Σε λιγότερο από ένα μήνα, η Χιλή θα πραγματοποιήσει τις πολυαναμενόμενες προεδρικές εκλογές – υπό κάπως ασυνήθιστες συνθήκες.

Σύμφωνα με το Jacobin, μέχρι στιγμής, ο νεαρός αριστερός υποψήφιος Gabriel Boric φαίνεται να έχει το μεγαλύτερο προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις- ωστόσο, ο ακροδεξιός José Antonio Kast δείχνει να ανεβαίνει επίσης γρήγορα, την ώρα μάλιστα που η κεντροδεξιά αρχίζει να καταρρέει. Όλα τα σημάδια λοιπόν δείχνουν ότι θα διεξαχθεί μια εξαιρετικά πολωμένη αναμέτρηση, σε μια χώρα που έχει συνηθίσει στην εναλλαγή μεταξύ κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κυβερνήσεων.

Οι Χιλιανοί θα προσέλθουν στις κάλπες για να ψηφίσουν για τον διάδοχο του δεξιού προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα, σε μια εποχή που η κυβέρνησή του βρίσκεται σε ιστορικό ναδίρ.

Υπενθυμίζεται πως η κυβέρνηση Πινιέρα δέχθηκε έντονο διεθνή έλεγχο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης της Χιλής το 2019, όταν η αστυνομία διέπραξε επανειλημμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά διαδηλωτών. Ταυτόχρονα, οι εκλογές θα διεξαχθούν λιγότερο από ένα χρόνο μετά την εκλογή των μελών της νέας Συνταγματικής Συνέλευσης, του οργάνου που έχει επιφορτιστεί με τη λαϊκή ψήφο με τη σύνταξη του νέου συντάγματος που θα αντικαταστήσει το λεγόμενο “Σύνταγμα Πινοσέτ” του 1980.

Κάνοντας τα πράγματα ακόμη πιο απρόβλεπτα, στην προεκλογική εκστρατεία υπήρξε η ξαφνική κατάρρευση του υποψηφίου του κόμματος του Πινιέρα, Σεμπαστιάν Σισέλ. Το πρόσφατο σκάνδαλο Pandora Papers έφερε στο φως τη συμμετοχή του Πινιέρα στην πώληση της εταιρείας εξόρυξης Dominga – μια πώληση που πραγματοποιήθηκε σε φορολογικό παράδεισο στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους. Αυτή η παράπλευρη απώλεια και η ίδια η μέτρια απόδοση του Sichel στην προεκλογική εκστρατεία φαίνεται να έχουν θέσει τον εκλεκτό του κεντροξιού κόμματος εκτός συναγωνισμού.

Όπως αποκαλύφθηκε πρόσφατα από μια διαρροή στα Pandora Paper, η οικογένεια του προέδρου υπέγραψε μια μυστική συμφωνία που θα τους καθιστούσε άμεσους δικαιούχους σε άλλη συμφωνία που θα επέτρεπε στις εταιρείες εξόρυξης να λειτουργούν χωρίς να συμμορφώνονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα. Η εισαγγελία της Χιλής έχει ξεκινήσει έρευνα κατά του προέδρου για να εξακριβώσει αν διέπραξε δωροδοκία και φοροδιαφυγή με τον τρόπο αυτό- το Εθνικό Κογκρέσο προχώρησε ένα βήμα παραπέρα και ξεκίνησε ακρόαση που θα μπορούσε να οδηγήσει στην παραπομπή του Πινιέρα στη δικαιοσύνη.

Το ποντάρισμα των συντηρητικών κύκλων στον Τραμπ της Χιλής

Με τις εκλογές να βρίσκονται προ των πυλών και την κυβέρνηση να βρίσκεται σε διάλυση, ο δρόμος της Αριστεράς προς τη νίκη φαινόταν να είναι ξεκάθαρος. Λίγοι, ωστόσο, θα περίμεναν ότι η χιλιανή ακροδεξιά θα έμπαινε με τόση τόλμη στο κενό που άφησε η κεντροδεξιά.

Βλέποντας την πτώση του υποψηφίου του κυβερνώντος κόμματος, Σεμπαστιάν Σισέλ, οι συντηρητικοί κύκλοι της Χιλής εξαπέλυσαν έναν επικοινωνιακό πόλεμο για να προωθήσουν τον υποψήφιο της ακροδεξιάς Χοσέ Αντόνιο Καστ. Ο Καστ είναι ένας πολιτικός που κινείται στα πρότυπα του Ντόναλντ Τραμπ και του Ζαΐρ Μπολσονάρου, και το γεγονός ότι βρίσκεται στήθος με στήθος με τον Μπόριτς θα πρέπει να προβληματίσει.

Ποιος είναι ο Καστ και γιατί έχει αυξηθεί η υποστήριξή του στην κοινωνία της Χιλής, την ώρα που αυτή φαινόταν να στρέφεται προς τα αριστερά; Ο Καστ είναι ένας πολιτικός με μακρά θητεία, καθώς βρίσκεται σε δημόσια αξιώματα από το 1996. Αν και στο παρελθόν είχε κατέβει στο ψηφοδέλτιο του κόμματος Ανεξάρτητη Δημοκρατική Ένωση (που ιδρύθηκε από τον ιδεολόγο του Αουγκούστο Πινοσέτ, Χάιμε Γκουζμάν), ο Καστ κατέβηκε ως ανεξάρτητος στις εκλογές του 2017.

Έκτοτε ο Καστ προσπάθησε να “επανεφεύρει” τον εαυτό του με ένα νέο κόμμα, αλλά η πολιτική του ρητορεία παραμένει η ίδια: μια άνευ όρων υπεράσπιση αυτού που στη Χιλή είναι γνωστό ως “επικουρικό κράτος” – ένα κρατικό μοντέλο που κληρονόμησε ο Πινοσέτ, εξαιρετικά περιορισμένο, στο οποίο η κυβέρνηση μπορεί να παρέχει μόνο υπηρεσίες που δεν είναι διαθέσιμες στον ιδιωτικό τομέα (μέσω μεταβιβάσεων μετρητών υπό όρους κ.λπ.) – και μια ρητορική που χρησιμοποιείται για να υποδαυλίσει την αγανάκτηση για το έθνος που πέφτει στα χέρια “εγκληματιών”, πολιτικών φορέων, “φανατικών της ιδεολογίας του φύλου” και μεταναστών.

Η υποστήριξη του Καστ είναι ισχυρή στους συντηρητικούς κύκλους, στους οποίους προκλήθηκε ανησυχία από την κοινωνική εξέγερση του 2019. Αποδίδει τόσο τη βία των ταραχών όσο και τη διαφαινόμενη οικονομική κρίση σε ξένη ανάμειξη – κάποια φανταστική ομάδα με δεσμούς με τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο που σπέρνει το χάος στη ζωή των απλών Χιλιανών και μπορεί να σταματήσει μόνο με τη σκληρή ηγεσία του.

Ο υπερσυντηρητικός υποψήφιος έχει, στην πραγματικότητα, διεξάγει μια εκστρατεία γεμάτη ψέματα: Ο Καστ δηλώνει πατριώτης, αλλά δεν είχε καμία επιφύλαξη για την επένδυση 21 εκατομμυρίων δολαρίων σε έναν παναμέζικο φορολογικό παράδεισο. Υπόσχεται να σταματήσει τη μετανάστευση χτίζοντας ένα τείχος κατά μήκος των συνόρων της χώρας, ξεχνώντας προφανώς ότι ο πατέρας του μετανάστευσε στη Χιλή αφού υπηρέτησε στον ναζιστικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Καστ έχει διαπράξει ακόμη και γκάφες, όπως το να ζητήσει να αποχωρήσει η Χιλή από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών – αν και η χώρα δεν είναι μέλος του διεθνούς αυτού οργάνου. Ο Καστ δήλωσε ότι τα ποσοστά θνησιμότητας των γυναικών έχουν αυξηθεί στις χώρες όπου οι αμβλώσεις είναι νόμιμες, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ούτε ίχνος στοιχείου που να στηρίζει αυτόν τον ισχυρισμό.

Πέρα από τις γκάφες, η αυξανόμενη υποστήριξη του Καστ είναι καμπανάκι αφύπνισης για όσους πίστευαν ότι η εξέγερση της Χιλής εξάλειψε τη βαθιά ριζωμένη κουλτούρα του αυταρχισμού. Ο Καστ έχει καβαλήσει ένα κύμα δεξιάς δυσαρέσκειας και μένει να δούμε αν θα μπορέσει να συνεχίσει να αναπτύσσει την υποψηφιότητά του.

Από το φοιτητικό κίνημα στην διεκδίκηση του προεδρικού θώκου

Ακόμη και με την ραγδαία άνοδο της ακροδεξιάς, η Αριστερά εξακολουθεί να έχει ένα αξιοσέβαστο, αν και μειούμενο, προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις. Η εντεινόμενη κοινωνική αναταραχή αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, κινητοποιημένο από τη Συνταγματική Συνέλευση, έχει πράγματι πολιτικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια και δείχνει πρωτοφανές ενδιαφέρον για την πολιτική διαδικασία. Ο Gabriel Boric, ο οποίος βοήθησε να καταστεί δυνατή η Συνταγματική Συνέλευση, είναι ο αδιαμφισβήτητος υποψήφιος της αντιπολίτευσης έναντι του Piñera, και με πολιτικές προτάσεις όπως to  νομοσχέδιο για την πράσινη οικονομική ανάκαμψη, επιδοτήσεις για τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο και την εργασία φροντίδας, φορολογική μεταρρύθμιση και αναδιανομή του πλούτου, έχει δει την δημοφιλία του να εκτινάσσεται.

Πριν γίνει βουλευτής για τη νότια περιοχή Magallanes της Χιλής, ο Boric ήταν ηγετική μοεφή κατά τη διάρκεια των φοιτητικών διαδηλώσεων της χώρας το 2011 και έγινε πρόεδρος της φοιτητικής ομοσπονδίας του Πανεπιστημίου της Χιλής, της παλαιότερης φοιτητικής ομοσπονδίας της Λατινικής Αμερικής. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι επωφελήθηκε από την ισχυρή υποστήριξη των νέων ψηφοφόρων – αναμφίβολα εν μέρει επειδή διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο ως μέλος μιας ολόκληρης χιλιανής γενιάς που ξεσηκώθηκε κατά του νεοφιλελευθερισμού και της πατριαρχίας την τελευταία δεκαετία.

Όταν ο Μπόριτς εξελέγη βουλευτής της περιφέρειάς του το 2013, έγινε ο πρώτος υποψήφιος που κέρδισε χωρίς εκλογικό συνασπισμό, διαψεύδοντας έτσι το δυαδικό σύστημα ψηφοφορίας που κληρονόμησε από τη δικτατορία και το οποίο είχε σχεδιαστεί για να αποκλείει τα νέα πολιτικά κόμματα. Το 2017 ίδρυσε το Ευρύ Μέτωπο, έναν συνασπισμό που αποτελείται από νέα αριστερά πολιτικά κόμματα και οργανώσεις βάσης.

Ο Boric κατέβηκε στις προκριματικές εκλογές του Ιουλίου ως μέλος του εκλογικού συνασπισμού Apruebo Dignidad, ενός συνασπισμού αριστερών κομμάτων και οργανώσεων που υποστηρίζει τη Συντακτική Συνέλευση. Αν και στις προκριματικές αυτές εκλογές συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, το κόμμα του Μπόριτς, το Κόμμα Ευρύ Μέτωπο και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Χιλής, τα κεντροαριστερά κόμματα και οι Χριστιανοδημοκράτες επέλεξαν να μη συμμετάσχουν – επιτείνοντας την αυξανόμενη αίσθηση ότι η κεντροαριστερή παράταξη που κυβερνά τη Χιλή για σχεδόν τριάντα χρόνια δεν συμβαδίζει με τα δεδομένα της νέα πολιτική σκηνή.

Ο κύριος αντίπαλος του Μπόριτς στις προκριματικές εκλογές, ο γνωστός κομμουνιστής δήμαρχος Ντανιέλ Τζαντούε, ήταν το μεγάλο φαβορί. Ο Μπόριτς και το Ευρύ Μέτωπο πήγαν σε αυτές τις εκλογές αντιμετωπίζοντας επικρίσεις από ορισμένα τμήματα της Αριστεράς για την υπογραφή μιας πολιτικής συμφωνίας που, ενώ άνοιγε το δρόμο για τη Συντακτική Συνέλευση, θεωρήθηκε από πολλούς ότι επέτρεπε πολλές παραχωρήσεις στο πολιτικό κατεστημένο της Χιλής. Παρ’ όλα αυτά, ο Μπόριτς συγκέντρωσε υποστήριξη τόσο στα μεσαία όσο και στα εργατικά στρώματα της χιλιανής κοινωνίας -απορρίπτοντας τη φήμη του Ευρέος Μετώπου ως κόμματος της μεσαίας τάξης- και κατέληξε όχι μόνο να κερδίσει τις προκριματικές εκλογές, αλλά και να το κάνει με μεγάλη διαφορά.

Η πρόκληση για τον Μπόριτς μετά τις προκριματικές εκλογές ήταν να χτίσει τη βάση της υποστήριξής του όχι μόνο πέρα από τον πυρήνα των ψηφοφόρων της γενιάς του, αλλά και πέρα από την ίδια την Αριστερά. Αν και οι λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμη ανακοινωθεί, το οικονομικό του πρόγραμμα απαιτεί “σταθερούς μετασχηματισμούς” και αυτό το μήνυμα φαίνεται να βρίσκει καλή ανταπόκριση σε ένα συγκρατημένα αισιόδοξο εκλογικό σώμα.

Μπαίνοντας στην τελική ευθεία, ο Καστ θα απευθυνθεί στα συντηρητικά αντανακλαστικά της χιλιανής και θα προσφέρει ανάλογες -αυταρχικής κοπής-  “λύσεις”. Ο Μπόριτς πρέπει να απαντήσει προβάλλοντας ένα όραμα αλλαγής που να είναι ταυτόχρονα ελπιδοφόρο και διορατικό. Μια νίκη του Μπόριτς από μόνη της μπορεί να μην λύσει όλα τα προβλήματα στη χώρα που είναι γνωστή ως “γενέτειρα του νεοφιλελευθερισμού”, αλλά θα ήταν μια ζωτικής σημασίας ένεση καθώς η Συνταγματική Συνέλευση ξεκινά το δύσκολο έργο της συγγραφής μιας νέας Magna Carta για μια καλύτερη, πιο ισότιμη Χιλή.