Στο Μουσείο Γουλανδρή πραγματοποιήθηκε χθες Τρίτη, ξενάγηση σε δημοσιογράφους στη έκθεση «Γυρισμός». Πρόκειται για την έκθεση των 15 κυκλαδικών αρχαιοτήτων που προέρχονται από τη  συλλογή Στερν, τα οποία επιλέχθηκαν με κριτήριο «…να φανεί η αλυσίδα της ανάπτυξης και της εξέλιξης της πρωτοκυκλαδικής τέχνης», όπως μας είπε ο δρ. Ιωάννης Φάππας, εκ μέρους του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
 
Παρούσα ήταν και η υπουργός πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία απάντησε σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, για το θέμα της διαβόητης συμφωνίας που έγινε νόμος με την ψήφο της Βουλής και η οποία έχει προκαλέσει αντιδράσεις σύσσωμου του αρχαιολογικού κόσμου για νομιμοποίηση της αρχαιοκαπηλίας.

Ads

Η υπουργός επανέλαβε αρκετές φορές, επικριτικά, πως όποιος κάνει κριτική στον νόμο είναι γιατί δεν έχει διαβάσει τι ψηφίστηκε. Το tvxs ανέτρεξε ξανά στο κείμενο του νόμου, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα αν τελικά ήταν όντως προς όφελος του δημοσίου η συμφωνία που κύρωσε η Βουλή, όπως ισχυρίζεται η υπουργός, ή αν πρόκειται για σκάνδαλο όπως επιμένει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων. Τα περιεχόμενα του νόμου δικαιώνουν τα λεγόμενα του δεύτερου. 
 
Η έκθεση «Γυρισμός, Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» περιλαμβάνει δέκα μαρμάρινα ειδώλια και πέντε αγγεία από μάρμαρο, στεατίτη και πηλό, που «θα μπορούσαν να τοποθετηθούν  σε ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (5300-2300 π.Χ.). Ανάμεσά τους, το αρχαιότερο ειδώλιο (νεολιθικό) αντίστοιχο του οποίου δεν γνωρίζαμε μέχρι σήμερα και φανερώνει όπως και το βιολόσχημο ειδώλιο, από που εμπνέεται η πρωτοκυκλαδική γλυπτική που χαρακτηρίζεται από έντονη σχηματοποίηση.

Στα ειδώλια αυτά φαίνεται η  απόδοση της ανθρώπινης μορφής με περισσότερο φυσιοκρατικό τρόπο. Τέτοιες απεικονίσεις τις συναντούμε και πάνω σε αγγεία» σημείωσε ο κ. Φάππας. Αρκετά από αυτά, χαρακτηρίζονται ως σπάνια, όπως το ανθρωπόμορφο κύπελλο, ένα κωνικό αγγείο με τοιχώματα καμπύλα σε σχήμα γυναικείου σώματος και το «Σύμπλεγμα ειδωλίων» μια σύνθεση δύο γυναικείων μορφών με διπλωμένα τα χέρια που αναπτύσσονται κατακόρυφα. 
 
Γιατί δεν απευθύνθηκε ποτέ η υπουργός στις διωκτικές αρχές;
 
Στην ερώτηση του tvxs, μετά την ξενάγηση, γιατί η υπουργός δεν απευθύνθηκε στις διωκτικές αρχές της Νέας Υόρκης με δεδομένο ότι στη Ν. Υόρκη η εισαγγελία έχει παράξει έργο κατάσχοντας κλεμμένες αρχαιότητες και επιστρέφοντάς τις στο ελληνικό δημόσιο, η Υπουργός απάντησε:
  
«Με συγχωρείτε, ξέρετε πολλά κράτη, εν προκειμένω την Ελλάδα, να μπορεί να παρεμβαίνει σε θεσμούς και διαδικασίες άλλων χωρών; Η κάθε χώρα κ. Λαμπρίδη έχει τη νομοθεσία της. Και ο κάθε πολίτης, όπως εν προκειμένω ο Λ. Στερν, αντιμετωπίζεται ως Αμερικανός πολίτης. Εσείς τι θα λέγατε δηλαδή στις διωκτικές αρχές; Ότι έχουμε έναν συλλέκτη;

..Ο συλλέκτης με τα δεδομένα τα αμερικανικά είναι απόλυτα νόμιμος. Και μιας που το συζητάμε, γιατί πολύς λόγος γίνεται και για την εισαγγελία Νέας Υόρκης, με την οποία το ΥΠΠΟ έχει εξαιρετικές σχέσεις, ποιος λέει ότι η συμφωνία αποστερεί από τον συγκεκριμένο εισαγγελέα τη δυνατότητα να κάνει αυτό που πρέπει να κάνει; Έρχεται ένα άλλο κράτος να υπαγορεύσει σε ένα άλλο τι πρέπει να κάνει; Αυτά είναι αστεία πράγματα. Αν ο εισαγγελέας κρίνει ότι πρέπει να κάνει κάτι θα το κάνει».
 
Η αλήθεια είναι ότι καμία χώρα δεν υπαγορεύει σε καμία άλλη τι θα κάνει με το δίκαιό της. Όμως, όλες οι χώρες μαζί συνομολογούν διεθνείς ή διμερείς συμβάσεις για διακρατικά θέματα. Μια τέτοια σύμβαση είναι και η σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ για την πάταξη της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων διεθνώς. Η Ελλάδα έχει υπογράψει επίσης ειδικά μνημόνια συνεργασίας με τις ΗΠΑ για την παράνομη διακίνηση ελληνικών αρχαιοτήτων στις ΗΠΑ.

Ads

Δεν έρχεται λοιπόν κανένα “κράτος να πει σε ένα άλλο κράτος τι θα κάνει”, όπως μας είπε απαξιωτικά η Υπουργός. Δύο κράτη συνομολογούν ότι θα δουλέψουν από κοινού για την πάταξη του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων, που είναι και μια μορφή οργανωμένου εγκλήματος και μάλιστα πολύ προσοδοφόρα για όσους την ασκούν! 
 
Όπως η ίδια η Υπουργός μας είπε, έχει άψογη συνεργασία με τον Εισαγγελέα της Ν. Υόρκης. Γνωρίζει πολύ καλά λοιπόν ότι ο Εισαγγελέας της Ν. Υόρκης εκδίδει 6 εντάλματα τον χρόνο και κατάσχει αντικείμενα από τις προθήκες του Μητροπολιτικού Μουσείου Ν. Υόρκης, του Μουσείου με το οποίο η Λ. Μενδώνη ήρθε σε συμφωνία για τη Συλλογή Στερν.

Γνωρίζει πολύ καλά η Λ. Μενδώνη ότι, αν το Μητροπολιτικό Μουσείο είχε εκθέσει τη Συλλογή σε συνεννόηση με τον Στερν, ο Εισαγγελέας της Ν. Υόρκης θα έκανε έρευνα στη συλλογή και θα μπορούσε να κατάσχει τα περισσότερα από τα αντικείμενα. Η δυνατότητα αυτή όμως παύει να υπάρχει με τη «μεσολάβηση» του ελληνικού δημοσίου και της ελληνικής Βουλής!

Έρχεται το Υπουργείο Πολιτισμού και βάζει «τη σφραγίδα του» στη συνεννόηση του Στερν με το Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης, αποδέχεται να εκτίθεται η Συλλογή εκεί για 50 χρόνια, αποδέχεται να περάσει η κατοχή στο Ίδρυμα που διοικείται από τον γιο του Στερν, ενώ ταυτόχρονα ο κ. Στερν θα λάβει μια τεράστια φοροαπαλλαγή στις ΗΠΑ για τη “δωρεά” προς το γιο του -κι όλα αυτά με τη βούλα του ελληνικού δημοσίου, ώστε να μην μπορεί καμία διωκτική αρχή να ενοχλήσει το Μητροπολιτικό Μουσείο που ανενόχλητο θα διαφημίζει την έκθεση ελληνικών αρχαιοκαπηλικών και κίβδηλων αντικειμένων και θα εισπράττει έσοδα για μισό αιώνα.

Και καλά να πανηγυρίζουν ο Στερν και το ΜΕΤ, όπως και το Ίδρυμα Γουλανδρή -η εκπρόσωπος του οποίου, Σάντρα Μαρινοπούλου φάνηκε ιδιαιτέρως προσβεβλημένη όταν δημοσιογράφος έθεσε το ερώτημα γιατί στη συμφωνία έπρεπε να είναι εταίρος ένα ιδιωτικό μουσείο, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-Γουλανδρή, κι όχι ένα ελληνικό δημόσιο Μουσείο- όμως η υπουργός πολιτισμού για ποιο πράγμα ακριβώς περηφανεύεται από τη συμφωνία αυτή;
 
 
Πού θα πάνε οι αρχαιότητες όταν επιστρέψουν;
 
Η υπουργός πολιτισμού ρωτήθηκε από δημοσιογράφο πού θα καταλήξουν οι αρχαιότητες όταν τελειώσει η πολυετής δέσμευση της έκθεσης τους στο ΜΕΤ της Νέας Υόρκης κι αν ισχύει ότι θα εκτεθούν στο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού που δημιουργείται στη Νάξο, όπως η υπουργός δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξή της.

«Αν είχατε διαβάσει το κείμενο του νόμου είναι σαφή τα πράγματα. Θα έρθουν και θα πάνε εκεί που θα αποφασίσει το υπουργείο πολιτισμού, μετά από γνωμοδότηση του ΚΑΣ. Αυτό λέει ο νόμος. Ακριβώς επειδή στη Νάξο, πολύ πριν προκύψει το θέμα των συγκεκριμένων ειδωλίων, υπήρξε η σκέψη και τώρα υλοποιείται, να γίνει το Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού, είναι πολύ  πιθανό, ότι η Νάξος θα είναι ο τόπος στον οποίο θα καταλήξουν» απάντησε η Λ. Μενδώνη.
 
Το κείμενο του νόμου το οποίο έχουμε διαβάσει όμως, αναφέρει επί λέξει, ότι, όταν λήξει η Συμφωνία της έκθεσης στη Ν. Υόρκη (δηλαδή σε 25 ή σε 50 χρόνια) «οι αρχαιότητες της Συλλογής που θα ευρίσκονται τότε στην Ελλάδα θα εκτεθούν στο Κυκλαδικό Μουσείο και/ή σε άλλα μουσεία της Ελλάδας, όπως θα υποδείξει το Διοικητικό Συμβούλιο του HACI (Ινστιτούτο Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντελαγουέρ) θα εγκρίνει το Υπουργείο».

Το Ίδρυμα HACI, που είναι το Ινστιτούτο που ιδρύθηκε από την οικογένεια Γουλανδρή και την οικογένεια Στερν και στη διοίκησή του μετέχει ο γιος του Στερν, είναι αυτό που θα υποδείξει την τύχη των αρχαιοτήτων και το ελληνικό δημόσιο απλώς θα εγκρίνει! Διαδικασία που είναι απολύτως λογική, από τη στιγμή που η Λ. Μενδώνη, με την υπογραφή της έδωσε την κατοχή των αρχαιοτήτων σε αυτό το Ίδρυμα. Άρα το σε ποιο Μουσείο θα πάνε οι αρχαιότητες, και μάλιστα το 2049 ή το 2073, δεν το διασφάλισε η Λ. Μενδώνη με τη συμφωνία που υπέγραψε, ούτε είναι σε θέση να το εγγυηθεί. 
 
Η κατοχή είναι «για πάντα»
 
Σε ερώτηση του tvxs αν, με δεδομένες τις αντιδράσεις που υπάρχουν σε σχέση με τον νόμο, θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί ότι αν προκύψει στο μέλλον ότι κάποια από τις αρχαιότητες είναι προϊόν λαθρανασκαφής να κατάσχεται και να περνάει η κατοχή της στο ελληνικό δημόσιο, η κ. Μενδώνη  επικαλέστηκε το ίδιο επιχείρημα: «Φαίνεται  ότι δεν έχετε διαβάσει τον νόμο. Αυτό το οποίο από την αρχή έχει πετύχει αυτή η συμφωνία και είμαστε περήφανοι γι’ αυτό, είναι ότι η κυριότητα και η νομή των 161 εργων αναγνωρίστηκε ανέκαθεν στο ελληνικό κράτος». 
 
Ξαναδιαβάσαμε τον νόμο και διαπιστώσαμε πως η υπουργός, επιμένει να μιλάει για την ελληνική κυριότητα (την οποία ο αρχαιολογικός νόμος την αναγνωρίζει ούτως ή άλλως, και στις αρχαιότητες που έχουν εξαχθεί παράνομα και βρίσκονται σε έδαφος άλλου κράτους) γιατί θέλει να αποκρύψει το τι συμβαίνει με την κατοχή. Η κατοχή των αρχαιοτήτων, όπως της επισημάναμε οι δημοσιογράφοι, είναι κάτι άλλο και το παραχώρησε με την υπογραφή της σε ένα Ίδρυμα με έδρα το Ντελαγουέρ. Επίσης, τι ακριβώς κέρδισε το ελληνικό δημόσιο με τη Συμφωνία με την οποία οι αρχαιότητες θα εκτίθενται για 50 χρόνια στη Ν. Υόρκη, αυτό δεν το σχολίασε…
 
Η Λ. Μενδώνη δικαιολογήθηκε λέγοντας ότι «Η κατοχή είναι μια έννοια που, αν δείτε τον αρχαιολογικό νόμο, συνδυάζεται κατά κύριο λόγο με τοπική σχέση. Ο συλλέκτης παρέδωσε στο συγκεκριμένο Ινστιτούτο τα 161 αντικείμενα και αυτό που λέει η συμφωνία είναι, ότι το συγκεκριμένο Ινστιτούτο απλώς διαχειρίζεται την έκθεσή τους μέχρι τον οριστικό επαναπατρισμό τους. Από τη στιγμή  που επαναπατρίζονται, το Ινστιτούτο δεν έχει καμία αρμοδιότητα. Έχει συγκεκριμένη αρμοδιότητα και μάλιστα οτιδήποτε κάνει για την προβολή αυτής της συλλογής θα πρέπει να έχει την έγκριση του υπ. Πολιτισμού».
 
Βεβαίως ο αρχαιολογικός νόμος δεν λέει τίποτα τέτοιο για τους αναγνωρισμένους κατόχους αρχαιοτήτων. Όταν κάποιος αναγνωριστεί ως κάτοχος αρχαιοτήτων, τότε μπορεί να έχει τις αρχαιότητες στο σπίτι του, να τις εκθέτει σε ένα Μουσείο, να τις μεταβιβάσει στα παιδιά του ή σε άλλους κληρονόμους. Ο κάτοχος δηλαδή είναι ο πραγματικός διαχειριστής των αρχαιοτήτων. Αυτά είναι δικαιώματα του κατόχου, μετά την έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού. Γι’ αυτό άλλωστε ο Αρχαιολογικός Νόμος (στο άρθρο 23) προβλέπει συγκεκριμένους όρους και διαδικασίες για να αποκτήσει κάποιος την κατοχή αρχαιοτήτων –από τις οποίες στη συγκεκριμένη περίπτωση -του Στερν και του HACI- δεν εφαρμόστηκε απολύτως καμία!
 
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που δεν προβλέπεται στον νόμο για την κατοχή αρχαιοτήτων. Δεν προβλέπεται ημερομηνία λήξης! Η κατοχή που αναγνώρισε η Υπουργός στο Ίδρυμα Γουλανδρή-Στερν, με τη Συμφωνία που υπέγραψε, είναι για πάντα! Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς της ότι η κατοχή έχει “τοπική” διάσταση, το δικαίωμα κατοχής των αρχαιοτήτων είναι ενιαίο και αδιαίρετο: είτε οι 161 κυκλαδικές αρχαιότητες είναι στην Ν. Υόρκη, είτε είναι στην Αθήνα, είτε σταλούν στο Άμπου Ντάμπι για περιοδική έκθεση, η κατοχή των αρχαιοτήτων, όσο ισχύει ο νόμος τον οποίο η ίδια εισηγήθηκε, θα είναι για πάντα στο Ίδρυμα που διοικείται από τον γιο του Στερν.

Το Ίδρυμα δεν θα διαχειρίζεται την «έκθεση των αρχαιοτήτων», όπως ισχυρίστηκε η Υπουργός, αλλά θα διαχειρίζεται για πάντα –ακόμη κι όταν εμείς δεν θα βρισκόμαστε πια εν ζωή- τις ίδιες τις αρχαιότητες και θα αποφασίζει για την τύχη τους!
 
Για την εμπλοκή του αρχαιοκάπηλου Μπεκίνα
 
Η Λ. Μενδώνη αναφέρθηκε στο θεσμικό πλαίσιο που ακολουθείται γενικά για τους επαναπατρισμούς, δικαιολογώντας τον χειρισμό της υπόθεσης Στερν ως εξής:  «…κάθε επαναπατρισμός έχει τις ιδιαιτερότητές του που σχετίζονται με πάρα πολλές παραμέτρους. Το βασικό κριτήριο είναι να εξετάσει κανείς, ποιά είναι τα στοιχεία τα οποία διαθέτει η Ελληνική πολιτεία, εν προκειμένω το υπ. Πολιτισμού και η συγκεκριμένη διεύθυνση Τεκμηρίωσης των Πολιτιστικών Αγαθών, για να δει την τακτική την οποία θα ακολουθήσει. Αυτό εξετάστηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση, και σε κάθε περίπτωση».
 
Είναι όμως αυτό αλήθεια; Η Υπουργός διαπραγματευόταν με τον Λ. Στερν επί δύο χρόνια, χωρίς να εμπλέξει καμία από τις αρμόδιες υπηρεσίες ως όφειλε, όπως έχει γίνει γνωστό και από το έγγραφο που έφερε στο φως το tvxs. Μέσα σε μερικές εβδομάδες από τη δημοσιοποίηση του καταλόγου με τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες, που σύμφωνα με τη Συμφωνία θα παραμείνουν για 50 χρόνια στη Ν. Υόρκη, ο ερευνητής Χρ. Τσιρογιάννης ταύτισε το ειδώλιο αρ. 29 με φωτογραφία από το αρχείο του καταδικασμένου για αρχαιοκαπηλία Μπεκίνα, ενώ ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων ταύτισαν 5 αντικείμενα της Συλλογής με λαθρανασκαφές στο νησί της Κέρου.
 
Τι είπε η Υπουργός για αυτά τα στοιχεία; «Δεν υπάρχει κανένα ειδώλιο για το οποίο να έκανε λόγο ο κ. Τσιρογιάννης. Ο κ. Τσιρογιάννης είπε, ότι στα αρχεία  έχει μια μαυρόασπρη επαγγελματική φωτογραφία. Μία φωτογραφία η οποία δείχνει το ειδώλιο σε δική του βάση ανάμεσα σε άλλες αρχαιότητες και ο ίδιος τη θεωρεί επαγγελματική. Δεν είναι καν πολαρόιντ που θα ήταν ισχυρή ένδειξη ότι αυτό το ειδώλιο είχε σχέση με κάποια λαθρανασκαφή. 

Η φωτογραφία βρεθηκε σε αυτό το αρχείο που κατέχει ο κ. Τσιρογιάννης και όχι το ειδώλιο. Με συγκεκριμένη λοιπόν φωτογραφία δεν μπορεί κανείς να πιστοποιήσει ότι το ειδώλιο βρέθηκε στην κατοχή του Μπεκίνα». Περιέργως, έτσι θα περίμενε κανείς να μιλήσει ο συνήγορος του Μπεκίνα ή του Στερν, όχι η Υπουργός Πολιτισμού της χώρας που έχει υποφέρει τόσο από την αρχαιοκαπηλία!
 
Σε ερώτηση του tvxs αν ένα από τα ειδώλια προέρχεται από την λαθρανασκαφή της Κέρου, όπως φαίνεται στη σχετική βιβλιογραφία, η Υπουργός μας διαβεβαίωσε ότι η ταύτιση των Συλλόγων Αρχαιολόγων βασίζεται «…σε μια βιβλιογραφία, σε ένα συγκεκριμένο επιστημονικό πόνημα. Το ίδιο το βιβλίο αν το διαβάσει κανείς προσεκτικά λέει ακριβώς τα αντίθετα».

Πρόκειται για το βιβλίο «Ο Θησαυρός της Κέρου», μια έκδοση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Γουλανδρή, το οποίο συγκεντρώνει όλα τα ευρήματα που αποδίδονται στις λαθρανασκαφές της Κέρου, με βάση και όλη την προγενέστερη βιβλιογραφία. Το ειδώλιο αρ. 138, που εικονίζεται στην αφίσα της έκθεσης «Γυρισμός», και για το οποίο ρωτήσαμε επισταμένως, φέρει τον αριθμό 170 στον κατάλογο της εν λόγω έκδοσης και αποδίδεται στον λεγόμενο «θησαυρό της Κέρου». Αντιθέτως, στον κατάλογο που τύπωσε τώρα το Μουσείο Γουλανδρή με το ΥΠΠΟΑ για την έκθεση των 15 κυκλαδικών αρχαιοτήτων, το ειδώλιο αρ. 138, όπως και όλα τα αντικείμενα της έκθεσης, εμφανίζονται χωρίς καμία προέλευση…
 
Είναι αυθεντικές ή κίβδηλες οι αρχαιότητες; 
 
Επί τάπητος τέθηκε και το άλλο θέμα που απασχολεί έντονα την αρχαιολογική κοινότητα: η αυθεντικότητα ή μη των αντικειμένων. Όπως είναι γνωστό, οι υψηλές τιμές των κυκλαδικών ευρημάτων στις αγορές τέχνης έχουν οδηγήσει σε αθρόες λαθρανασκαφές αλλά και σε πολλά κίβδηλα αντικείμενα που έχουν αγοραστεί ως αυθεντικά από Μουσεία του εξωτερικού και ιδιώτες συλλέκτες. Μία από τις πιο γνωστές τέτοιες περιπτώσεις, μάλιστα, είναι το κυκλαδικό ειδώλιο αρπιστή που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης, ως αυθεντικό, ενώ πρόκειται για δημιουργία ενός σύγχρονου κυκλαδίτη τεχνίτη, του Νιώτη, που το έβγαλε στις αγορές ως αρχαίο.

Μεταξύ των ειδικών αρχαιολόγων συζητιέται έντονα το θέμα του πόσα πλαστά ειδώλια διαθέτει η συλλογή Στερν και για ποιο λόγο το ΥΠΠΟΑ, ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν φρόντισε να στείλει επιτροπή ειδικών για να εξετάσει τα 161 αντικείμενα πριν αποφασίσει τους όρους της «Συμφωνίας». «Η πάγια αρχή όταν επαναπατρίζονται έργα τέχνης, δεν είναι να εξετάζεται η οποιαδήποτε αυθεντικότητα πριν», είπε η Λ. Μενδώνη και πρόσθεσε: «Το πώς καταλήγει κανείς για το αν ένα αντικείμενο είναι αυθεντικό ή όχι, μπορεί να αποτελεί αντικείμενο πολυετών ερευνών. Να διχαστεί πολλές φορές η επιστημονική κοινότητα. Όταν επαναπατρίζεται κάτι, ποτέ δεν ερευνάται η γνησιότητα».
 
Είναι αλήθεια αυτό που ισχυρίστηκε η υπουργός; Μια απλή αναζήτηση σε περιπτώσεις επαναπατρισμού δείχνει το αντίθετο.  Από την απλή κατάσχεση που κάνει η αστυνομία, μέχρι περιπτώσεις δωρεών και επαναπατρισμών, πάντοτε ορίζεται ομάδα ειδικών που εξετάζουν τα αντικείμενα και αποφαίνονται για την γνησιότητά τους ή μη.

Ένα από τα πλέον πρόσφατα παραδείγματα είναι το χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι Μυκηναϊκών χρόνων, που είχε κλαπεί από τη Ρόδο κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, βρέθηκε στην κατοχή του Ιδρύματος Νόμπελ και το ίδρυμα το επέστρεψε οικειοθελώς ως δωρεά στο ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού την άνοιξη 2022. Πριν κάνει αποδεκτή την δωρεά, το Υπουργείο Πολιτισμού είχε στείλει στη Στοκχόλμη εμπειρογνώμονες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου να εξετάσουν το δαχτυλίδι, όπως αναφέρει και το σχετικό Δελτίο Τύπου.

Πρόκειται για μια στάνταρ διαδικασία, που εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις που υπάρχει απορία ή αμφισβήτηση για ευρήματα. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μια συμφωνία σαν αυτή του Στερν, με βάση την οποία το ελληνικό δημόσιο θα στέλνει στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης «ισάριθμα και ίσης αξίας» κυκλαδικά αντικείμενα σε αντάλλαγμα των 15 που θα έρχονται να εκτεθούν στην Αθήνα.

Είναι δυνατόν το ελληνικό δημόσιο να στέλνει ευρήματα ανασκαφών και σε αντάλλαγμα το Μητροπολιτικό Μουσείο να στέλνει στα ελληνικά Μουσεία πλαστά αντικείμενα; Με τη Συμφωνία που υπέγραψε η Λ. Μενδώνη, χωρίς να αποστείλει ειδικούς επιστήμονες να ελέγξουν ούτε με την προέλευση ούτε τη γνησιότητα των αντικειμένων, ακόμη και αυτό μπορεί να συμβεί!

Να επισημάνουμε επίσης ότι όταν μιλάμε για «επαναπατρισμό», έννοια την οποία η Υπουργός συνεχώς χρησιμοποιεί, μέχρι σήμερα εννοούσαμε την επιστροφή των ευρημάτων στον τόπο που βρέθηκαν και από όπου αποσπάστηκαν. Στο παράδειγμα του δαχτυλιδιού που γύρισε πίσω από το Ίδρυμα Νόμπελ, ο επαναπατρισμός του έγινε στη Ρόδο, από όπου είχε κλαπεί. Ο Θησαυρός των Αηδονιών, που επαναπατρίστηκε κατά τη δεκαετία του 1990, εκτίθεται στο γειτονικό μουσείο της Νεμέας.

Οι Κούροι από τα Κλένια της Κορίνθου κοσμούν την κεντρική αίθουσα στο Μουσείο της αρχαίας Κορίνθου. Τα κυκλαδικά αντικείμενα που κατασχέθηκαν από τον Εισαγγελέα της Ν. Υόρκης στα χέρια ενός άλλου πολυεκατομμυριούχου συλλέκτη, του Στάινχαρντ, θα εκτεθούν στο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο, που αναμένεται να ανοίξει το 2026 και θα είναι μοναδικό στο είδος του.

Μόνο για τα 161 κυκλαδικά αντικείμενα της Συλλογής Στερν “επαναπατρισμός” δεν ονομάζεται από την υπουργό η επιστροφή και η έκθεσή τους στις Κυκλάδες, αλλά η παραμονή τους για 50 χρόνια στη Ν. Υόρκη και το «πήγαινε έλα» για 15 από αυτά στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα.
 
Ποιος έχει διαβάσει τον νόμο και γιατί δεν νομιμοποιούν με την παρουσία τους την έκθεση αρχαιολόγοι και οι ίδιοι οι διευθυντές του μουσείου;
 
Υπό το πρίσμα των παραπάνω, βέβαια, η δήλωση της κ. Μενδώνη ότι: «Μόνο κάποιος που δεν έχει διαβάσει το νόμο ή θα έλεγα κακόπιστα, προσπαθεί να βρει πράγματα στη συγκεκριμένη συμφωνία  που να είναι εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος» μόνο θυμηδία μπορεί να φέρει σε κάποιον που όντως έχει διαβάσει τον νόμο. Ένα νόμο, που δεν έχει βρει ούτε έναν αρχαιολόγο να τον υποστηρίξει.

Θυμίζουμε ότι ακόμη και ο επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης δεν παρέστη καν στα εγκαίνια, ενώ και ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων κ. Αθανασούλης δήλωσε σήμερα ενώπιον των δημοσιογράφων ότι τη συμφωνία την έμαθε, όπως όλοι μας, από τις εφημερίδες! Πρόσθεσε μάλιστα πως: «Βασική θέση της ΕΦΑ Κυκλάδων είναι ότι όλα τα αρχαία αντικείμενα, πρέπει να επιστρέφουν στον τόπο προέλευσής τους.

Οπότε  και αυτά πρέπει να επιστραφούν στο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο. Ξεκίνησε το 2016, σήμερα έχει ολοκληρωθεί η μουσειολογική μελέτη, σχεδιάζεται να ανοίξει το 2026 και θα είναι το μεγαλύτερο μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στον κόσμο. Θα υπάρχει ειδική ενότητα για την αρχαιοκαπηλία του Κυκλαδικού Πολιτισμού που θεωρείται η μεγαλύτερη στον κόσμο και για την Κέρο.

Η θέση μας είναι ότι θα πρέπει να επενδύσουμε στην έρευνα και την παραγωγή νέας τεχνογνωσίας για να ταυτίσουμε όλα αυτά τα έργα που βρίσκονται σε ξένα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Με ένα τέτοιο Κέντρο θα προσπαθήσουμε να ανακτήσουμε αρχαιολογικές πληροφορίες και άρα αυτά θα αποκτήσουν ταυτότητα που σήμερα δεν έχουν και αντιμετωπίζονται ως έργα τέχνης. 

Από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί το Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο, το μοναδικό στον κόσμο που θα είναι αφιερωμένο στον Κυκλαδικό Πολιτισμό, το υπουργείο Πολιτισμού αποκτά ένα ισχυρό χαρτί για να διεκδικήσει όλες οι αρχαιότητες να πάνε στον τόπο προέλευσής τους. Ένα μουσείο που θα υποδεχθεί στο μέλλον τις λεηλατημένες αρχαιότητες από όλες τις θέσεις κυκλαδικού πολιτισμού, όπως έγινε με το Μουσείο Ακρόπολης  και διεκδικούμε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα»
 
Είναι κρίμα, γιατί τα κυκλαδικά αντικείμενα της Συλλογής Στερν, με μια άλλη διαχείριση, σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό Νόμο και την πάγια πρακτική του Υπουργείου Πολιτισμού, σήμερα θα μπορούσαν να ενταχθούν στον σχεδιασμό του Μουσείου της Νάξου, το οποίο οφείλει να αποτελέσει το κέντρο μελέτης του Κυκλαδικού Πολιτισμού, αντί να παραχωρούν την αίγλη τους για μισό αιώνα στο ΜΕΤ της Ν. Υόρκης.