Υπό άκρα μυστικότητα, τον Απρίλιο του 1942, η Ουάσιγνκτον ζήτησε από τη φαρμακευτική Mallinckrodt να παράγει ταχύτατα μεγάλες ποσότητες εξευγενισμένου ουρανίου. Η εταιρεία τα κατάφερε, χαρίζοντας χαμόγελα σε επιστήμονες, πολιτικούς και στρατιωτικούς. Έτσι φτιάχτηκε η πρώτη ατομική βόμβα, τερματίζοντας τον Β’ ΠΠ με τίμημα την εξαΰλωση χιλιάδων Ιαπώνων. Παραδόξως, δεκαετίες μετά, αμερικανόπουλα θα γεννιούνταν χωρίς μάτια, η στειρότητα θα χτυπούσε κόκκινο ενώ οι γενετικές ανωμαλίες θα ήταν συχνές. «Είμαστε τα θύματα-έκπληξη από φίλια πυρά του Β’ ΠΠ…» συνειδητοποιούν σήμερα κάποιοι Αμερικανοί.*

Περίπου 70 χρόνια μετά την ρήψη της ατομικής βόμβας, στα τέλη του 2012, σε ένα προάστιο του Σεντ Λούις στο Μισούρι, η μητέρα Ντον Τσάπμαν (Dawn Chapman) παρατήρησε άσχημες μυρωδιές μέσα στο σπίτι της. Ήταν τόσο περίεργη και επίμονη η οσμή ώστε τηλεφώνησε στον Δήμο που την παρέπεμψε στο Τμήμα Φυσικών Πόρων του Μισούρι (Missouri Department of Natural Resources).

Η τηλεφωνική απάντηση που έλαβε της προκάλεσε τρόμο: Η ίδια είχε εκτεθεί σε ραδιενεργά απόβλητα που ήταν θαμμένα στην χωματερή West Lake Landfill που είναι δίπλα της. Εκεί οφείλονταν οι οσμές.

Λίγα χρόνια πριν, το 2010, είχε ξεσπάσει υπόγεια φωτιά στην εν λόγω χωματερή σε απόσταση μόλις 1000 ποδιών από τα ραδιενεργά απόβλητα, προκαλώντας έτσι εκπομπές αερίων και διαρροές μολυσμένου νερού. Η Τσάπμαν άρχισε τότε να αναρωτιέται πως βρέθηκαν πυρηνικά απόβλητα δίπλα στο σπίτι της. Όταν η γυναίκα ρώτησε τον υπάλληλο της υπηρεσίες γιατί κάτι τέτοιο δεν αποτελεί θέμα στις ειδήσεις, εκείνος της απάντησε: «Ξέρετε κα Τσάπμαν, αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση».

Σχέδιο Μανχάταν: Η αρχή όλων των κακών

Όταν τη δεκαετία του 1940, η αμερικανική κυβέρνηση θα ζητούσε από την Mallinckrodt Chemical Works με έδρα το Σαιντ Λούις να της παραδώσει εσπευσμένα το ουράνιο που χρειαζόταν για να κατασκευάσει έγκαιρα ένα υπερόπλο (Σχέδιο Μανχάταν), αυτό θα σήμαινε ότι θα δημιουργούνταν απόβλητα ως αποτέλεσμα της επεξεργασίας του.

Τα πράγματα θα ήταν ακόμα χειρότερα, καθώς ο κύριος όγκος του ουρανίου που εφοδίασε το Σχέδιο Μανχάταν δουλεύτηκε στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στο κέντρο του Σεντ Λούις στο Μισούρι όπου και αφέθηκαν τα απόβλητα. (Βλέπε χάρτη)

_{Η διαδρομή του ουρανίου περνούσε από το Σαιντ Λούις για να προετοιμαστεί κατάλληλα για την κατασκευή της βόμβας (εφημερίδα St. Louis Post-Dispatch, 1989)}

Η Mallinckrodt, όμως, για να αποφύγει τα αδιάκριτα βλέμματα, έπρεπε μεταφέρει γρήγορα τα απόβλητα από το κέντρο της πόλης και να τα κρύψει κάπου σε μια ερημική τοποθεσία. Το μέρος βρέθηκε, και είναι βόρεια του σημερινού αεροδρομίου St. Louis-Lambert. Από το 1947 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960, αναρίθμητα καμιόνια θα μετέφεραν ακάλυπτα όλα αυτά τα απόβλητα σπέρνοντας μόλυνση μέσω των χιλιάδων δρομολογίων που εκτελούσαν.

Τα πυρηνικά αυτά σκουπίδια –περίπου 100.000 τόνων- άλλαζαν χέρια,  και από την Mallinckrodt πέρασαν στην Continental Mining and Milling Company και στην Cotter Corp για να αξιοποιηθούν -όσα γινόταν- και τα υπόλοιπα, υποτίθεται, για να καθαριστούν. Στη συνέχεια, από το αεροδρόμιο μεταφέρθηκαν μισό μίλι παραπέρα, στη λεωφόρο Latty (Latty Avenue). Τόσο στο αεροδρόμιο όσο και στην λεωφόρο, όμως, η εναπόθεσή τους ήταν παράνομη και εγκληματικά πλημμελής.

Το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων στη λεωφόρο Latty αποξηράνθηκε και μεταφέρθηκε στην Canon City του Κολοράντο για περαιτέρω επεξεργασία. Ωστόσο, μέχρι το 1973, είχαν ξεμείνει περίπου 8.700 τόνοι άχρηστου θειικού βαρίου, τελευταίο απομεινάρι του σχεδίου Μανχάταν.

Η Cotter Corporation, λοιπόν, βιάστηκε να δώσει έναν αδιανόητο επίλογο στο συνεχόμενο έγκλημα: Ανέμιξε τα ραδιενεργά απόβλητα με 39.000 τόνους χώματος και τα εναπόθεσε λίγο πιο πέρα, στη χωματερή του West Lake. Έτσι, μολύνθηκαν άλλα 46 στρέμματα. Έτσι, όλη η Βόρεια Κομητεία του Σεντ Λούις μολύνθηκε. Υπεύθυνη για τις δοκιμές και την αξιολόγηση του χώρου υγειονομικής ταφής τη δεκαετία του 1980 ήταν η Ρυθμιστική Επιτροπή Πυρηνικών.

Όλα αυτά τα χρόνια όμως, ο παρακείμενος ποταμός Coldwater Creek, που περνάει από τις παραπάνω περιοχές, μετέφερε το ραδιενεργό υλικό στη βόρεια κομητεία του Σεντ Λούις, μολύνοντας το μεγάλο μέρος της παραποτάμιας περιοχής.

Μπορεί να υπήρχαν επίσημες αναφορές για ύπαρξη πυρηνικών αποβλήτων στην περιοχή, αλλά στην πραγματικότητα οι Αμερικανοί πολίτες είχαν πλήρη άγνοια πίνοντας νερό κάποιοι από τα πηγάδια τους. Την νίκη των ΗΠΑ στην Β’ ΠΠ, φαίνεται ότι την πλήρωσαν οι κάτοικοι δύο συγκεκριμένων περιοχών: Εκείνοι που ζουν κατά μήκος του ποταμού Coldwater Creek και εκείνη στο προάστιο Bridgeton, δίπλα στη West Lake.

Ένταξη στα Υπερταμεία: 1.344 βρώμικες τοποθεσίες σε όλη τη χώρα!

Την αλήθεια για την κατάληξη τόσων πυρηνικών αποβλήτων κάτω από τις γειτονιές του Σαιντ Λούις αποκάλυψε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η εφημερίδα St. Louis Post-Dispatch με σειρά ερευνητικών ρεπορτάζ, αναστατώνοντας την τοπική κοινωνία και αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αναλάβει δράση. 

Και οι δύο περιοχές συμπεριλήφθησαν στη λίστα των τοποθεσιών που πρέπει να καθαριστούν από πυρηνικά με ομοσπονδιακή χρηματοδότηση. Δεν ήταν η πρώτη φορά που αθώοι πολίτες θα πλήρωναν ενέργειες του Αμερικανικού στρατού και των πολιτικών. Αρχές του 1981 αποκαλύφθηκε –ρεπορτάζ των New York Times– ότι ο Αμερικανός Στρατός το 1946 είχε πετάξει πυρηνικά απόβλητα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κοντά στο Μπάφαλο.

Σημειώνεται, πως από το 1980 υπάρχει σχετικός νόμος (CERCLA), βάσει του οποίου δημιούργηθηκε ο θεσμός των υπερταμείων –τα περίφημα Superfund– που θα χρηματοδοτούσαν μολυσμένες περιοχές στις ΗΠΑ, ώστε να καθαριστούν από επικίνδυνα υλικά (χημικά, πυρηνικά, κτλ.). Με τον CERCLA θα εξουσιοδοτούνταν ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA) να δημιουργήσει μια λίστα με τέτοιες τοποθεσίες, στις οποίες θα δινόταν εθνική προτεραιότητα. Το 2019 στις ΗΠΑ θα υπήρχαν 1.344 τέτοιες τοποθεσίες!

_{Περιοχές με επικίνδυνα υλικά που έχουν ενταχθεί σε Υπερταμείο (2013)}

Στο Μιζούρι μέχρι το 2010 υπήρχαν τριάντα τέτοιες τοξικές/πυρηνικές τοποθεσίες και στις οποίες, όπως προαναφέρθηκε, εντάχθηκαν το Coldwater Creek και τo West Lake Landfill, 1989 και 1990 αντίστοιχα. Ωστόσο, κανείς δεν πήρε είδηση την έκταση του κινδύνου, ενώ η ιδιωτική εταιρεία Republic Services που διαχειρίζεται τη χωματερή επαναλάμβανε πως «όλα είναι υπό έλεγχο μην ανησυχείτε».

Έπρεπε, όμως, να ξεσπάσει υπόγεια φωτιά (σιγοκαίρισμα) 20 χρόνια μετά δίπλα από τα απόβλητα, για να αρχίσει να αποκαλύπεται η αλήθεια για τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχαν χιλιάδες Αμερικανοί.

Σύμφωνα με τον κανονισμό των Υπερταμείων, ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος πρέπει να βρει τους υπεύθυνους της ρύπανσης και να πληρώσουν για τον καθαρισμό. Έτσι, για την περιοχή West Lake, η υπηρεσία κατονόμασε τρείς δυνητικούς υπεύθυνους: τους ιδιοκτήτες των χωματερών (τώρα θυγατρικές της Republic Services στο Bridgeton), την Cotter (πλέον στην Exelon Corp.) και το υπουργείο Ενέργειας. Ωστόσο, η σκληρή πραγματικότηα, είναι πως «ο προσδιορισμός του ποιος πρέπει να πληρώσει, είναι περισσότερο ένα μήνυμα για την αναμονή δικηγόρων και συμβούλων παρά για την έναρξη της αποκατάστασης».

Οι μαμάδες αναλαμβάνουν δράση

Όταν η Τσάπμαν, της οποίας η κόρη προσβλήθηκε από άσθμα, ενημερώθηκε για τα απόβλητα, λόγω της φωτιάς, άρχισε να το ψάχνει περισσότερο και να συνειδητοποιεί την έξαρση των κρουσμάτων γεννήσεων με γενετικές ανωμαλίες και πολλών ειδών καρκίνων.

Μέσω facebook γνώρισε την Κάρεν Νίκελ (Karen Nickel), η οποία, επίσης, μεγάλωσε και έζησε σε σπίτι στις όχθες του ποταμού Coldwater Creek και άρχισε και η ίδια να ανησυχεί ενώ πάσχει από λύκο. Μαζί ιδρύσαν το 2013 την οργάνωση Just Moms ώστε να κινητοποιήσουν την τοπική κοινωνία και τις αρχές.

Η ιστορία της οργάνωσης έφτασε μέχρι την HBO, και το 2017, η εταιρεία με το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Atomic Homefront», κατάφερε να περιγράψει λεπτομερώς τον αγώνα της οργάνωσης να εξαναγκάσει τον Οργανισμό Προστασίας του Περιβάλλοντος και το Σώμα Μηχανικών του Στρατού -που εμπλέκεται άμεσα στον καθαρισμό από ραδιενέργεια- να αναγνωρίσουν ότι υπάρχει πρόβλημα.

Τότε, η κυβέρνηση Ομπάμα δεν έπραξε τίποτα ενώ οι αρμόδιες υπηρεσίες διέψευδαν ότι υπήρχε κίνδυνος. Τον Νοέμβριο του 2014, η οργάνωση Just Moms ζήτησε να δει την υπεύθυνη της υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος Gina McCarthy, αλλά εκείνη αρνήθηκε. 

Τελικά, τον Μάρτιο του 2016, η Gina McCarthy αναγκάστηκε να δει τους εκπροσώπους της οργάνωσης -λόγω της δημοσιότητας- δίνοντας την υπόσχεση να εξετάσει το θέμα. Ωστόσο, ενημερωτικό δελτίο της υπηρεσίας της, δίνει την εντύπωση ότι δεν συμβαίνει τίποτα στην περιοχή. Σημειώνεται ότι σήμερα, η Gina McCarthy είναι η εκλεκτή του Τζο Μπάιντεν, καθώς έχει τοποθετηθεί υπεύθυνη για την Κλιματική Αλλαγή.

Παντού καρκίνοι – Επίσημες εκθέσεις 

Εκτός από την Just Moms το βάρος των κινητοποιήσεων σήκωσε και η οργάνωση Coldwater Creek Facts, -απαρτίζονται κυρίως από γυναίκες- η οποία και η ίδια συνέλλεξε στοιχεία για τον εφιάλτη που βίωναν για δεκαετίες οι κάτοικοι δίπλα στον ποταμό.

Οι κοινότητες που μεγάλωσαν ζώντας και παίζοντας στο Coldwater Creek αντιμετωπίζουν τώρα αυξημένα ποσοστά καρκίνου και αυτοάνοσων διαταραχών. Ο παρακάτω χάρτης είναι σοκαριστικά αποκαλυπτικός του αριθμού των κρουσμάτων καρκίνου στην περιοχή.

_{Περιπτώσεις που καταγράφηκαν καρκίνοι στην περιοχή}

Το 2017,  ομάδα κατοίκων στο Cold Water Creek εντόπισαν 1.400 περιπτώσεις καρκίνου που συνδέονται με την έκθεση σε ακτινοβολία, συμπεριλαμβανομένων 113 περιστατικών καρκίνων όγκου στον εγκέφαλο και 40 περιπτώσεις καρκίνου του παχέως εντέρου.

Οι κάτοικοι  ανακάλυψαν έντρομοι ότι τα περιστατικά ασθενειών που έπληξαν την κοινότητά τους, ήταν ίδια με αυτά που ανέφερε έκθεση του Σώματος Μηχανικών του Στρατού (FUSRAP) για την μολυσμένη περιοχή στο Σεντ Λούις του Μισούρι. Σε αυτήν καταγράφονταν τα διάφορα πιθανά σενάρια κινδύνου για την ανθρώπινη υγεία μετά από έκθεση στα πυρηνικά απόβλητα.

Προς επίρρωση αυτών, τα ευρήματα άλλης σημαντικής έκθεσης του 2019 της Υπηρεσίας Παρακολούθησης Τοξικών Ουσιών και Ασθενειών (υπουργείο Υγείας ΗΠΑ) δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης: Όσοι έζησαν ή έπαιξαν δίπλα από τις εν λόγω περιοχές (Coldwater Creek) το διάστημα 1960-1990, έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν καρκίνο των οστών, καρκίνο του πνεύμονα και λευχαιμία.

Το καλοκαίρι του 2021 η Βουλευτής στη Βουλή των Αντιπροσώπων Cori Bush δήλωσε στο Σώμα πως «οι κοινότητές μας έχουν δει εκατοντάδες γείτονές μας να αρρωσταίνουν από σπάνιους καρκίνους. Ζώα, πουλιά και έντομα πεθαίνουν στις γειτονιές μας. Για δεκαετίες, το Υπουργείο Ενέργειας ήταν πολύ αργό για να προστατεύσει τη ζωή και τα μέσα διαβίωσής μας. Σήμερα, είμαστε ένα βήμα πιο κοντά για να το αλλάξουμε αυτό».

Η αρμόδια υπηρεσία για την Υγεία του Μισσούρι (Missouri Department of Health and Senior Services) δημοσίευσε έρευνα η οποία πράγματι παραδεχόταν ότι το άσθμα που παρατηρήθηκε σε κατοίκους οφειλόταν στον μολυσμένο αέρα. Η Republic Services που διαχειρίζεται την χωματερή δήλωσε πως η έκθεση ήταν γι’ αυτήν μια «έκπληξη» διότι τα προηγούμενα χρόνια η υπηρεσία «δεν έβρισκε τίποτα το επιβλαβές για τη δημόσια υγεία». Σημειώνεται ότι μέτοχος της Republic Services, είναι ο Μπίλ Γκέιτς. Παρ΄όλα αυτά, η εταιρεία συμφώνησε να δώσει 15 εκατ. δολ. ως αποζημίωση στην κοινότητα για τις ζημιές.

Ωστόσο, αυτά ήταν ψίχουλα. «Είχαμε μωρά που γεννήθηκαν χωρίς μάτια», ανέφερε η Κάρεν Νίκελ σε συνέντευξή της το 2021 «Υπήρχε στειρότητα, γενετικές ανωμαλίες, τέσσερις περιπτώσεις λύκου σε σπίτια γύρω από το δικό μου. Η αδελφή μου είχε κύστες που κάλυπταν τις ωοθήκες της όταν ήταν 11 ετών και η κόρη του γείτονα της διπλανής πόρτας είχε κύστες όταν ήταν 9». Η ίδια η Κάρεν πάσχει από λύκο και πολλές άλλες αυτοάνοσες ασθένειες. Μια από τις εγγονές της έπρεπε να αφαιρέσει έναν όγκο όταν ήταν μόλις τριών εβδομάδων. «Δηλητηριαστήκαμε!» αναφέρει.

Νίκη σε μάχη, αλλά ο πόλεμος συνεχίζεται – Αποζημιώσεις

Τελικά, το 2018, μετά από χρόνια αγώνων, συλλογής στοιχείων, απογοητεύσεων και θανάτων, ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος πρότεινε ένα σχέδιο μερικής απομάκρυνσης των αποβλήτων. Στο προτεινόμενο σχέδιο, ο Οργανισμός υποσχέθηκε ότι τουλάχιστον το 70% της ραδιενέργειας θα αφαιρεθεί σε διάστημα 5 ετών. Φυσικά, ήταν μια απόφαση που προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση των εταιρειών Republic Service και Exelon κάνοντας λόγο για «αυθαίρετη» και «παράξενη» πράξη.

Για την Τσάπμαν όμως ήταν μια δικαίωση. «Το να βλέπεις εργαζόμενους του Οργανισμού Προστασίας του Περιβάλλοντος να εργάζονται στον ΧΥΤΑ είναι απόδειξη του τι μπορούν πραγματικά να κάνουν οι μαμάδες» δήλωσε η ίδια και προσέθεσε πως «η επιτυχία στη χωματερή West Lake είναι απόδειξη ότι οι μικρές κοινότητες που συνεργάζονται μπορούν να επιτύχουν μεγάλα πράγματα. Τώρα που έχει σημειωθεί απτή πρόοδος στη Γουέστ Λέικ, η Just Moms διευρύνει την προσέγγισή της βοηθώντας άλλους ηγέτες να καταπολεμήσουν τις περιβαλλοντικές αδικίες στις κοινότητές τους».

Όσο για το άλλο μέτωπο, του ColdWater Greek, τον Ιούλιο του 2021, η βουλευτής Cori Bush κατάφερε μετά από συνεργασία με τις τοπικές οργανώσεις να ψηφιστεί τροπολογία στη Βουλή «μέσω της οποίας, ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος θα πρέπει να επανεξετάσει τις έως τώρα προσπάθειες για την αποκατάσταση της μόλυνσης από ραδιενέργεια στο Coldwater Creek και να δημοσιεύσει δημόσια σήμανση για την πρόληψη και τον μετριασμό των κινδύνων για τους κατοίκους των κοινοτήτων μας. Περιμέναμε μια αλλαγή στην κομητεία του Βόρειου Σεντ Λούις για πολύ καιρό. Δίχως υπερβολή, εάν αυτή η νομοθεσία ψηφιστεί από τη Γερουσία και γίνει νόμος, οι ζωές στο Σεντ Λούις θα σωθούν» ανέφερε η Βουλευτής.

Η Κάρεν Νίκελ περίμενε οκτώ χρόνια αγώνων για μια τέτοια νομοθετική πρωτοβουλία. «Αυτός ο παραπόταμος επιτρέπεται να δηλητηριάσει και να καταστρέψει τον εαυτό μου, τους φίλους, την οικογένεια και μεγάλο μέρος της περιοχής του Σεντ Λούις για πάνω από μισό αιώνα. Είμαστε τόσο ευγνώμονες που η βουλευτής μας όχι μόνο αναγνώρισε αυτό που λέγαμε χρόνια αλλά σήκωσε ανάστημα και μοιράστηκε τη δική της προσωπική ιστορία και τη σχέση της με τον παραπόταμο».

Βέβαια, σήμερα αρκετές οικογένειες βρίσκονται στα δικαστήρια με τις εταιρείες προκειμένου να αποζημιωθούν από τις ζημιές λόγω των αποβλήτων, αν και είναι αμφιλεγόμενο εάν τέτοιων υποθέσεων πρέπει να επιληφθούν ομοσπονδιακά ή πολιτειακά δικαστήρια. Ενδεικτικά, το καλοκαίρι του 2021, οι John C. Kitchin Jr. και Mary Menke, ιδιοκτήτες ακινήτων που βρίσκονται κοντά στη χωματερή, προσέφυγαν στο πολιτειακό δικαστήριο του Μισούρι καταθέτοντας αγωγή στις εταιρείες Bridgeton Landfill LLC, Republic Services Inc., Allied Services LLC και Rock Road Industries Inc. τις οποίες θεωρούν υπεύθυνες για τη μόλυνση.

Το δραματικό άλμπουμ

Η οργάνωση Coldwater Creek Facts διατηρεί φωτογραφικό άλμπουμ με χαρούμενα στιγμιότυπα από ανθρώπους κάθε ηλικίας που έπληγησαν από ασθένειες λόγω των αποβλήτων. Σήμερα πολλοί ξεφυλλίζουν οικογενειακά άλμπουμ ή αναμνηστικά από τις επετηρίδες των σχολείων και με θλίψη βλέπουν ασπρόμαυρες φωτογραφίες παλαιών φίλων και συμμαθητών που πλέον δεν είναι στη ζωή.  

_{^{Στα έξι του χρόνια ο γιός της Kim Thone Visintine πέθανε από πολύμορφο γλοιοβλάστωμα το 2000.}}

_{Λίγα μέτρα πιο πίσω από τις εικονιζόμενες βρίσκεται ο παραπόταμος.}

_{Ο 28χρονος Eric Pashea πέθανε το 2015 από σπάνια μορφή παχέος εντέρου ενώ η 15χρονη αδελφή του διαγνώστηκε με Χασιμότο από τα εννιά της.}

_{Η Susan Byerley Hawkins με τον πατέρα και την αδελφή της. Τους έχασε και τους δύο.}

_{Μια παρέα εφήβων τις περιοχής σε φωτογραφία της δεκαετίας του 1980.}

*O Βαγγέλης Γεωργίου είναι ερευνητής δημοσιογράφος. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε το βιβλίο του «ΕΛΛΑΣ-ΕΟΚ: Εμπιστευτικό» αποκαλύπτοντας το πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ/ΕΕ μέσα από τα αρχεία του ΥΠΕΞ που έρχονται στο φως για πρώτη φορά.