Αγαπημένη μου κορούλα Καίτη,

«…Η σεμνότητα του αγωνιστή-η πραγματική και όχι η προσποιητή- είναι πολύ μεγάλη αρετή. Η αρετή αυτή δεν έρχεται καθόλου- μα καθόλου- σε αντίθεση με την αρχή-αρετή του αγωνιστή: Να σκέφτεται θαρραλέα, να εκφράζεται θαρραλέα να ενεργεί θαρραλέα».

‘Αη-Στράτης 18-12-59, Γιώργος Τσαρουχάς (σε προσωπικό γράμμα στην κόρη του).

Πενηνταπέντε χρόνια συμπληρώνονται τον φετινό Μάιο από την άγρια δολοφονία του Γιώργου Τσαρουχά. Ο Τσαρουχάς (για τον οποίον θα πούμε περισσότερα στη συνέχεια) δεν ήταν «τυχαίος», ήταν αγωνιστής από τα νιάτα του, είχε αναδειχθεί ως στέλεχος σε διάφορες θέσεις ευθύνης, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός σε ανθρώπους όλων των αποχρώσεων λόγω της ανιδιοτελούς και συνεπούς στάσης του, και είχε πληρώσει γι’ αυτήν την στάση του με φυλακές κι εξορίες, από πριν, με αποκορύφωμα τον βαρύτατο τραυματισμό του τη νύχτα της δολοφονίας του Γρ. Λαμπράκη.

Η Καίτη Τσαρουχά-Κομψοπούλου,  κόρη του δολοφονημένου από τη χούντα ακριβώς 55 χρόνια πριν, βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργου Τσαρουχά – κομμουνιστή από τα μαθητικά του χρόνια, επικεφαλής του ΠΑΜ στη Θεσσαλονίκη και Γραμματέας της ΚΟΘ στη διάρκεια της δικτατορίας-  είναι μια αγωνίστρια που έχει (παρόλο που θυμώνει όταν της το λες με τη γνωστή σεμνότητά της) δική της λάμψη και αυταξία, κι έτσι δικαιούται να μιλά για τη Μνήμη του πατέρα της ακόμη πιο πολύ.

Με έντονη και ανιδιοτελή δράση και συνεπή στάση, Γεωπόνος, απόφοιτος του ΑΠΘ, παντρεμένη με τον επίσης αγωνιστή Γιώργο Κομψόπουλο, ανέπτυξε πολύμορφη συμμετοχή στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες της εποχής της από τα νεανικά της χρόνια: Στέλεχος της νεολαίας ΕΔΑ (γραμματέας της Σπουδάζουσας Ν.ΕΔΑ Θεσσαλονίκης 1960-1962, και μέλος του ΚΣ της 1962-1964), στη συνέχεια της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ), υπήρξε παρούσα στους αγώνες για την Παιδεία (15% και 114) την άγρια μα ελπιδοφόρα εποχή στην αρχή της «τελευταίας άνοιξης), μέλος του Γραφείου ΚΔ Μακεδονίας της ΔΝΛ και υπεύθυνη του αγροτικού τμήματος και της Επιτροπής Κοριτσιών. Μεταδικτατορικά η Καίτη Τσαρουχά ανέπτυξε δραστηριότητα μέσα από τις γραμμές της Ανανεωτικής Αριστεράς και του Γυναικείου Προοδευτικού Κινήματος ως αντιπρόεδρος στην Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών Θεσσαλονίκης.

Ακόμη και σήμερα ασχολείται ιδιαίτερα με τη Διατήρηση της Μνήμης ως χρέος στο χνάρι που ο θεωρητικός αναθεωρητισμός και ο χρόνος «θαμπώνουν», και ακόμη πιο έντονα ασχολείται με τις γυναίκες που σημάδεψαν -και σημαδεύτηκαν από- τον αγώνα. Μία τέτοια γυναίκα είναι άλλωστε και η ίδια η πολύτιμη μας Καίτη.

Με δέχθηκε φιλόξενα για αρκετές ώρες στο σπίτι της στη Θεσσαλονίκη κι εκεί (με μόνο, επίμονο, όρο να μην γράψω «μεγάλα λόγια» γι’ αυτήν) ξεχύθηκε ένας ποταμός από συναισθήματα, ιδέες και μνήμες, που μπορούν να κλειστούν σε δύο λέξεις: Μέτρο και Αξιοπρέπεια.  Φεύγοντας, κι ας τη δυσαρεστήσουν κάποιοι θετικοί χαρακτηρισμοί, (με έχετε, λοιπόν, φακελωμένη κι εσείς; Ρωτά, αστειευόμενη,  όταν ακούει στοιχεία του πλούσιου βιογραφικού της) πήρα την απόφαση να γράψω όχι λόγια μεγάλα, αλλά λόγια αληθινά. Όπως της αξίζουν.ΦΣ

– Τι θυμάστε από τη νύχτα που δολοφονήθηκε ο Λαμπράκης, και πιστεύετε πως τότε μπήκε ο σκοτεινός σπόρος και της δολοφονίας του πατέρα σας;

Ο Τσαρουχάς δεν ήταν «τυχαίος», ιδίως στη Μακεδονία, ήταν από παλιά στόχος, αφού ξέραν στην Ασφάλειας πώς ήταν επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού. Υπήρξε στέλεχος της ΟΚΝΕ, 1ος συλληφθείς στις 15 Μάη του 1945 όντας Νομάρχης όταν και τον υπερασπίστηκαν χιλιάδες καβαλιώτες όλων των αποχρώσεων, υπήρξε  Γραμματέας του ΕΑΜ Ανατ. Μακεδονίας, και φοβερός ομιλητής, ακόμη μνημονεύεται στη Νιγρίτα η φοβερή ομιλία του εναντίον της καθόδου των Βουλγάρων που έκαναν φρικαλεότητες χειρότερες και από τους Γερμανούς, στην Μακεδονία.

Ο πατέρας μου, είχε εκλεγεί βουλευτής Καβάλας στις εκλογές βίας και νοθείας στα 1961 και είχε αναπτύξει μία ιδιαίτερη σχέση με τον Λαμπράκη. Εκείνη την φορά δεν πήγε από την Αθήνα απευθείας Καβάλα όπως συνήθως αλλά λόγω μιας ανησυχίας που ένιωθε σταμάτησε στην Θεσσαλονίκη. Πήγε κατευθείαν στα Γραφεία της ΕΔΑ, και όταν έμαθε ότι «γινόταν γεγονότα» πήγε στο Γραφείο του Διευθυντή Αστυνομίας ο οποίος όντας παρόν στα γεγονότα απουσίαζε. Έσπευσε στον χώρο της Συγκέντρωσης, όπου και τραυματίστηκε 1η φορά στο πεζοδρόμιο, μπροστά στην είσοδο του χώρου που γινόταν η Συγκέντρωση. «Τυχαία» (όλα τυχαία γινόταν εκείνο το βράδυ!) περνούσε ένα «ασθενοφόρο» κι ο μπάρμπα Γιάννης Καραμανλής, που ανήκε στην περιφρούρηση της Εισόδου,  προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον συνοδέψει.

Οι τραμπούκοι συνέχισαν ν’ ακολουθούν το ασθενοφόρο,  υπό την “επίβλεψη όλων των παρόντων ανώτατων και ανώτερων αξιωματικών, που επέβλεπαν την πραγματοποίηση του σχεδίου εξόντωσης του Λαμπράκη. και στον Άγιο Μηνά τον τραβήξαν έξω με την άδεια των αστυνομικών που επάνδρωναν το «ασθενοφόρο»,  κι εκεί τον λιανίσανε. Ήταν ένα σημάδι για ό,τι θα επακολουθούσε. Άγνωστο πως τον “ξεφόρτωσαν “κυριολεκτικά στον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών.

Εγώ έφυγα από την συγκέντρωση με το 2ο άνοιγμα της πόρτας αφού είχα πάει νωρίς κι ήμουν στα ‘πάνω’ διαζώματα, μου είπαν πως ο πατέρας μου είχε τραυματιστεί λίγο πριν τον Λαμπράκη  κι έφτασα πρώτη από την δική μας πλευρά στο ΑΧΕΠΑ. Θέλω να πω πως με μετέφερε για να βρεθώ κοντά στον πατέρα μου ένα πολύ γνωστό στέλεχος της δεξιάς που όμως παρέμενε Άνθρωπος. Δεν αποκάλυψα ποτέ το όνομά του για να τον προστατέψω. 

Βρήκα τον πατέρα μου με επιδέσμους  στην είσοδο ενός μεγάλου θαλάμου, κι όχι στο νεκροτομείο όπως κυκλοφόρησε έπειτα, και δείχνοντας με το βλέμμα  τον Λαμπράκη μου είπε: «Εγώ την γλύτωσα φαίνεται, αλλά ο Γρηγόρης;».

Γύρισα και είδα τον Λαμπράκη, οριζοντιωμένο και ακίνητο, φορώντας παντελόνι και φανελάκι (κασκορσέ λέγονταν τότε), σε να από κείνα τα δερμάτινα εξεταστήρια. Τον ρόγχο του τον ” ακούω ” ακόμη. Σε ελάχιστα λεπτά μπήκαν 2 λεβέντες της Νεολαίας της ΕΔΑ, γεροδεμένοι αθλητές και οι δύο, οι Γιώργος Ιωαννίδης και Γιάννης Γρηγοριάδης, και τους ζήτησαν οι γιατροί να κρατήσουν τον Γρηγόρη, γιατί τινάζονταν «αυτόματα» το σώμα του, ώστε να του κάνουν ακτινογραφίες. Με εντολή γιατρού πατούσαμε με τον Θ. Γρέβια που μπήκε και αυτός στο ΑΧΕΠΑ για βοήθεια που ζήτησαν από τους λίγους νεολαίους που στο μεταξύ έφτασαν έξω από το νοσοκομείο, εναλλάξ την καρωτίδα του.

Όταν πήραν τον Γρηγόρη για διασωλήνωση μετέφεραν τον πατέρα μου σε άλλο θάλαμο. Δίπλα του ήταν ένας απόστρατος αξιωματικός, νοσηλεύονταν μέρες στο νοσοκομείο, ευγενής άνθρωπος. Εκεί 2-3 μέρες μετά, βρέθηκε μια αισχρή, απειλητική επιστολή , έδινε την εντύπωση ότι γράφτηκε από άτομο με λίγες γραμματικές γνώσεις (αντίγραφο της υπάρχει στο φάκελο του Πατέρα μου στο Υπουργείο προστασίας του πολίτη, και μας παραδόθηκε μαζί  με τα άλλα ‘αδιαβάθμητα “έγγραφα.) Είναι ένας από τους περίπου 1500 φακέλους ,που γλύτωσαν την πυρά. Ο ασθενής αυτός έτυχε να είναι ξύπνιος όταν μπήκε ,βαθιά νύχτα στον θάλαμο κατευθυνόμενος στο κρεβάτι του πατέρα μου άγνωστος και με τη φωνή του τράπηκε σε φυγή. Δεν ήταν ο μόνος δεξιός που μας φέρθηκε καλά λέει μιλώντας για το πρόσωπο του ανθρώπου που συχνά κάτω απ’ όλες τις σημαίες μπορεί ν’ αποκτηνώνεται αλλά και δεν χάνεται ποτέ, όταν είναι άνθρωπος. (Μου αναφέρει το όνομα ενός πολύ γνωστού δημοσιογράφου και πολιτικού παράγοντα που έχει αποσυρθεί πια, όπως και ενός γνωστού «συντηρητικού» που και οι δυο στάθηκαν πίσω από τα φώτα σ’ αυτή και στον άνδρα της σε δύσκολες ώρες, κάτι που δεν το ξεχνά ποτέ).

Αλλά τελικά, παρόλες τις  εξαιρέσεις, λίγα χρόνια αργότερα, ο Τσαρουχάς από το βαθύ κράτος και τον φασισμό της Δικτατορίας βρισκόταν νεκρός.

-Τι έχετε μάθει για τις συνθήκες σύλληψής του;

Αυτά όλα ξεκαθαρίστηκαν στην επίπονη και σχολαστική διαδικασία ενός πολύ έντιμου δικαστικού, του κ. Ηλιάδη, που ενώ δεν υπήρχε συνάφεια άλλου είδους ρωτούσε με επιμονή τι γινόταν στο στρατόπεδο 561 της Θέρμης.  Με ότι έχει αποδειχθεί ,από τις διηγήσεις  ανθρώπων  την επίπονη και πολυετή δικαστική έρευνα και τη δίκη αυτή καθεαυτή (από 1974 εως 1979) έχουν ξεκαθαρίσει τα παρακάτω: ο πατέρας μου κατέβαινε στην Αθήνα , τις πρώτες ώρες της 9 ης Μαϊου 1978 για τον συντονισμό της Αντιδικτατορικής δράσης του Πατριωτικού Μετώπου  Πανελλαδικά σαν επικεφαλής  του ΠΑΜ στη Θεσσαλονίκη.

Ταυτόχρονα μετέφερε την ομόφωνη απόφαση του εδώ γραφείου του παράνομου τότε ΚΚΕ ,σχετικά με τα εσωκομματικά του -είχε επέλθει η διάσπαση του στο εξωτερικό-γραμμένη με τον ειδικό τρόπο και αμπαλάζ, το οποίο κατάπιε κατά τη σύλληψη του και το βγάλανε ανέπαφο στην νεκροτομή. Πιάστηκαν σε μπλόκο μετά τα διόδια Λεπτοκαρυάς. Οδηγήθηκε στο ΓΣΣ, όπου έδρευε η  ΚΥΠ , με τον παντοδύναμο  Καραμπέρη επικεφαλής, και άφησε την τελευταία του πνοή στη διάρκεια των βασανιστηρίων .

Δεν έγινε δυνατό να αποδειχθεί με αδιαμφισβήτητο τρόπο ποιος ή ποιοι επέφεραν τις συγκεκριμένες κακώσεις. Λέχθηκαν πολλά, ο ένας τα έριχνε στον άλλο, αλλά… Για αυτό και καταδικάστηκαν και οι 4 ανώτατοι αξιωματικοί και ο συνταγματάρχης σαν ηθικοί αυτουργοί σε διάφορα επιμέρους αδικήματα και οι αστυνομικοί που είχαν ψευδομαρτυρήσει ότι “απεβίωσε καθ’ οδόν” απαλλάχθηκαν λόγω -χρονικής-παραγραφής ,του αδικήματος. Όσον αφορά τις ποινές, όχι δεν θέλω να τις θυμάμαι.

Όταν τις άκουσα, ξεφώνησα μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου και ο πρόεδρος  με απείλησε με έξωση από την αίθουσα. Παρόλο που είχε προηγηθεί μια αγόρευση του εισαγγελέα κόλαφος, ακούστηκε εκείνο το αχαρακτήριστο “έχουν περάσει 11 χρόνια από τότε και οι κατηγορούμενοι  ΔΕΝ είναι οι ίδιοι άνθρωποι” Κάθε φορά που το θυμάμαι, βουρκώνω και τρέμω!! Αλήθεια το πίστευαν αυτό; Στις  επόμενες “Δίκες ” οι ποινές μειώθηκαν με διάφορα νομικά τερτίπια. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ οι δολοφόνοι του πατέρα μου ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί ΔΕΝ πλήρωσαν τα εγκλήματα τους. (σσ Η οικογένεια του Γ. Τσαρουχά επέτυχε χρηματικές αποζημιώσεις για ψυχική οδύνη, τις οποίες, παρόλο που είχαν κινήσει την διαδικασία για λόγους ηθικής δικαίωσης, αρνήθηκαν να τις πάρουν).

-Σε μια κουβέντα πολλά χρόνια πριν μου είχατε αναφέρει κάτι σημαντικό. Πως τις  νύχτες εκείνες που ξενυχτούσατε τον Λαμπράκη ήταν η 1η φορά από όσο θυμάστε που έμειναν μαζικά κοπέλες «εν ειρήνη» όλο το βράδυ έξω από το σπίτι τους, δίπλα δίπλα στους άνδρες. Κάτι που μέσα στην τραγωδία επέδρασσε απελευθερωτικά για το γυναικείο κίνημα και μέσα στην αριστερά. Θέλετε να σχολιάσετε λίγο περισσότερο;

Ο θανάσιμος τραυματισμός του Γρηγόρη Λαμπράκη το βράδυ της 22ας Μαΐου του 1963 από τη δεξιά και το παρακράτος σε ρόλο εκτελεστή συγκλόνισε το πανελλήνιο στην πόλη όμως που αυτός χτυπήθηκε συνέβη κάτι το ανεπανάληπτο.

Ο Λαμπράκης, λόγω της εξαιρετικής του ρώμης,  χαροπάλεψε 100 ώρες και άφησε την τελευταία του πνοή την Κυριακή 27 Μαΐου 1.22 πμ. Από το πρωί της επόμενης ημέρας εκατοντάδες πολίτες νέοι φοιτητές και φοιτήτριες εργάτες μετά τη δουλειά τους γυναίκες νοικοκυρές οι παλιές αγωνίστριες μαζί με τα κορίτσια τους πηγαινοέρχονται ξενυχτούν σε βάρδιες έξω από το ΑΧΕΠΑ, καθώς όλο και πιο μακριά καθώς τους απωθούσε η αστυνομία προς το πανεπιστήμιο και τη ΔΕΘ, όμως θα έρθει και με την παρουσία τους τους ψυχή τους θέλανε να υψώσουν ασπίδα προστασίας του παλικαριού που χαροπαλεύει 100 ώρες Για 1η φορά μαθητές και μαθήτριες με τις σχολικές τσάντες, όπως και φοιτητές και φοιτήτριες, διανυκτέρευαν εναλλάξ. Όσο πλησίαζε το τέλος τόσο αυξάνονταν το πλήθος. Αυτό ήταν ένα πρόκριμα γι’ αυτό που θα ακολουθούσε, την τεράστια συμμετοχή της νεολαίας, πολλών κοριτσιών ανάμεσά τους.

Το Σάββατο το μεσημέρι 26 Μαΐου, έγινε μια μεγάλη βίαιη  επίθεση. Μας ας φέρανε μέχρι τη σημερινή Θεολογική σχολή. Μπαινόβγαινα θυμάμαι  αφού ο πατέρας μου έμεινε 29 μέρες στο ΑΧΕΠΑ. Ανάμεσα στα Πεύκα και στην σκοτεινιά του ΑΧΕΠΑ είχαν ξαμοληθεί οι χαφιέδες. Εμάς μας είχαν απωθήσει στην σημερινή Θεολογική Σχολή, κοντά στη ΔΕΘ. Το αλσύλλιο ανάμεσα στο νοσοκομείο και τα πανεπιστημιακά κτίρια-υπήρχε και αυτό τότε -γέμισε ,στην κυριολεξία χωροφύλακες με στολή και ασφαλίτες με πολιτικά. Είχα μπει στο νοσοκομείο κατά τις 9  το βράδυ Αργότερα όμως που μας είχαν απομακρύνει πολύ, φοβήθηκα να ξαναπάω. Μόλις όμως είδα την προϊσταμένη της συγκεκριμένης χειρουργικής κλινικής ,που έρχονταν για την αλλαγή της νυχτερινής βάρδιας, ντυμένη με όλη την υπηρεσιακή ενδυμασία για να περάσει τα μπλόκα ,την ακολούθησα σε μικρή απόσταση. Μετέφερα στους συγκεντρωμένους για τελευταία φορά την αγωνιώδη αναμονή  του τέλους.

Εκείνες τις μέρες και τις νύχτες, στα γρασίδια του ΑΧΕΠΑ, δημιουργήθηκε αυθόρμητα η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης.  Πολλοί και πολλές εντάχθηκαν στη Νεολαία της ΕΔΑ και οι δυο μαζί ενοποιήθηκαν αργότερα ως ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ (ΔΝΛ), που αγκάλιασε χιλιάδες νέους και νέες σε πόλεις και χωριά, και συνέβαλλε στην απελευθέρωση των κοριτσιών.

Αλλά όταν το βράδυ της εικοστής εβδόμης Μαΐου ο Λαμπράκης εξέπνευσε ήταν φανερό ότι τίποτε πια δεν θα ήταν όπως πρώτα . H είδηση του θανάτου του και το κλίμα του ΑΧΕΠΑ, οι συζητήσεις και οι δικτυώσεις των νέων, μεταλαμπαδεύτηκε σαν φως στο σκοτάδι στην υποταγμένη και αφημένη στη μοίρα της ύπαιθρο και σε όλη τη χώρα έδωσε ώθηση σε ένα εκπληκτικό αγωνιστικό δημοκρατικό πολιτικό και πολιτιστικό κίνημα το μεγαλύτερο νεολαίστικο κίνημα που είχε δει ο τόπος μετά την ΕΠΟΝ,  τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ).

– Η ΔΝΛ ήταν ένα τεράστιο νεολαιίστικο κίνημα που συνδέθηκε με αυτό που ονομάστηκε ως «τελευταία άνοιξη», αφού πρόταξε πως πολιτική δίχως πολιτιστική αναγέννηση δεν μπορεί να υπάρξει. Με πρόταση σας άρχισαν να γίνονται τα πρώτα φεστιβάλ κοριτσιών που παρόλο που περιορίστηκαν στη Μακεδονία, άνοιξαν έναν δρόμο, με αποκεντρωμένη και αντι-ιεραρχική δομή, αφού ‘απαιτούσε’ την συμμετοχή όλων των επαρχιών. Ήταν εύκολο να το καθιερώσετε αυτό το ‘άλλο ήθος’ (που έχει γενικότερα υποχωρήσει) και μέσα στην αριστερά;

Όταν το πρώτο πρότεινα να γίνει η γιορτή της Λαμπράκισσας, μάλλον επειδή αιφνιδιάστηκαν, υπήρξαν και κάποιες -προσεγμένες οφείλω να πω- ειρωνείες. Όταν μετακινήθηκα οργανωτικά άλγη λόγω επιστημονικού αντικειμένου, γεωπόνος πια, στο γραφείο κέντρο δυτικής Μακεδονίας, το ξαναπρότεινα, και ο Θόδωρος Καζέλης, γραμματέας αυτού του καθηγητικού οργάνου, είπε ξεκίνα το. Ξεκινήσαμε με μεράκι 3, με τη βοήθεια της Γεωργίας Σαρηγιαννίδου και της Γεωργίας Σαντινίδου, και καθημερινά προστίθονταν νέες κοπέλες. Τι να πρωτοπεί κανείς για ότι έγινε, για ότι κατακτήθηκε εκείνη την εποχή.

Με την βοήθεια οργώσαμε για 2 χρόνια (2 φεστιβάλ πρόλαβαν να γίνουν πριν την Δικτατορία) χωριό την Μακεδονία, με αγροτικά με γαϊδουράκια ερωτηματολόγια για καταγραφή των απόψεων των γυναικών,  μελέτες για την προίκα  κλπ, εντελώς πρωτοποριακά πράγματα για την εποχή τους. Πράγματα που δυστυχώς δεν έχουν καταγραφεί όσο τους άξιζε αφού έγιναν στην επαρχία.

Η δραστηριοποίηση των νεολαίων της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη βρήκε έτοιμα αλλά και ΄’ενέπνευσε και ξεσήκωσε’ αγόρια και κορίτσια στις πόλεις και στα χωριά που ονειρεύονταν, με τη συμβολή τους, έναν άλλο τόπο και μια άλλη πατρίδα, αντάξια των διεκδικήσεων και των ονείρων τους. Σπάζουν ταμπού και απαγορεύσεις, βλέπουν με άλλο μάτι τις σχέσεις στην οικογένεια, το ευρύτερο περιβάλλον, την κοινωνία. τα κορίτσια αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τις ιδιαιτερότητες του φύλου τους.

Οι νέοι και οι νέες αναπτύσσουν πολιτική συνείδηση. Διεκδικούν δημοκρατία παντού και η ειρήνη για όλους τους λαούς, θρυλικές έχουν μείνει οι μαζικές πορείες ειρήνης με ευφάνταστα συνθήματα μιας μη ξύλινης γλώσσας και με ευρηματικούς γεμάτους πολιτισμό τρόπους. διεκδικούν δουλειά για όλους σταμάτημα της αιμορραγίας της μετανάστευσης ασφάλιση για όλους τους εργαζόμενους όλων των ηλικιών και ενώ πάμπολλα κορίτσια δουλεύουν ανασφάλιστα στα μεταλλεία στους αργαλειούς ως υπηρέτριες στα σπίτια των καλοστεκούμενο αστών διεκδικούν με ριζικές αλλαγές στις συνθήκες ζωής της υπαίθρου, έτσι γεννιέται άλλωστε και η πρωτοβουλία οι φίλοι του χωριού της δημοκρατικής νεολαίας Λαμπράκη, συμμετέχουν σε κινητοποιήσεις για το σιτικό το καπνικό, πιστεύοντας πως η αληθινή βάση των διεκδικήσεων είναι οι υποχρεώσεις του ενεργού πολίτη, (κάτι που σήμερα και εμείς ξεχνάμε) κάνουν πράξη με προσωπική δουλειά της διεκδίκησης και κοινωφελή έργα, κάνουν δενδροφυτεύσεις, καθαρισμό δημόσιων χώρων, επέκταση των δικτύων νερού σε γειτονιές και χωριά, περίφραξη κοιμητηρίων κι άλλα.

Ταυτόχρονα ζυμώνουν την πολιτική με πολιτισμό και το αντίθετο, αφού στη βάση συντηρητική Ελλάδα διψούν για μόρφωση, ποιοτική διασκέδαση, δημιουργικότητα,  φιλίες. Διοργανώνουν εκδρομές, διοργανώνουν πολιτικές συζητήσεις, ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις (πχ Φον Δημητράκης κ.ά,), δημιουργούν βιβλιοθήκες στις λέσχες τους, και όταν οι μισαλλόδοξοι τις καίνε, τις δημιουργούν ξανά. Τα νέα κορίτσια της Μακεδονίας στα πλαίσια του φεστιβάλ τους διαβάζουν ομαδικά και χαρίζουν βιβλία, ιδίως σε βιβλιοθήκες μικρών κοινοτήτων, και γίνεται μαζική έρευνα με ερωτηματολόγιο για τις τάσεις της γυναίκας εκείνη την εποχή με προωθημένα και ποικίλα ερωτήματα, διοργανώνουν ποιητικές βραδιές, με ελληνική και ξένη ποίηση, ακόμη και η βιετναμέζικη, δημιουργούν χορωδίες και τραγουδούν και αναλύουν τον Επιτάφιο του Ρίτσου και το Άξιον Εστί του Ελύτη, συζητούν για τις σχέσεις των 2 φύλων και την ‘προίκα’- προϋπόθεση τότε για τον γάμο.

Ακόμα διοργανώνουν στη Θεσσαλονίκη και στην κεντρική Μακεδονία, τα πρώτα φεστιβάλ γυναικών που έγιναν στην Ελλάδα.  Στα χωριά φτάναμε πάνω σε καρότσια, αγροτικά, γαϊδουράκια, ότι μπορεί να φανταστεί κανείς, αφού οι διψασμένοι κάτοικοι έβαζαν πλάτη και μας βοηθούσαν σε συνθήκες κυριολεκτικής τρομοκρατίας. Σε αυτό μας βοηθούσαν μέλη και στελέχη της ΕΔΑ αλλά και γυναίκες των χωριών, πολλές πρώην επονίτισσες, που άνοιγαν τα σπίτια τους όπου δεν υπήρχε λέσχη των Λαμπράκηδων στην περιοχή, να μαζευτούν κορίτσια και να μιλήσουν για τα προβλήματα και τις αγωνίες τους. Δεν θυμάμαι εάν συνέβη στην Προσοτσάνη και στο Δοξάτο της Δράμας αλλά μαζεύτηκαν τόσα κορίτσια στο σαλόνι ενός διώροφου σπιτιού που δεν χωρούσαν ούτε στη σκάλα.

Όλα αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στην κορυφαία εκδήλωση που γίνεται στην πόλη της Θεσσαλονίκης ,που ξαναθυμάται το λαμπρό παρελθόν της πριν κράτος και παρακράτος την βυθίσουν ξανά στο αίμα. Το πρώτο Φεστιβάλ της Λαμπράκισσας έκλεισε στις 24 Απρίλη 1966  στον ιστορικό πλέον κινηματογράφο Ηλύσια (που τώρα δεν υπάρχει πια) με αντιπροσωπείες κοριτσιών από όλους τους νομούς της περιοχής. Ταυτόχρονα τη μέρα εκείνη αποφασίστηκε η άμεση  έναρξη του δεύτερου φεστιβάλ, με περισσότερες απαιτήσεις από τις ίδιες τις κοπέλες ,και υψηλότερους στόχους ¨Έτσι και έγινε. Μόνο που το επισφράγισμα αυτού του 2ου φεστιβάλ που θα πραγματοποιούνταν την Κυριακή 22 Απριλίου 1967 και που θα  παρουσίαζε, συνοπτικά πάλι, όλον αυτό τον πλούτο των εκδηλώσεων, το πολλαπλασιασμό των κοριτσιών που πήραν μέρος με την ψυχή τους σ’ όλες τις δράσεις ,τον πρόλαβαν τα τανκς.

Ήταν το οριστικό τέλος της  “τελευταίας άνοιξης” όπως έχει αποκληθεί. Αυτή η Νεολαία, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή ,  στα λεγόμενα “ιουλιανά κλπ, με τη μαχητική  ,γεμάτη ήθος παρουσία της παντού, αλλά δεν βοηθήθηκε να συνειδητοποιήσει τον επερχόμενο κίνδυνο της δικτατορίας .Θα μου πει κανείς τα κόμματα σε ποιο βαθμό τον συνειδητοποίησαν και τι έπραξαν για αυτό.

Φαίνεται όμως ότι η χούντα,  το παρακράτος και η Εθνική Ασφάλεια είχαν επισημάνει την δυναμική της ,με συνέπεια πολλά αγόρια και κορίτσια να συλληφθούν τις πρώτες ώρες και ημέρες του πραξικοπήματος και να σταλούν στο ξερονήσι της Γυάρου  Βέβαια αυτό δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει αρκετά  από αυτά  τα νέα παιδιά  που δεν “πιάστηκαν ” αμέσως ή ακόμη -ακόμη που αφέθηκαν από την εξορία, σαν νέοι ή άρρωστοι, από το να  δράσουν πρωτοβουλιακά από την πρώτη ημέρα ή μέσα από τις Αντιδικτατορικές οργανώσεις (κύρια το ΠΑΜ και τον Ρήγα  Φεραίο, αλλά και την ΚΝΕ και Αντι ΕΦΕΕ), να σταθούν όρθια στα στρατοδικεία, και οι κοπέλες να νιώσουν στο πετσί τους την “ισότητα των φύλων ” στα βασανιστήρια.

Χρόνια μετά ,ακόμη και σήμερα, κουβεντιάζοντας με συναγωνιστές και συναγωνίστριες εκείνης της εποχής , όσους και όσες έχουν απομείνει, προσπαθούμε να καταλάβουμε πως μια, συγκλονιστική είναι αλήθεια, δολοφονία ενός χαρισματικού ανθρώπου, δημιούργησε τόση και τέτοια ζωή. Πώς έφερε στην επιφάνεια τόσες αρετές, τόση ενέργεια, συλλογικότητα, προσφορά, ανιδιοτέλεια των απλών ανθρώπων, διάθεση για μόρφωση και πολιτισμό και ανέδειξε τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη  (ΔΝΛ) σε κορυφαία νεολαιίστικη οργάνωση που είχε η πατρίδα μας, μετά την γενίκευση της ψήφου και της συμμετοχής που συνέβη στην ΕΠΟΝ.