Tι μπορούμε να ελπίζουμε από την Cop29, τη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα που διεξάγεται αυτό το διάστημα στο Αζερμπαϊτζάν;

«Σταδιακά και μετά ξαφνικά θα έρθει», κάπως έτσι περιέγραψε ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ τη χρεοκοπία. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για την κλιματική κρίση γράφει ο Jack Marley σε άρθρο του στο The Conversation. «Ένας αιώνας χρειάστηκε για να αυξηθεί η θερμοκρασία της Γης αρχικά κατά 0,3 °C, αλλά τα τελευταία 60 χρόνια έχει αυξηθεί κατά 1°C», λέει ο Ed Hawkins, καθηγητής κλιματικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Reading.

Οι υψηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την ηλεκτροπαραγωγή με ορυκτά καύσιμα, τα αυτοκίνητα και τους λέβητες θερμαίνουν τον πλανήτη ταχύτερα από κάθε άλλη περίοδο τα τελευταία μισό δισεκατομμύριο χρόνια. Από ότι φαίνεται η εκρηκτική, αυτή άνοδος της επιταχύνθηκε περαιτέρω το 2023 και το 2024, απειλώντας με ξαφνικές αλλαγές το σύστημα του πλανήτη -όπως η κατάρρευση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου.

Ο φόβος της πρόκλησης τέτοιων σημείων καμπής παρακίνησε όσους υπέγραψαν τη συμφωνία του Παρισιού του 2015, ιδίως τα μικρά νησιωτικά κράτη, να προσπαθήσουν να περιορίσουν την αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν ότι η προσπάθεια για την μείωση των εκπομπών ώστε να σταματήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη σε αυτό το όριο ήρθε πολύ αργά.

Σε κάθε Σύνοδο για το Κλίμα, οι ακαδημαϊκοί δημοσιεύουν σημαντικές αξιολογήσεις των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο για το προηγούμενο έτος.

Ιδού τι διαπίστωσαν:

Οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων εξακολουθούν να αυξάνονται

Στο Cop 28, την τελευταία σύνοδο για το κλίμα στο Ντουμπάι, οι κυβερνήσεις που συμμετείχαν συμφώνησαν να απομακρυνθούν από τα ορυκτά καύσιμα, τη συντριπτική αιτία της κλιματικής αλλαγής. Ένα χρόνο μετά, ελάχιστα έχουν αλλάξει αφού ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο εξακολουθούν να κυριαρχούν.

Σύμφωνα με τον Pep Canadell, επικεφαλής ερευνητή του CSIRO Environment που ηγήθηκε της αξιολόγησης και την ομάδα του οι εκπομπές CO₂ από τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν να αυξάνονται, χρόνο με το χρόνο.

Όπως προβλέπουν οι παγκόσμιες εκπομπές CO₂θα φτάσουν τους 37,4 δισεκατομμύρια τόνους το 2024. Με μηδαμινή αύξηση της τάξεως του 0,2%, οι εκπομπές άνθρακα είναι σχεδόν στάσιμες, παρά το γεγονός ότι η Ινδία έχει σημειώσει μεγάλη αύξηση.

Στη φετινή κορύφωση οδήγησαν οι εκπομπές από το φυσικό αέριο με αύξηση 2,4% και το πετρέλαιο με 0,9% αντίστοιχα, καθώς οι διεθνείς αερομεταφορές, ένας μεγάλος καταναλωτής πετρελαίου, σχεδόν ανέκαμψαν στα προ της πανδημίας επίπεδα. Οι Πυρκαγιές στον Καναδά και η ξηρασία στον Αμαζόνιο, που χειροτέρεψαν από το φαινόμενο Ελ Νίνιο (ένα φυσικό φαινόμενο που ζεσταίνει τον Ειρηνικό Ωκεανό και επηρεάζει το παγκόσμιο κλίμα), αύξησαν τις εκπομπές από αλλαγές χρήσης γης. Οι εκπομπές αυτές ανήλθαν στα 4,2 δισεκατομμύρια τόνους CO₂, ή το 10% των συνολικών εκπομπών που προκαλούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες το 2024. Αυτό είναι λίγο πάνω από τον μέσο όρο της τελευταίας δεκαετίας.

Διαβάστε: COP29 / Ακραία φαινόμενα και μείωση αποθεμάτων νερού βλέπουν εμπειρογνώμονες για τη Μεσόγειο

Υπάρχουν και καλές ειδήσεις

Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από ορυκτά καύσιμα αυξάνονται με πιο αργό ρυθμό. Το 2023 αυξήθηκαν κατά 1,1%, ενώ το 2024 μόνο κατά 0,8%. Νέες χώρες όπως η Νορβηγία, η Νέα Ζηλανδία και η Νότια Κορέα προστέθηκαν σε αυτές που ήδη μειώνουν τις εκπομπές τους, όπως οι ΗΠΑ και άλλες 17 χώρες, κυρίως της ΕΕ. Πως το κατάφεραν; Με τη χρήση περισσότερης ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας και με αύξηση της χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων για θέρμανση και μεταφορές.

Η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών στον κόσμο, εγκατέστησε πέρυσι περισσότερους ηλιακούς συλλέκτες από ό,τι οι ΗΠΑ σε ολόκληρη την ιστορία τους. Οι εκπομπές της Κίνας θα μπορούσαν ακόμη και να σταθεροποιηθούν το 2024.

Εν τω μεταξύ, οι εκπομπές από τη χρήση γης, όπως η γεωργία και η δασοκομία, έχουν σταθεροποιηθεί μετά από μια δεκαετία σταθερής αύξησης. «Αυτό δείχνει ότι η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει την αποψίλωση των δασών και η αύξηση των εκπομπών ορυκτών CO₂ επιβραδύνεται», αναφέρει η ομάδα. «Ωστόσο, αυτό δεν είναι αρκετό για να θέσει τις παγκόσμιες εκπομπές σε πτωτική τροχιά».

Στροφή προς μια κοινωνία χωρίς ανισότητες με προτεραιότητα στην ευτυχία

Το σύστημα του πλανήτη εργάζεται σκληρά για να απορροφήσει αυτές τις εκπομπές και να εξισορροπήσει τις επιπτώσεις τους. Η καταπόνηση είναι εμφανής σε ένα τεράστιο δίκτυο ωκεάνιων ρευμάτων που ονομάζεται Μεγάλη Ωκεάνια Ζώνη Κυκλοφορίας ο οποίος αναδιανέμει την υπερβολική θερμότητα που παράγει ο άνθρωπος.

Το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική ρίχνει γλυκό νερό στον Βόρειο Ατλαντικό. Αυτό μειώνει την αλατότητα του νερού, που είναι βασικός παράγοντας για τη λειτουργία του συστήματος μεταφοράς θερμότητας και ρευμάτων στους ωκεανούς.

Η μείωση της αλατότητας επιβραδύνει το ρεύμα, το οποίο πιθανότατα είναι τώρα πιο αργό από οποιαδήποτε άλλη στιγμή των τελευταίων 1.000 ετών. Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, καθώς το ρεύμα βοηθά στη ρύθμιση του κλίματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σύμφωνα με τους Laurie Menviel και Gabriel Pontes το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για τη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος, μπορεί να γίνει 30% πιο αδύναμο έως το 2040. Αυτή η επιβράδυνση συμβαίνει 20 χρόνια νωρίτερα από τις αρχικές εκτιμήσεις, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε ακόμη λιγότερο χρόνο για να σταθεροποιήσουμε το κλίμα.

Οι επιστήμονες όχι απλώς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά πλέον μιλούν για το επείγον της κατάστασης.

Εάν η διαδικασία του ΟΗΕ για τη διαπραγμάτευση ενός ορίου στην υπερθέρμανση του πλανήτη αποτύχει, τι πρέπει να αλλάξει;

Μια ιδέα θα ήταν να απαγορευτεί σε αυταρχικά κράτη που πωλούν ορυκτά καύσιμα, όπως το Αζερμπαϊτζάν, να φιλοξενούν μελλοντικές συνόδους κορυφής.

Ακόμη και στις υποτιθέμενες υγιείς δημοκρατίες, ωστόσο, επιτρέπεται στους εταιρικούς λομπίστες να αντιμετωπίζουν αυτές τις συνόδους ως εκδηλώσεις δικτύωσης. Και η επιρροή των μεγάλων επιχειρήσεων στην πολιτική για το κλίμα δεν τελειώνει στην πόρτα του συνεδριακού κέντρου.

«Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση συνέταξε τους πρόσφατους νόμους κατά των διαδηλώσεων με στόχο τους ακτιβιστές για το κλίμα με τη βοήθεια ενός thinktank που έχει διασυνδέσεις με οικονομικά συμφέροντα από ορυκτά καύσιμα», λέει η Christina Toenshoff, επίκουρη καθηγήτρια ευρωπαϊκής πολιτικής και πολιτικής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Leiden.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ θολώνει τις προοπτικές της διεθνούς συνεργασίας. Ο θρασύς σκεπτικισμός του για το κλίμα παρέχει κάλυψη σε ανθρώπους που επωφελούνται από την κλιματική κρίση, κάνοντάς τους να εμφανίζονται λογικοί.

Η Annie Snelson-Powell, ειδική σε θέματα εταιρικής βιωσιμότητας στο Πανεπιστήμιο του Bath, υποστηρίζει ότι όταν προέτρεψε τον Τράμπ να τιμήσει τη συμφωνία του Παρισιού, ο διευθύνων σύμβουλος της ExxonMobil Darren Woods μπορεί να είχε απώτερα κίνητρα.

Η καθηγήτρια πολιτικών επιστημών Lisa Vanhala υπογραμμίζει ότι το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής παραμένει το ίδιο από την αρχή: οι πλούσιες χώρες που προκάλεσαν την κλιματική κρίση με την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να βοηθήσουν τις φτωχές χώρες που πλήττονται από τις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος. Οι πλούσιες χώρες πρέπει να αποζημιώσουν αυτές που πλήττονται περισσότερο, να τις βοηθήσουν να απεξαρτηθούν από τα ορυκτά καύσιμα και να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις του κλίματος.

Αν και φαίνεται πιο εύκολο να αρνηθούμε την πραγματικότητα για μικρό χρονικό διάστημα, η αλήθεια παραμένει: κανείς δεν κερδίζει από την άρνηση αυτής της πολιτικής πραγματικότητας, όπως έκανε πρόσφατα ο Βρετανός πρωθυπουργός Keir Starmer, όταν δήλωσε ότι η χώρα του θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές χωρίς προβλήματα.

Οι Sam Hampton (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) και Lorraine Whitmarsh (Πανεπιστήμιο του Bath) υποστηρίζουν ότι για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κλιματική αλλαγή, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που ζούμε και να προχωρήσουμε σε μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Αντί να επικεντρωνόμαστε μόνο στην κατανάλωση και την παραγωγή πλούτου, πρέπει να βάλουμε προτεραιότητα στην ευτυχία των ανθρώπων και στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη δεν πρέπει να βασίζεται στην άγρια κατανάλωση και την εξάντληση φυσικών πόρων, αλλά σε έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής, όπου η ευημερία και η ευτυχία των ανθρώπων θα προέρχονται από το να ζουν με λιγότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον.