Στα υπόγεια «σπήλαια» του CERN, στα περίχωρα της Γενεύης, στην Ελβετία, μια επαναστατική θεραπεία του καρκίνου βρίσκεται σε εξέλιξη.

Πρόκειται για μια νέα γενιά μηχανημάτων ακτινοθεραπείας που υπόσχεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο αντιμετώπισης πολύπλοκων όγκων του εγκεφάλου και μεταστατικών καρκίνων. Το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Σωματιδιακής Φυσικής (CERN), γνωστό παγκοσμίως για τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων μήκους 27 χιλιομέτρων, έχει στρέψει πλέον την τεχνογνωσία του στον τομέα της ογκολογίας. Η μοναδική εμπειρία του κέντρου στην επιτάχυνση σωματιδίων υψηλής ενέργειας, που οδήγησε στην ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs το 2012, αξιοποιείται τώρα για την ανάπτυξη μιας επαναστατικής θεραπευτικής προσέγγισης.

Πριν από έντεκα χρόνια, η Marie-Catherine Vozenin, ραδιοβιολόγος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Γενεύης (HUG), παρουσίασε μια πρωτοποριακή μέθοδο ακτινοθεραπείας που ονομάστηκε Flash. Η μέθοδος αυτή χορηγεί ακτινοβολία σε εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς δόσης, με εκθέσεις μικρότερες του ενός δευτερολέπτου.

Η συμβατική ακτινοθεραπεία, την οποία λαμβάνουν τα δύο τρίτα των ασθενών με καρκίνο, απαιτεί συνήθως δεκάδες συνεδρίες σε διάστημα έως και οκτώ εβδομάδων.

Κάθε συνεδρία διαρκεί δύο έως πέντε λεπτά, με σημαντικό κίνδυνο παράπλευρων βλαβών στους υγιείς ιστούς. Η θεραπεία Flash αντιμετωπίζει αυτούς τους περιορισμούς. Σε πειράματα με τρωκτικά, η μέθοδος κατάφερε να καταστρέψει τους όγκους ενώ παράλληλα προστάτευσε τους υγιείς ιστούς. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν το γεγονός ότι υγιή εργαστηριακά ποντίκια που έλαβαν δύο κύκλους ακτινοβολίας Flash δεν εμφάνισαν τις τυπικές παρενέργειες κατά τον δεύτερο κύκλο.

Οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους έχουν ήδη ξεκινήσει παγκοσμίως. Το Παιδιατρικό Νοσοκομείο του Cincinnati στο Οχάιο σχεδιάζει μια πρώιμη δοκιμή σε παιδιά με μεταστατικό καρκίνο, ενώ το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λοζάνης διεξάγει δοκιμή Φάσης 2 για ασθενείς με εντοπισμένο καρκίνο του δέρματος. Η έρευνα επικεντρώνεται επίσης στον προσδιορισμό του καταλληλότερου τύπου ακτινοβολίας. Από ιόντα άνθρακα μέχρι πρωτόνια και ηλεκτρόνια, κάθε μορφή ακτινοθεραπείας έχει διαφορετικές εφαρμογές και προκλήσεις. Η θεραπεία αδρονίων με ιόντα άνθρακα είναι μία από τις πιο ακριβείς μορφές, αλλά διατίθεται μόνο σε 14 εγκαταστάσεις παγκοσμίως, με κόστος περίπου 150 εκατομμύρια δολάρια η καθεμία.

Αν είσαι φτωχός, πέθανε

Μια σημαντική πρόκληση για τις θεραπείες Flash είναι το μέγεθος και η πολυπλοκότητα του απαιτούμενου εξοπλισμού. Προς το παρόν, η θεραπεία μπορεί να χορηγηθεί μόνο μέσω τεράστιων μηχανημάτων σε εξειδικευμένα κέντρα, γεγονός που την καθιστά ακριβή και δύσκολα προσβάσιμη για πολλούς ασθενείς. Το CERN συνεργάζεται με ερευνητές του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Λοζάνης και τη γαλλική εταιρεία TheryQ για την ανάπτυξη ενός νέου τύπου επιταχυντή που θα παρέχει ακτινοβολία πολύ υψηλής ενέργειας ηλεκτρονίων σε ρυθμούς δόσης Flash. Παράλληλα, ερευνητές του HUG βρίσκονται σε συζητήσεις με εμπορικούς εταίρους για την ανάπτυξη μηχανής ακτίνων Χ Flash.

Οι ειδικοί είναι αισιόδοξοι ότι οι νεότεροι επιταχυντές θα μπορούσαν να επιτρέψουν στους ογκολόγους να αντιμετωπίσουν πιο περίπλοκους όγκους, όπως το γλοιοβλάστωμα, την πιο συχνή μορφή καρκίνου του εγκεφάλου με ποσοστό πενταετούς επιβίωσης μόλις 5%. Η θεραπεία Flash θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει σημαντικά την πρόσβαση στην ακτινοθεραπεία παγκοσμίως. Σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής Lancet Oncology, υπάρχουν μόνο 195 μηχανήματα ακτινοθεραπείας σε ολόκληρη την υποσαχάρια Αφρική, σε σύγκριση με 4.172 στις ΗΠΑ και τον Καναδά.

Η Lisa Stevens, διευθύντρια του προγράμματος δράσης για τη θεραπεία του καρκίνου στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, επισημαίνει ότι μόνο το 10% των ασθενών με καρκίνο σε χώρες χαμηλού εισοδήματος έχει πρόσβαση στην ακτινοθεραπεία, σε σύγκριση με το 90% στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Οι μηχανές Flash θα μπορούσαν να διευκολύνουν την πρόσβαση των ασθενών με καρκίνο σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος στη θεραπεία που χρειάζονται. Αντί να χρειάζεται να ταξιδεύουν επανειλημμένα σε μεγάλες αποστάσεις για πολλαπλές συνεδρίες, θα μπορούσαν να λάβουν όλη τη θεραπεία σε μία μόνο συνεδρία ή σε λίγες συνεδρίες.

Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό θα μπορούσε επίσης να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη για τις χώρες υψηλού εισοδήματος, καθώς και να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Ωστόσο, το πρώτο βήμα είναι να διερευνηθεί πόσο αποτελεσματική είναι η θεραπεία Flash και εάν είναι πραγματικά καλύτερη από την τυπική ακτινοθεραπεία.