Στις 13 Φεβρουαρίου, η NASA ανακοίνωσε και επίσημα τον «θάνατο» ενός από τα θρυλικότερα, πλέον, διαστημικά οχήματα: Του ρόβερ Opportunity. Είχε προηγηθεί η αποτυχία και της τελευταίας προσπάθειας επικοινωνίας με το σιωπηλό από τον Ιούνιο του 2018 – και μετά από μια ισχυρή καταιγίδα – ρόβερ στον Άρη.

Το εξάτροχο ρόβερ και το δίδυμο Spirit, είχαν φθάσει τον Άρη τον Ιανουάριο του 2004, με διαφορά λίγων εβδομάδων το ένα από το άλλο. Ενώ το Spirit έζησε για έξι χρόνια (κηρύχτηκε νεκρό το 2011) και διένυσε σχεδόν οκτώ χιλιόμετρα, το Opportunity – που αρχικά προοριζόταν να ζήσει μόνο 90 αρειανές μέρες και να διανύσει ένα χιλιόμετρο – τελικά επιβίωσε επί 15 χρόνια και κάλυψε περισσότερα από 45 χιλιόμετρα, κάνοντας πολλές σημαντικές ανακαλύψεις.

Όπως το έθεσε το National Geographic, το Opportunity άρχισε να «βολτάρει» στον Άρη, πριν ακόμη εμφανιστεί το Facebook και το iPhone. Μεταξύ άλλων, βρήκε πολλές ενδείξεις ότι κάποτε ο Άρης ήταν πιο ζεστός και υγρός, ενώ νερό υπήρχε σε αυτόν πριν από 3,5 έως τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, δημιουργώντας συνθήκες που πιθανώς ευνοούσαν την ανάπτυξη ζωής.

Αρχικά, η καταιγίδα του Ιουνίου δεν ανησύχησε τους επιστήμονες. Από τον Νοέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο, ο κόκκινος πλανήτης είδε εποχιακές θύελλες αρκετά ισχυρές για να «σκουπιστεί» η συσσωρευμένη σκόνη από τους ηλιακούς συλλέκτες του Opportunity, γεγονός που ήταν είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους σιωπούσε το ρόβερ. Αλλά όταν η εποχή του «σκουπίσματος» ήρθε και πέρασε χωρίς σημάδια ζωής από την Opportunity, οι ελπίδες ότι είχε επιβιώσει άρχισαν να σβήνουν.

Στις 25 Ιανουαρίου, η ομάδα της NASA έστειλε στο Opportunity μια σειρά από εντολές ελπίζοντας ότι το ρόβερ ήταν σιωπηλό λόγω δυσλειτουργίας των κεραιών. Αλλά οι εντολές που προορίζονταν να επιδιορθώσουν αυτό το – έτσι κι αλλιώς απίθανο σενάριο – δεν ξύπνησαν το ρόβερ.

Έτσι, όπως ανέφερε η NASA, το Opportunity θα μείνει για πάντα ακίνητο στη μέση μιας ανεμοδαρμένης χαράδρας με την ονομασία Κοιλάδα της Επιμονής, ένα συμβολικό, όπως προέκυψε, όνομα για την πεισμωμένη προσπάθεια αυτού του εκπληκτικού ρομποτικού οχήματος.

Η αρχή

Ο δρόμος του Opportunity προς τον Άρη δεν ήταν στρωμένος με άνθη. Η βασική ομάδα της αποστολής πέρασε πάνω από μια δεκαετία γράφοντας προτάσεις προς τη NASA, χωρίς επιτυχία, έως ότου η τελευταία ενέκρινε τελικά μια αποστολή δύο ρόβερ στις αρχές του 2000. Αλλά η ευτυχία της ομάδας μετατράπηκε σύντομα σε πανικό: Ενώ πίστευαν ότι είχαν τουλάχιστον 48 μήνες για την κατασκευή των δύο ρόβερ, τους δόθηκαν μόνο 34 μήνες.

Οι μηχανικοί έπιασαν αμέσως δουλειά. Αυτό που επιδίωξαν εξαρχής ήταν να προχωρήσουν ένα βήμα μπροστά από την κληρονομιά της αποστολής Pathfinder, του 1997, το όχημα της οποίας ήταν ουσιαστικά μία συσκευή εδάφους πάνω σε ρόδες. Αυτό που ήθελαν να κατασκευάσουν ήταν ένα πραγματικό, ενιαίο όχημα, με δυνατότητες να κινείται σε κάθε έδαφος και με πολύ μεγαλύτερη αυτονομία από ό, τι είχε ποτέ ο Pathfinder.

Το λογισμικό δοκιμάστηκε από τρεις οκτάωρες βάρδιες, 24 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα. Ακόμα και τότε, όμως, οι μηχανικοί έστειλαν τελικές ενημερώσεις του λογισμικού στα ρόβερ, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς τον Αρη. Αλλά ούτε και με την προσγείωση σταμάτησαν οι ενημερώσεις.

Αρχικά, η ομάδα θεώρησε ότι και τα δύο ρόβερ δεν θα διαρκούσαν όχι περισσότερο από 90 αρειανές μέρες, με βάση την αναμενόμενη συσσώρευση σκόνης στους ηλιακούς συλλέκτες τους. Αλλά οι επιστήμονες δεν είχαν υπολογίσει ότι οι άνεμοι στον Άρη ήταν αρκετά ισχυροί για να καθαρίσουν τα πάνελ. Ετσι, ανανεωμένα μετά από κάθε εναλλαγή των αρειανών εποχών, τα ρόβερ έκαναν περισσότερη δουλειά από ό τι κανείς θεωρούσε εφικτό και τώρα αφήνουν πίσω τους μια μεγάλη επιστημονική κληρονομιά.

Η ανακάλυψη

Για δεκαετίες, το «μάντρα» της NASA για τον Άρη ήταν «ακολουθήστε το νερό», τόσο με ρομπότ στην επιφάνεια όσο και με δορυφόρους σε τροχιά. Αλλά το Opportunity και το Spirit ήταν τα πρώτα που αποκάλυψαν οριστικές ενδείξεις ότι κάποτε υπήρχε νερό σε υγρή μορφή στον Άρη για σημαντικές χρονικές περιόδους. Στην πορεία, τα ρόβερ αποκάλυψαν επίσης ότι ο κόκκινος πλανήτης είναι πιο περίπλοκος και ποικιλόμορφος από ό,τι οι επιστήμονες νόμιζαν αρχικά.

Μάλιστα, το Opportunity χτύπησε επιστημονικό «τζάκποτ» με το «καλημέρα», αφού το σημείο προσεδάφισής του παρείχε στους επιστήμονες αξιόπιστες ενδείξεις ότι υπήρχε νερό σε υγρή μορφή κάτω από την επιφάνεια και το οποίο κάποτε κυλούσε πάνω στην επιφάνεια του Άρη.

Επί δέκα χρόνια το ρόβερ μελετούσε τα υπολείμματα αυτού του αρχέγονου «λουτρού» οξέως – πλέον – ενώ στην πορεία το Opportunity έπεσε σε κρατήρες, εξέτασε την δική του ασπίδα θερμότητας και ανακάλυψε ακέραιους μετεωρίτες στην επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη.

Όταν έφτασε στο χείλος του κρατήρα Endeavour το 2011, το Opportunity μπόρεσε να μελετήσει βράχους μεγαλύτερους από εκείνους που είχε ήδη ερευνήσει. Αυτοί οι αρχαίοι σχηματισμοί – μερικοί από τους αρχαιότερους που μελετούσαν ποτέ στον Άρη – έφεραν αργιλώδη άλατα και γύψο, που έδειξαν ότι πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, έρεε νερό στην επιφάνεια του Άρη.

Στις 17 Φεβρουαρίου του 2018, η NASA γιόρτασε τα 5.000 ηλιοβασιλέματα μετά την έναρξη της αποστολής του. Η αρειανή μέρα διαρκεί περίπου 40 λεπτά περισσότερα από τη γήινη και το αρειανό έτος διαρκεί σχεδόν δύο γήινα χρόνια. Τότε, το ρόβερ βρισκόταν στο εσωτερικό της Κοιλάδας της Επιμονής, στη δυτική άκρη του κρατήρα Endeavour. Στην περιοχή αυτή το ρόβερ μελετούσε  περίεργες και άγνωστης προέλευσης λωρίδες πάνω σε βράχους, που δεν έμοιαζα με οτιδήποτε άλλο στον πλανήτη είχε ερευνήσει έως τότε.

Για να φθάσει εκεί από την αρχική τοποθεσία της προσεδάφισής του, το «Opportunity» είχε διανύσει πάνω από 45 χιλιόμετρα. Μέχρι τότε, έχει στείλει στη Γη περίπου 225.000 φωτογραφίες, όλες είναι διαθέσιμες μέσω διαδικτύου.

Η κληρονομιά

Παρόλο που αυτό είναι το τέλος του Opportunity, η εξερεύνηση του Άρη δεν έχει τελειώσει. Το ρόβερ Curiosity συνεχίζει την αποστολή του στον πλανήτη, καθώς και πολλές συσκευές σε τροχιά. Οι διαστημικές υπηρεσίες της Ευρώπης και της Ρωσίας ετοιμάζουν τα δικά τους αρειανά ρόβερ, ενώ ετοιμάζεται και το ρόβερ Mars 2020, με αποστολή να ψάξει για σημάδια προηγούμενης ζωής.

Το 2021 – αν όλα πάνε καλά – θα προστεθεί και το ευρωπαϊκό «Ρόζαλιντ Φράνκλιν». Πρόσφατα στον Άρη έφθασε και το στατικό ρομποτικό εργαστήριο InSight που θα κάνει σεισμικές έρευνες.