Αν κάποιος παρακολουθεί τους τίτλους των δημοσιευμάτων των διεθνών ΜΜΕ, τις τελευταίες εβδομάδες, σε ό,τι αφορά τις εκλογές στην Τουρκία, οι οποίες διεξάγονται την Κυριακή, 14 Μαϊου, θα σχηματίσει την άποψη ότι το διακύβευμά τους είναι η ίδια η ύπαρξη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στη χώρα.

«Εκλογές ορόσημο» γράφει, χαρακτηριστικά, το Reuters, «καθοριστικές» τις θεωρούν, για παράδειγμα, οι Financial Times, ενώ, για την Deutsche Welle, συνιστούν «κάτι παραπάνω από μια αλλαγή κυβέρνησης», σε μια ενδεικτική σταχυολόγηση.

Το παραπάνω κλίμα δημιουργείται από δύο παράγοντες, ένας εκ των οποίων, δηλαδή οι δημοσκοπήσεις, μένει να αποδειχθεί, ενώ ο άλλος είναι περισσότερο αντικειμενικός και αφορά κυρίως την στάση της Τουρκίας έναντι του πολέμου στην Ουκρανία.

Σε ό,τι αφορά στον εσωτερικό πολιτικό παράγοντα, όλες οι αναλύσεις συμφωνούν, ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αντιμετωπίζει για πρώτη φορά, στα 20 χρόνια της προεδρίας του, το σοβαρό ενδεχόμενο να ηττηθεί. 

Σε ό,τι αφορά στη διεθνή διάσταση, το ενδιαφέρον εντοπίζεται στο κατά πόσο μια αλλαγή στην τουρκική προεδρία θα σημάνει και αλλαγή της στάσης – «μιλάμε με όλους» του Ερντογάν, ιδίως όταν στους «όλους» περιλαμβάνεται και η Μόσχα.

Αλλά κι αυτό μένει να αποδειχθεί.

Αν και οι πάντες συμφωνούν, ότι τουλάχιστον μέχρι τώρα, η Τουρκία διακρίνεται από διαχρονική συνέπεια στην τακτική της στην διεθνή σκηνή.

Στον απόηχο της τραγωδίας των σεισμών

Η τραγική ιδιαιτερότητα, ωστόσο, αυτών των εκλογών, είναι ότι οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα κατευθυνθούν στις κάλπες, στις 14 Μαΐου, λιγότερο από τρεις μήνες μετά τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου που σκότωσε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και εκτόπισε περισσότερα από 5,9 εκατομμύρια στη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία.

Η χαρακτηριστική καθυστέρηση αντίδρασης του κρατικού μηχανισμού σε αυτήν την απίστευτης κλίμακας τραγωδία, ήρθε να προστεθεί στο ήδη βαρύ κλίμα από τη σοβαρή οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα, αλλά και της, σύμφωνα με τον όρο κάποιων αναλυτών,  «διάβρωσης» της δημοκρατίας υπό την κυβέρνηση του Ερντογάν.

Το παραπάνω εκρηκτικό «κοκτέιλ» της σημασίας αυτών των εκλογών, σφραγίζεται από τις δημοσκοπικές προβλέψεις για ρεκόρ προσέλευσης στις κάλπες και «άγρια» κόντρα εκλογικών επιδόσεων μεταξύ του Ερντογάν και του υποψηφίου της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, του ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και κοινού προεδρικού υποψηφίου των πέντε κομμάτων που συγκρότησαν τον συνασπισμό «Συμμαχία του Έθνους».

Σύμφωνα με αναλύσεις στις οποίες παραπέμπει το αμερικανικό CNN, τα δημογραφικά στοιχεία της Τουρκίας αναμένεται επίσης να παίξουν ρόλο στο αποτέλεσμα.

Οι περισσότερες από τις επαρχίες που επλήγησαν από τον σεισμό του Φεβρουαρίου ήταν προπύργια του Ερντογάν.

Ωστόσο, ο επικεφαλής του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) Αχμέτ Γενέρ είπε τον περασμένο μήνα ότι τουλάχιστον 1 εκατομμύριο ψηφοφόροι στις σεισμόπληκτες ζώνες αναμένεται να μην ψηφίσουν φέτος, λόγω του εκτοπισμού.

Ας δούμε όμως τα βασικά στοιχεία:

• Η Τουρκία διεξάγει εκλογές κάθε πέντε χρόνια.
• Προεδρικοί υποψήφιοι μπορούν να προταθούν από κόμματα που έχουν περάσει το όριο του 5% στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές ή από εκείνα που έχουν συγκεντρώσει τουλάχιστον 100.000 υπογραφές που υποστηρίζουν την υποψηφιότητά τους.
• Πρόεδρος εκλέγεται ο υποψήφιος που λαμβάνει πάνω από το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο, αλλά εάν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την πλειοψηφία, η εκλογή πηγαίνει σε δεύτερο γύρο μεταξύ των δύο υποψηφίων που έλαβαν τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στον πρώτο γύρο.
• Οι βουλευτικές εκλογές γίνονται ταυτόχρονα με τις προεδρικές εκλογές.
• Η Τουρκία ακολουθεί ένα σύστημα αναλογικής εκπροσώπησης στο κοινοβούλιο όπου ο αριθμός των εδρών που παίρνει ένα κόμμα στο νομοθετικό σώμα των 600 εδρών είναι ευθέως ανάλογος με τον αριθμό των ψήφων του.
• Τα κόμματα πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον 7% των ψήφων – είτε μόνα τους είτε σε συμμαχία με άλλα κόμματα – προκειμένου να εισέλθουν στο κοινοβούλιο.
• Η ψηφοφορία θα διεξαχθεί στις 14 Μαΐου, ταυτόχρονα και για τις δύο εκλογές. Οι κάλπες ανοίγουν στις 8 πμ και κλείνουν στις 5 μμ
• Η δεύτερη προεδρική ψηφοφορία, εάν γίνει, θα διεξαχθεί στις 28 Μαΐου.

Οι υποψήφιοι

Μέχρι και την περασμένη εβδομάδα τέσσερις υποψήφιοι διεκδικούσαν την προεδρία.

Εκτός από τον Ερντογάν και τον Κιλιτσντάρογλου, υποψήφιος ήταν επίσης ο ηγέτης του κεντρώου «Κόμματος για την Πατρίδα», Μουχαρέμ Ιντζέ και ο υποψήφιος της δεξιάς συμμαχίας «Ata» (από το Ατατούρκ) Σινάν Ογκάν.

Ωστόσο, την Πέμπτη ο Ιντζέ απέσυρε την υποψηφιότητά του.

«Αποσύρω την υποψηφιότητά μου. Το κάνω για το έθνος μου. Διαφορετικά, θα με κατηγορήσουν όταν χάσουν τις εκλογές», είπε μιλώντας από τα γραφεία του κόμματός του.

«Πρότεινα μια τρίτη επιλογή στην Τουρκία. Προσπάθησα να ανοίξω ένα κανάλι. Δεν μπορέσαμε να πετύχουμε σε αυτό το κανάλι. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Διαφορετικά, θα με κατηγορήσουν όταν χάσουν τις εκλογές», τόνισε.

Πριν την, μάλλον δραματική, παραπάνω δήλωση, την Τετάρτη και την Πέμπτη ο τέταρτος κατά σειρά υποψήφιος των προεδρικών εκλογών στην Τουρκία, ακύρωσε τις προεκλογικές του εμφανίσεις, επικαλούμενος λόγους υγείας.

Ωστόσο, όπως έγινε γνωστό, τις τελευταίες ημέρες δεχόταν πιέσεις να αποσυρθεί από την κούρσα των προεδρικών εκλογών, ενώ δέχθηκε απειλές μέσω Twitter ότι θα δοθεί στη δημοσιότητα βίντεο που τον εμπλέκει σε σεξουαλική υπόθεση.

Ο ίδιος κάνει λόγο για συνωμοσία που πηγάζει από τους γκιουλενιστές (FETO).

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου τον κάλεσε την Τετάρτη να στηρίξει τη Συμμαχία.

«Αν θέλει ας έρθει στο τραπέζι μας ,να φέρουμε μαζί την αλλαγή. Να καθαρίσουμε μαζί αυτή τη βρομιά από την πολιτική» δήλωσε.

Ο Ιντζέ έχασε έναντι του Ερντογάν το 2018, αποσχίστηκε από το CHP ( Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος) τον Μάρτιο και εξασφάλισε αρκετές υπογραφές για να συμμετάσχει στην προεδρική κούρσα.

Ο Μουράτ Σόμερ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Koc της Κωνσταντινούπολης, είπε στο CNN ότι ο Ιντζέ, ο οποίος είχε τσακωθεί με τον Κιλιτσντάρογλου, θέτει υποψηφιότητα για να τονώσει τη δημοτικότητά του, παρόλο που γνώριζε ότι είναι απίθανο να κερδίσει τις εκλογές.

Ποιες είναι οι βασικές ανησυχίες των ψηφοφόρων;

Ψηλά στις ανησυχίες των ψηφοφόρων είναι η κατάσταση της οικονομίας και οι συνέπειες από τον σεισμό.

Ακόμη και πριν από την τραγωδία του Φεβρουαρίου, η Τουρκία πάλευε με τις αυξανόμενες τιμές και μια νομισματική κρίση που τον Οκτώβριο είδε τον πληθωρισμό να αγγίζει το 85%.

Αυτό επηρέασε την αγοραστική δύναμη του λαού και είναι «βασικά ο λόγος για τον οποίο η δημοτικότητα του Ερντογάν έχει διαβρωθεί», λέει ο Ολγκέν.

«Αυτό θα είναι το σημαντικό μειονέκτημα για τον Ερντογάν», πρόσθεσε.

Οι ψηφοφόροι ψηφίζουν επίσης με βάση το ποιον θεωρούν πιο ικανό να διαχειριστεί τις επιπτώσεις από τον σεισμό, καθώς και να θωρακίσει τη χώρα από μελλοντικές καταστροφές, λένε οι αναλυτές, προσθέτοντας ότι η δημοτικότητα του Ερντογάν δεν είχε τον αναμενόμενο πολιτικό αντίκτυπο.

Τι λένε οι δημοσκοπήσεις;

Ένας αριθμός ρεκόρ ψηφοφόρων αναμένεται να προσέλθει στις εκλογές του Μαΐου, προβλέπει η έρευνα της Metropoll.

Σχεδόν 5 εκατομμύρια ψηφοφόροι θα ψηφίσουν για πρώτη φορά, οι περισσότεροι από τους οποίους γνωρίζουν μόνο τον Ερντογάν ως ηγέτη, δήλωσε ο επικεφαλής του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου Γενέρ τον περασμένο μήνα, σύμφωνα με τουρκικά μέσα ενημέρωσης.

Η ίδια έρευνα έδειξε ότι στον πρώτο γύρο των εκλογών, οι ψηφοφόροι είναι πιο πιθανό να στηρίξουν τον Κιλιτσντάρογλου, με τον Ερντογάν να έρχεται δεύτερος, ακολουθούμενος από τους Ιντζέ και Ογκάν.

Η υποστήριξη του Κιλιτσντάρογλου ήταν 42,6% και του Ερντογάν στο 41,1%.

Εάν ο Ιντζέ αποσυρθεί από την προεδρική κούρσα, περισσότεροι ψηφοφόροι είναι πιθανό να στραφούν στον Κιλιτσντάρογλου παρά στον Ερντογάν.

Στις βουλευτικές εκλογές, ωστόσο, το Κόμμα AKP του Ερντογάν προηγείται στις δημοσκοπήσεις.

Αυτό είναι συνέπεια και της κρατικής καταστολής της προεδρίας Ερντογάν προς τους διαφωνούντες, ειδικά εκείνους από το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), που η κρατική προπαγάνδα συνδέει με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο η Τουρκία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη Ένωση θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση.

Οι Κούρδοι

Το HDP δεν έχει θέσει υποψήφιο για την προεδρία, αλλά τελικά θα στηρίξει επισήμως τον Κιλιτσντάρογλου, λέγοντας ότι το κόμμα εκπληρώνει το «ιστορικό του καθήκον τόσο για την παράδοσή μας όσο και για τη μελλοντική γενιά».

Το HDP, το οποίο τον Μάρτιο ανακοίνωσε ότι οι υποψήφιοί του θα είναι υποψήφιοι με το Κόμμα της Πράσινης Αριστεράς – εν μέσω φόβων για νέο αποκλεισμό – πρόσθεσε ότι συμμετέχει στη Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας στις βουλευτικές εκλογές.

Η Συμμαχία ιδρύθηκε το 2022 και αποτελεί μια «ομπρέλα» αριστερών οργανώσεων και συλλογικοτήτων, υπό την ηγεσία του HDP.

Οι αναλυτές αναμένουν ότι η βάση των ψηφοφόρων του HDP θα διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στις εκλογές και πιθανώς να ανατρέψει αρκετά την ισορροπία υπέρ του Κιλιτσντάρογλου.

Η έρευνα του Metropoll τον περασμένο μήνα έδειξε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων του HDP είναι πιθανό να ψηφίσει τον κύριο αντίπαλο του Ερντογάν.

Τα σενάρια

Ορισμένοι αναλυτές λένε ότι εάν ο Ερντογάν χάσει με μικρή διαφορά, θα αμφισβητήσει τα αποτελέσματα.

Σε κάθε περίπτωση, όπως δείχνει το πρόσφατο παρελθόν, δεν θα δεχθεί την ήττα αμαχητί.

Αυτό ακριβώς συνέβη στις δημοτικές εκλογές του 2019, όταν το κόμμα του Ερντογάν έχασε την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, με αποτέλεσμα, ο κομματικός μηχανισμός του να απορρίψει τα αποτελέσματα, επικαλούμενος «παρατυπίες».

Αν και το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο ενέδωσε στις προεδρικές πιέσεις και επανέλαβε τις εκλογές, αυτό δεν βοήθηκε στον Ερντογάν, αφού
ο υποψήφιος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης με το CHP, Εκρέμ Ιμάμογλου, κέρδισε και τις επαναληπτικές, προκαλώντας πλήγμα στον Ερντογάν.

Το παραπάνω περιστατικό, όμως, δημιουργεί άσχημο προηγούμενο για την ανεξαρτησία του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου.

Η καταστολή

Για τους Financial Times είναι σαφές, ότι οι εκλογές στην Τουρκία δεν είναι πλέον πλήρως ελεύθερες και δίκαιες.

Αυτό συμβαίνει, σύμφωνα με το δημοσίευμα, διότι ο Ερντογάν έχει πολιτικοποιήσει τους κρατικούς θεσμούς και χρησιμοποιεί τους κρατικούς πόρους για να ενισχύσει την πολιτική του εκστρατεία.

Τα μέσα ενημέρωσης έχουν φιμωθεί, προσθέτει η ανάλυση, ενώ έχει γίνει «κανόνας» ο εκφοβισμός ψηφοφόρων και οι εκλογικές παρατυπίες.

Επιπλέον, στελέχη της αντιπολίτευσης έχουν διωχθεί και φυλακιστεί.

Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ηγετικό στέλεχος του HDP, της τρίτης μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης, βρίσκεται στη φυλακή από το 2016.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας στην εξουσία, ο Ερντογάν χαρακτήρισε τον εαυτό του ως φιλοευρωπαίο.

Του πιστώθηκε μια πολιτική η οποία οδήγησε σε μια περίοδο ευημερίας, έστω και υπό τα δεδομένα της τεράστιας οικονομικής ψαλίδας που χωρίζει την τουρκική κοινωνία, τόσο ταξικά, όσο και γεωγραφική (ευρωπαϊκό κομμάτι και παράλια με ανατολία).

Αλλά η δεύτερη δεκαετία του, λένε οι ft, αμαυρώθηκε από μια απόπειρα πραξικοπήματος που λειτούργησε προσχηματικά για σαρωτικές εκκαθαρίσεις στον στρατό και την δημόσια διοίκηση, καθώς και με διατάραξη των συμμαχικών σχέσεων με τη Δύση.

Το δημοσίευμα περιγράφει τον Ερντογάν ως  «μια ολοένα και πιο απομονωμένη φιγούρα», περιτριγυρισμένος από «συκοφάντες και χωρίς επαφή με την οικονομική δυσφορία της κοινωνίας).

Όλα στα χέρια του προέδρου

Όπως αναφέρει η Deutsche Welle, σύμφωνα με το σύνταγμά της, η Τουρκική Δημοκρατία ιδρύθηκε το 1923 ως κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Ο Ερντογάν, ωστόσο, ήθελε να το αλλάξει αυτό και το 2017, το κυβερνών κόμμα του AKP τροποποίησε το σύνταγμα με την υποστήριξη του υπερεθνικιστή εταίρου του, του MHP.

Εισήγαγαν ένα εκτελεστικό προεδρικό σύστημα με τις εκλογές του 2018. Από τότε, ο πρόεδρος δεν είναι μόνο ο αρχηγός του κράτους, αλλά και η κυβέρνηση.

Το αξίωμα του πρωθυπουργού καταργήθηκε. Ο πρόεδρος εκλέγεται απευθείας από τον λαό για πενταετή θητεία και με το νέο σύστημα έχει ευρείες εξουσίες:

• Διορίζει και παύει υπουργούς και υψηλόβαθμους δημοσίους υπαλλήλους κατά την κρίση του και διευθύνει και το υπουργικό συμβούλιο.
• Οι υπουργοί που διορίζονται από αυτόν μπορούν, με τη σειρά τους, να διορίζουν κυβερνήτες και εκπροσώπους πολιτειών στις επαρχίες και τις διοικητικές περιφέρειες, κάτι που επιτρέπει στον πρόεδρο να ασκεί την επιρροή του μέχρι την τοπική αυτοδιοίκηση.
• Ο αρχηγός του κράτους έχει επίσης την εξουσία να εκδίδει προεδρικά διατάγματα και να στελεχώνει πολλές θέσεις στο δικαστικό σώμα, καθώς και σε συγκεκριμένα τμήματα όπως τα οικονομικά ή η εκπαίδευση.
• Τα σημαντικότερα γραφεία της μυστικής υπηρεσίας και η ισχυρή θρησκευτική αρχή Diyanet αναφέρονται επίσης απευθείας στον πρόεδρο.

Ωστόσο, όπως εκτιμούν οι Financial Times, σε ένα βαθιά πολωμένο έθνος, ο Ερντογάν είναι αναμφισβήτητα ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Τουρκίας, με ισχυρή υποστήριξη από τη συντηρητική βάση του.

Αυτό σημαίνει ότι θα ήταν βιαστικό να στοιχηματίσει κάποιος εναντίον του.