Θα μπορούσαν οι παραδοσιακές γνώσεις ορισμένων ντόπιων, όπως αυτών που κατοικούν στα νησιά του Ειρηνικού, σχετικά με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, να συμβάλλουν σημαντικά στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, ή τουλάχιστον να ληφθούν σοβαρά υπόψιν;

Σε κοινό άρθρο τους στο The Conversation, ο Patrick D. Nunn, Καθηγητής Γεωγραφίας, και η Roselyn Kumar, βοηθός ερευνητή στον τομέα της Γεωγραφίας και τις Κοινωνικές Επιστήμες, υποστηρίζουν πως ο τρόπος με τον οποίο οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν τις παραδοσιακές γνώσεις ανθρώπων που κατοικούν σε ένα μέρος για χιλιάδες χρόνια, πρέπει να αλλάξει.

Πριν λίγο καιρό, οι δυο τους επισκέφτηκαν ένα χωριό στα νησιά Φίτζι, έτσι ώστε να συζητήσουμε με τους κατοίκους για τους παραδοσιακούς τρόπους πρόβλεψης τροπικών κυκλώνων. Τότε, ένας άνδρας, ανέφερε πως υπάρχει ένα μαύρο φτερωτό πουλί, το οποίο πετά πολύ κοντά στη στεριά, μόνο όταν ένας κυκλώνας σχηματίζεται στη θάλασσα.

Καθώς η συζήτηση συνεχιζόταν, οι κάτοικοι ανέφεραν τουλάχιστον 11 ακόμη είδη πουλιών, η περίεργη συμπεριφορά των οποίων σηματοδοτούσε επικείμενες αλλαγές στον καιρό. Μάλιστα, όταν ήταν έτοιμοι να φύγουν, ένας ηλικιωμένος τους πήρε στην άκρη, χαρούμενος που πήραν στα σοβαρά τις πεποιθήσεις του, λέγοντας πως πολλοί ηλικιωμένοι κάτοικοι του Ειρηνικού δεν μιλούν για αυτά, φοβούμενοι τον χλευασμό.

«Εξετάσαμε τα στοιχεία σχετικά με τις παραδοσιακές γνώσεις στον Ειρηνικό για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και διαπιστώσαμε ότι πολλά από αυτά ήταν επιστημονικά εύλογα. Αυτό δείχνει ότι οι γνώσεις αυτές θα πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των κοινοτήτων των νησιών του Ειρηνικού στο μέλλον», γράφουν στο The Conversation.

Η έρευνά τους πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με 26 ακόμη ερευνητές, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι κάτοικοι των νησιών του Ειρηνικού, εξετάζοντας εδώ και χρόνια τις γνώσεις των κατοίκων.

Άλλωστε, οι δύο ερευνητές υπογραμμίζουν πως οι άνθρωποι κατοικούν στα συγκεκριμένα νησιά εδώ και 3.000 χρόνια, ή και περισσότερο, έχοντας κληθεί να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις που οφείλονται στο κλίμα, όσον αφορά την επιβίωσή τους. Συνεπώς, μάλλον δεν τα κατάφεραν από τύχη αλλά από σχεδιασμό, μέσω γνώσεων που διαμορφώθηκαν με την πάροδο του χρόνου.

Οι τροπικοί κυκλώνες είναι ένας από τους κύριους λόγους ανησυχίας, καθώς μπορεί να βλάψουν καλλιέργειες, να μολύνουν το νερό και να καταστρέψουν τις υποδομές. Εξίσου επικίνδυνες είναι και οι παρατεταμένες ξηρασίες.

Όπως τονίζεται, η παραδοσιακή γνώση στον Ειρηνικό, η οποία μεταδίδεται συνήθως προφορικά, από γενιά σε γενιά, εξηγεί τα αίτια και τις εκδηλώσεις των φυσικών φαινομένων και προσδιορίζει τους καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης.

Στο ίδιο άρθρο, ο D. Nunn και η Roselyn Kumar, παραθέτουν ορισμένα παραδείγματα τέτοιου είδους γνώσεων.

Ας πούμε, οι κάτοικοι του νησιού Druadrua των Φίτζι ερμηνεύουν τα κύματα που σπάνε για να προβλέψουν έναν κυκλώνα ακόμη και ένα μήνα πριν από το χτύπημά του. Επίσης, στα νησιά Torres του Βανουάτου, υπάρχουν 13 φράσεις για να περιγράψουν την κατάσταση της παλίρροιας, συμπεριλαμβανομένων των ανωμαλιών που προαναγγέλλουν ασυνήθιστα γεγονότα.

Όπως αναφέρουν, οι παρατηρήσεις αυτές έχουν και επιστημονική λογική: «Οι μακρινές καταιγίδες μπορούν να οδηγήσουν τα κύματα των ωκεανών στις ακτές πολύ πριν φτάσουν οι άνεμοι και η βροχή, αλλάζοντας τα συνήθη μοτίβα των κυμάτων».

Επιπλέον, στη Σαμόα, υπάρχουν δέκα τύποι ανέμων, σύμφωνα με την παράδοση. Για παράδειγμα, οι άνεμοι που πνέουν από τα ανατολικά υποδηλώνουν την επικείμενη άφιξη ισχυρής βροχής, πιθανώς κι ενός τροπικού κυκλώνα.

Πολλές κοινότητες των νησιών του Ειρηνικού πιστεύουν ακόμη ότι ένας σκούρος μπλε ουρανός χωρίς σύννεφα σηματοδοτεί την άφιξη ενός τροπικού κυκλώνα. Άλλα σημάδια περιλαμβάνουν ασυνήθιστα γρήγορες κινήσεις των νεφών και την εμφάνιση «μικρών ουράνιων τόξων».

Και αυτές οι πεποιθήσεις υποστηρίζονται από την επιστήμη, όπως επισημαίνεται στο ίδιο άρθρο. «Τα ουράνια τόξα μερικές φορές “κονταίνουν” ή καλύπτονται εν μέρει από μια μακρινή βροχή. Και η δυτική επιστήμη έχει αναγνωρίσει εδώ και καιρό ότι οι αλλαγές στα σύννεφα και τους ανέμους μπορούν να σηματοδοτήσουν την ανάπτυξη κυκλώνων».

Υπάρχουν παραδοσιακές γνώσεις και για τα φυτά και τα ζώα, οι οποίες επίσης ως ένα βαθμό επιβεβαιώνονται και με βάση επιστημονικά δεδομένα.

Για παράδειγμα, οι μέλισσες και οι σφήκες χτίζουν συνήθως φωλιές στα κλαδιά των δέντρων. Όταν οι φωλιές χτίζονται κοντά στο έδαφος, οι κάτοικοι των νησιών του Ειρηνικού γνωρίζουν ότι η επερχόμενη υγρή περίοδος θα είναι πιο υγρή από το κανονικό, πιθανώς λόγω περισσότερων τροπικών κυκλώνων. Αυτός ο τύπος κατασκευής φωλιών μπορεί να ωθήσει τους κατοίκους να κάνουν τις κατάλληλες προετοιμασίες, όπως η αποθήκευση τροφίμων.

Όπως υπογραμμίζουν οι ερευνητές, μελέτες δείχνουν ότι η συμπεριφορά των εντόμων μπορεί να προβλέψει τις αλλαγές στον καιρό. Για παράδειγμα, μια μελέτη της φωλεοποίησης σφηκών στη Γαλλική Γουιάνα διαπίστωσε ότι η ικανότητά τους να μετακινούν γρήγορα τις φωλιές τους σε πιο προστατευμένες τοποθεσίες μπορεί να τις βοηθήσει να επιβιώσουν σε υγρές χρονιές.

«Από τότε που η αποικιοκρατία επέβαλε τις δυτικές κοσμοθεωρίες σε όλο τον κόσμο, η παραδοσιακή γνώση παραγκωνίστηκε. Αυτό ισχύει για τα νησιά του Ειρηνικού, όπου σε ορισμένα μέρη η παραδοσιακή γνώση έχει σχεδόν ξεχαστεί. Αλλά τόσο η δυτική όσο και η παραδοσιακή γνώση έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Η γνώση που βασίζεται στην επιστήμη, για παράδειγμα, είναι γενική και συχνά δεν μπορεί να εφαρμοστεί ρεαλιστικά σε τοπικές κλίμακες», γράφει το δημοσίευμα και καταλήγει:

«Καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνονται, ο βέλτιστος σχεδιασμός για τους νησιωτικούς πληθυσμούς θα πρέπει να συνδυάζει και τις δύο προσεγγίσεις. Αυτό θα απαιτήσει ανοιχτό μυαλό και σεβασμό στις διαφορετικές πηγές γνώσης».