Μία ενδιαφέρουσα ανάλυση για τον πόλεμο στην Ουκρανία κάνει ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Αμερικανός δημοσιογράφος Τόμας Φρίντμαν.

Ο Φρίντμαν υποστηρίζει ότι αυτός είναι ο πρώτος «αληθινός παγκόσμιος πόλεμος», ενώ τον χαρακτηρίζει «καλωδιωμένο παγκόσμιο πόλεμο», καθώς σχεδόν όλοι στον πλανήτη μπορούν να παρακολουθήσουν τις μάχες επί πεδίου και να συμμετάσχουν με τον τρόπο τους.

Το άρθρο του Thomas L. Friedman στους New York Times

Σχεδόν έξι εβδομάδες μετά τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αρχίζω να αναρωτιέμαι αν αυτή η σύγκρουση είναι ο πρώτος αληθινός παγκόσμιος πόλεμος –πολύ περισσότερο από ό,τι υπήρξαν ο Α’ Παγκόσμιος ή ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Σε αυτόν τον πόλεμο, τον οποίο θεωρώ «World War Wired», σχεδόν όλοι στον πλανήτη μπορούν είτε να παρακολουθούν τις μάχες με κάθε λεπτομέρεια, είτε να συμμετέχουν με κάποιο τρόπο και σίγουρα να επηρεάζονται οικονομικά –ανεξάρτητα από το πού ζουν. Ενώ η μάχη στο έδαφος που πυροδότησε ο World War Wired είναι φαινομενικά μόνο για το ποιος θα ελέγχει την Ουκρανία. Ας μην γελιόμαστε.

Αυτό γρήγορα μετατράπηκε στη «μεγάλη μάχη» μεταξύ των δύο πιο κυρίαρχων πολιτικών συστημάτων στον κόσμο σήμερα: την ελεύθερη αγορά και τη «δημοκρατία του κράτους δικαίου εναντίον της αυταρχικής κλεπτοκρατίας», όπως μου ανέφερε και ο Σουηδός ειδικός στη ρωσική οικονομία, Αντερς Άσλουντ.

Αν και αυτός ο πόλεμος απέχει πολύ από το να τελειώσει, και ο Βλαντιμίρ Πούτιν μπορεί ακόμα να βρει έναν τρόπο να επικρατήσει και να βγει πιο δυνατός, αν δεν το κάνει, θα μπορούσε να αποτελέσει ορόσημο στη σύγκρουση μεταξύ δημοκρατικών και αντιδημοκρατικών συστημάτων.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε τέλος στον φασισμό και ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έβαλε τέλος στον ορθόδοξο κομμουνισμό, ακόμη και στην Κίνα. Έτσι, αυτό που συμβαίνει στους δρόμους του Κιέβου, της Μαριούπολης και της περιοχής του Ντονμπάς θα μπορούσε να επηρεάσει τα πολιτικά συστήματα πολύ πέρα από την Ουκρανία και στο μέλλον.

Πράγματι, άλλοι αυταρχικοί ηγέτες, όπως αυτός της Κίνας, παρακολουθούν προσεκτικά τη Ρωσία.

Βλέποντας την οικονομία της να αποδυναμώνεται από τις κυρώσεις της Δύσης, χιλιάδες νέοι φεύγουν για να ξεφύγουν από μια κυβέρνηση που τους αρνείται την πρόσβαση στο διαδίκτυο και τις αξιόπιστες ειδήσεις, ενώ ο φαινομενικά ανίκανος στρατός του δεν καταφέρνει να συγκεντρώσει, να μοιραστεί και να διοχετεύσει ακριβείς πληροφορίες στην ηγεσία.

Τότε και τώρα – Πλέον όλοι παρακολουθούν

Στον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κανείς δεν είχε smartphone ή πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα μέσω των οποίων να μπορεί να παρακολουθεί και να συμμετέχει στον πόλεμο.

Παράλληλα, ένα μεγάλο κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού δεν είχε την  ελευθερία να εκφράσει ανεξάρτητες απόψεις. Πολλοί από αυτούς που διέμεναν μακριά από τις εμπόλεμες ζώνες ήταν φτωχοί αγρότες που δεν επηρεάστηκαν τόσο πολύ από αυτούς τους δύο πρώτους παγκόσμιους πολέμους. Και βέβαια δεν υπήρχαν οι γιγάντιες συνδεδεμένες παγκοσμιοποιημένες και αστικοποιημένες κατώτερες και μεσαίες τάξεις του σημερινού κόσμου.

Τώρα, οποιοσδήποτε διαθέτει smartphone μπορεί να δει τι συμβαίνει στην Ουκρανία και να εκφράσει απόψεις παγκοσμίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στον μετα-αποικιακό μας κόσμο, κυβερνήσεις από σχεδόν κάθε χώρα σε όλο τον κόσμο μπορούν να ψηφίσουν για να καταδικάσουν ή να δικαιολογήσουν τη μία ή την άλλη πλευρά στην Ουκρανία μέσω της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

Αν και οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, φαίνεται ότι περίπου 3 με 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν smartphone σήμερα, και παρόλο που η λογοκρισία στο διαδίκτυο παραμένει πραγματικό πρόβλημα, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν.

Επίσης, οποιοσδήποτε διαθέτει smartphone και πιστωτική κάρτα μπορεί να βοηθήσει αγνώστους στην Ουκρανία, μέσω της Airbnb, απλώς κάνοντας μια κράτηση για διανυκτέρευση στο σπίτι τους και χωρίς να το χρησιμοποιήσουν. Οι έφηβοι οπουδήποτε μπορούν να δημιουργήσουν εφαρμογές στο Twitter για να παρακολουθούν Ρώσους ολιγάρχες και τα γιοτ τους. Και η κρυπτογραφημένη εφαρμογή ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων Telegram – η οποία εφευρέθηκε από δύο ρωσικής καταγωγής αδερφούς τεχνικούς – «έχει αναδειχθεί ως το ιδανικό μέρος για αφιλτράριστες ενημερώσεις σχετικά με τον πόλεμο τόσο για τους Ουκρανούς πρόσφυγες όσο και για τους όλο και πιο απομονωμένους Ρώσους».

Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση της Ουκρανίας μπόρεσε να αξιοποιήσει μια εντελώς νέα πηγή χρηματοδότησης – συγκεντρώνοντας κρυπτονομίσματα αξίας άνω των 70 εκατομμυρίων δολαρίων από άτομα σε όλο τον κόσμο μετά από έκκληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για δωρεές. Και ο δισεκατομμυριούχος της Tesla, Έλον Μασκ, ενεργοποίησε τη δορυφορική ευρυζωνική υπηρεσία της εταιρείας του SpaceX στην Ουκρανία για να παρέχει internet υψηλής ταχύτητας, αφού ένας Ουκρανός αξιωματούχος του ζήτησε βοήθεια μετά από τις ρωσικές προσπάθειες να αποσυνδέσει την Ουκρανία από τον κόσμο.

Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον χώρο της λήψης δορυφορικών φωτογραφικών και εδρεύουν στις ΗΠΑ, όπως η Maxar Technologies, έχουν επιτρέψει σε οποιονδήποτε να δει από το διάστημα εκατοντάδες απελπισμένους ανθρώπους που βρίσκονται στην ουρά για φαγητό έξω από ένα σούπερ μάρκετ στη Μαριούπολη — παρόλο που οι Ρώσοι έχουν την πόλη περικυκλωμένη στο έδαφος και έχουν απαγορεύσει την είσοδο σε οποιονδήποτε δημοσιογράφο.

Έπειτα, υπάρχουν και οι κυβερνοακτιβιστές που μπορούν να δώσουν τη δική τους μάχη από οπουδήποτε. Το αμερικανικό δίκτυο CNBC ανέφερε ότι «ο δημοφιλής λογαριασμός στο Twitter με το όνομα «Anonymous» διεξήγαγε «κυβερνοπόλεμο» εναντίον της Ρωσίας». Ο λογαριασμός έχει περισσότερους από 7,9 εκατομμύρια παγκόσμιους οπαδούς – σχεδόν οκτώ φορές περισσότερους από το σύνολο του ρωσικού στρατού.

Τέτοιοι μη κυβερνητικοί, υπερ-εξουσιοδοτημένοι, παγκόσμιοι παίκτες και πλατφόρμες δεν ήταν παρόντες στον Α’ ή Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι βασικοί προμηθευτές σιταριού και λιπασμάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων που σήμερα τροφοδοτούν τον κόσμο και που αυτός ο πόλεμος έχει διαταράξει. Ένας πόλεμος μεταξύ δύο μόνο χωρών στην Ευρώπη έχει εκτοξεύσει την τιμή των τροφίμων για Βραζιλιάνους, Ινδούς και Αφρικανούς.

Και επειδή η Ρωσία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς φυσικού αερίου, αργού πετρελαίου και ντίζελ στον κόσμο που χρησιμοποιούν οι αγρότες στα τρακτέρ τους, οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας περιορίζουν τις εξαγωγές της, προκαλώντας αύξηση των τιμών της βενζίνης από τη Μινεάπολη έως το Μεξικό και τη Βομβάη, αναγκάζοντας τους αγρότες τόσο μακριά ως και την Αργεντινή να μειώσουν τη χρήση λιπασμάτων πλούσια σε ορυκτά καύσιμα, θέτοντας σε κίνδυνο τις εξαγωγές της γεωργίας της Αργεντινής και αυξάνοντας περαιτέρω τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων.

Υπάρχει και μια άλλη απροσδόκητη οπτική γωνία της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης σε αυτόν τον πόλεμο που πρέπει πραγματικά να προσέξουμε: ο Πούτιν εξοικονόμησε πάνω από 600 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρυσό, ξένα κρατικά ομόλογα και ξένο νόμισμα, που κέρδισε από όλες τις εξαγωγές ενέργειας και ορυκτών της Ρωσίας, ώστε να έχει ένα μαξιλάρι αν τύγχανε κυρώσεων από τη Δύση. Αλλά η κυβέρνησή του είχε καταθέσει το μεγαλύτερο μέρος του σε τράπεζες δυτικών χωρών και της Κίνας.

Σύμφωνα με το Atlantic Council GeoEconomics Center, τα έξι κράτη όπου φυλάσσονται περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας είναι η Κίνα, η Γαλλία, η Ιαπωνία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Βρετανία. Επίσης, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Όλες αυτές οι χώρες, εκτός από την Κίνα, έχουν πλέον παγώσει τα ρωσικά αποθέματα που διατηρούν, επομένως περίπου 330 δισεκατομμύρια δολάρια είναι απρόσιτα στον Πούτιν.
Και όχι μόνο δεν μπορεί το ρωσικό κράτος να αγγίξει αυτά τα αποθέματα για να στηρίξει την οικονομία του που καταρρέει, αλλά θα επιχειρηθεί να αξιοποιηθούν αυτά τα χρήματα ώστε να πληρωθούν αποζημιώσεις για την ανοικοδόμηση των ουκρανικών υποδομών που κατέστρεψε ο ρωσικός στρατός.

Για όλους αυτούς τους λόγους, οι ηγέτες σε όλο τον κόσμο που έχουν παρασυρθεί προς κάποια εκδοχή του αυταρχικού καπιταλισμού τύπου Πούτιν ή της κλεπτοκρατίας θα πρέπει να ανησυχούν, αν και δεν θα εκτοπιστούν εύκολα ό,τι κι αν συμβεί στη Ρωσία.

Αυτά τα καθεστώτα έχουν γίνει έμπειρα στη χρήση νέων τεχνολογιών επιτήρησης για τον έλεγχο των πολιτικών αντιπάλων και των ροών πληροφοριών και για τη χειραγώγηση των πολιτικών και των κρατικών οικονομικών πόρων τους ώστε να παραμείνουν στην εξουσία. Μιλάμε για Τουρκία, Μιανμάρ, Κίνα, Βόρεια Κορέα, Περού, Βραζιλία, Φιλιππίνες, Ουγγαρία και αρκετά αραβικά κράτη.
Ο Πούτιν ήλπιζε σίγουρα ότι μια δεύτερη θητεία Τραμπ θα μπορούσε να μετατρέψει και την Αμερική σε μια εκδοχή και να επηρεάσει ολόκληρη την παγκόσμια ισορροπία στον δρόμο του.

Μετά ήρθε αυτός ο πόλεμος. Σίγουρα, η δημοκρατία της Ουκρανίας είναι αδύναμη και η χώρα είχε τα δικά της σοβαρά προβλήματα με τους ολιγάρχες και τη διαφθορά. Η φλογερή φιλοδοξία του Κιέβου, ωστόσο, δεν ήταν να ενταχθεί τόσο στο ΝΑΤΟ αλλά να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αυτό είναι που πραγματικά πυροδότησε αυτόν τον πόλεμο. Ο Πούτιν δεν επρόκειτο ποτέ να αφήσει μια σλαβική Ουκρανία να γίνει μια επιτυχημένη δημοκρατία ελεύθερης αγοράς στην ΕΕ δίπλα στη στάσιμη σλαβική ρωσική κλεπτοκρατία του. Η αντίθεση θα ήταν αφόρητη γι’ αυτόν και γι’ αυτό προσπαθεί να διαγράψει την Ουκρανία.

Αλλά ο Πούτιν, αποδεικνύεται, δεν είχε ιδέα σε τι κόσμο ζούσε, δεν είχε ιδέα για τις αδυναμίες του δικού του συστήματος, δεν είχε ιδέα πόσο ολόκληρος ο ελεύθερος, δημοκρατικός κόσμος μπορούσε και θα συμμετείχε στον αγώνα εναντίον του στην Ουκρανία, και καμία ιδέα, κυρίως, για το πόσοι άνθρωποι θα παρακολουθούσαν.