υπάρχει ήδη, με το παράδειγμα της αγοράς των ERP (Entreprise Resource Planning). Ο σκοπός ενός ERP είναι να ομογενοποιήσει το Πληροφοριακό Σύστημα της εταιρείας με ένα μοναδικό εργαλείο που είναι ικανό να καλύψει μια μεγάλη περίμετρο θεμάτων διαχείρισης, όπως:

• Η διαχείριση των αγορών
• Η διαχείριση των πωλήσεων
• Η λογιστική διαχείριση: του πελάτη, του προμηθευτή, των περιουσιακών στοιχείων, του προσωπικού
• Ο έλεγχος διαχείρισης
• Η διαχείριση της παραγωγής (προγραμματισμός…)
• Η διαχείριση των αποθεμάτων

Πιο συγκεκριμένα, η καταχώρηση λόγου χάρη μιας πώλησης θα επηρεάσει αυτόματα την παραγωγή (προγραμματισμός), τη διαχείριση των αποθεμάτων (εφοδιασμός) και το λογιστικό κομμάτι (καταγραφή, τιμολόγια). Επομένως, τα ERP είναι πράγματι μηχανές συγχρονισμού. Η επικεφαλής αυτής της αγοράς, η εταιρεία SAP, έχει κέρδος πάνω από 17 δις δολάρια, ενώ η δεύτερη στην κατάταξη, Oracle, περίπου 8 δις δολάρια σε μια παγκόσμια αγορά περίπου 40 δις δολαρίων (η οποία όμως πλήττεται από την κρίση). Η αγορά αυτή δεν είναι παρά 15 ετών. Το 1972, η SAP απασχολούσε 9 υπαλλήλους, το 1995 περίπου 5.000, το 2000 κοντά στους 25.000 και σήμερα σχεδόν 50.000. Εξάλλου κοντά στους εκδότες λογισμικών όπως η SAP ή η Oracle, μια πολύ μεγάλη αγορά υπηρεσιών άνοιξε για να ενσωματώσει τα εργαλεία αυτά μέσα στις επιχειρήσεις, κάτι που απαιτεί τόσο τεχνικές αλλά και λειτουργικές γνώσεις, αφού τα ERP αφορούν όλη την οργάνωση της επιχείρησης.

Οι μεταφορές, στον κόσμο του Τέυλορ, αφορούσαν τη μετακίνηση ενός κατασκευασμένου προϊόντος από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β. Αυτή η αγορά, που αιμορραγεί στη Γαλλία (λόγω της πίεσης στις επιχειρήσεις και του ανταγωνισμού από την Ανατολική Ευρώπη) παραχωρεί τη θέση της σε έναν επιχειρηματικό τομέα με υψηλότερη προστιθέμενη αξία: την επιμελητεία (τα Logistics). Εδώ δεν τίθεται θέμα μόνο της μεταφοράς ενός προϊόντος. Η επιμελητεία έχει ως αντικείμενο τη διαχείριση των φυσικών ροών ενός οργανισμού, απαντώντας στις ανάγκες, στις οικονομικές συνθήκες και στις ποιοτικές απαιτήσεις μιας επιχείρησης, μέσα σε περιβάλλον ασφάλειας και σιγουριάς. Ακόμα κι εδώ, λοιπόν, πρόκειται για συγχρονισμό –αυτή τη φορά των «φυσικών» εισόδων/εξόδων της εταιρείας, που ενσωματώνεται γενικότερα στην «αλυσίδα εφοδιασμού» της.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το σύνολο των αλλαγών που επιφέρει η εμφάνιση αυτής της νέας μορφής του χρόνου. Νέες αγορές έχουν δημιουργηθεί, ορισμένες αλλάζουν, ενώ άλλες θα εμφανιστούν. Τεράστιες ευκαιρίες δημιουργούνται για όσους θα ξέρουν να προσφέρουν εργαλεία για την κατανόηση αυτού του νέου κόσμου.

Η μετάφραση έγινε από την Κωνσταντίνα Τσιτουρίδου, για το μεταφραστικό project του Tvxs. Πηγή: εφημερίδα Liberation