Στην Ιαπωνία, η εργασιακή υπερκόπωση μπορεί να περιγραφή με μία μόνο λέξη: Karoshi ή «θάνατος από υπερβολική εργασία» αναφέρεται σε θανάτους από καρδιακές προσβολές, αυτοκτονίες και άλλα προβλήματα υγείας που προκύπτουν από το άγχος και την κόπωση των πολλών ωρών εργασίας. Αν ακούγεται τρελό, δεν είναι. Αρκετοί Ιάπωνες εργαζόμενοι περνούν ακόμα και 60 ώρες την εβδομάδα στο γραφείο, με αποτέλεσμα να κοιμούνται ελάχιστες ώρες και να βρίσκονται συνεχώς σε κατάσταση στρες. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να είναι επιβαρυντικοί για την υγεία κάποιου, πολλές φορές και θανάσιμοι.

Ίδιος αριθμός νεκρών με τα τροχαία

Σύμφωνα με το National Defence Council for Victims of Karoshi, οργάνωση για τα θύματα της μοιραίας υπερεργασίας, ο αριθμός αυτός των karoshi ανέρχεται σε χιλιάδες και προσεγγίζει τα θύματα τροχαίων στην Ιαπωνία κάθε χρόνο! Σύμφωνα με το The Atlantic, το 1988, στο απώγειο της οικονομικής φούσκας της Ιαπωνίας, μια ομάδα γιατρών και εργατολόγων, ξεκίνησε τις πρώτες τηλεφωνικές γραμμές της Ιαπωνίας που αφορούν στην καταστολή του karōshi. Δημοσίευσαν τους αριθμούς των τηλεφωνικών γραμμών σε φυλλάδια και αργότερα στο διαδίκτυο, ως μέσο παροχής δωρεάν συμβουλών σε εργαζόμενους σε κίνδυνο.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2000, οι πτωχεύσεις εταιρειών οδήγησαν εκατοντάδες καταβεβλημένους εργαζόμενους στο να καλούν κάθε μέρα την τηλεφωνική γραμμή.  Δεδομένου του επιπέδου του απορρήτου των εργοδοτών και του τι θεωρεί ο κυβερνητικός ορισμός του karōshi εκείνη τη στιγμή -που, για παράδειγμα, δεν θεωρούσε κάποιον ότι εργάστηκε μέχρι θανάτου εκτός αν καταγράφηκαν περισσότερες από 100 ώρες υπερωριών τον μήνα πριν από το θάνατο – ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων, όπως αναφέρει το The Atlantic, εκτιμάται πως μπορεί να φθάνει τα 10.000 περιστατικά ετησίως. (Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τώρα ένα κατώτατο όριο ωρών.)

Τα δημοσιεύματα σχετικά με την επιδημία karoshi συνέβαλαν στο να οδηγήσουν εκατομμύρρια νέους εργαζομένους – πολλοί από αυτούς είναι απόφοιτοι κολλεγίων που τους είχαν προταθεί θέσεις εργασίας σε μεγάλες εταιρείες – να αποχωρήσουν από την θανατηφόρα εταιρική κουλτούρα της Ιαπωνίας, επιλέγοντας αντ ‘αυτού ανεξάρτητη ή μερικής απασχόλησης σταδιοδρομία που τους έδιναν ένα πιο χαλαρό τρόπο ζωής. Αυτός ο τρόπος έδρασε σαν ασπίδα κατά του karōshi, και πράγματι μέχρι το 2008 οι τηλεφωνικές γραμμές για το karοshi δέχονταν κλήσεις μόνο από εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. (Ένας νέος εργάτης εστιατορίου αυτοκτόνισε εκείνο το έτος, αφού εργάστηκε περισσότερες από 140 ώρες υπερωριών σε ένα μήνα).

Αυτές τις μέρες, όμως, οι εργαζόμενοι με μερική απασχόληση κινδυνεύουν όλο και περισσότερο από το karοshi. Τα τελευταία χρόνια, οι επιχειρήσεις απομακρύνουν τους εργαζόμενους με πλήρη απασχόληση υπέρ πιο ευέλικτων ρυθμίσεων με τους νεοεισερχόμενους που εργάζονται για χαμηλότερους μισθούς, με λιγότερη ασφάλεια, γεγονός που τους αφήνει ευάλωτους στις καταχρήσεις, όπως απλήρωτες υπερωρίες και έχει αναγκάσει πολλούς να βρουν επιπλέον εργασία για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Από το 2015, ο αριθμός των εργαζομένων της Ιαπωνίας με δύο ή περισσότερες θέσεις εργασίας αυξήθηκε κατά περίπου 30%. «Η σημερινή γενιά εργαζομένων με μερική απασχόληση δεν μπορεί να είναι πια τόσο ξέγνοιαστη», τονίζει ο δικηγόρος Yoshimasa Obayashi.

Μην φανταστεί κανείς πως ο προσδιορισμός του karōshi ήταν κάτι αφηρημένο και ρευστό. Έτσι για να καταχωρηθεί ένα θύμα ως karōshi, η ιαπωνική κυβέρνηση θεωρεί πως τα θύματα έπρεπε να έχουν εργαστεί περισσότερες από 60 ώρες την εβδομάδα ή περισσότερο. Δεν έχει επίσης, δημοσιεύσει στατιστικά στοιχεία για τις ώρες εργασίας αυτών που απασχολούνται με μερική απασχόληση με πολλαπλές θέσεις εργασίας.

Σύμφωνα με την έρευνα του Lancers, την οποία επικαλείται το Atlantic, περίπου 4.5 εκατομμύρια εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης στην Ιαπωνία έχουν δευτερεύουσες θέσεις εργασίας, όπου εργάζονται κατά μέσο όρο μεταξύ έξι και 14 πρόσθετων ωρών εβδομαδιαίως, πέραν των οποιωνδήποτε υπερωριών που εργάζονται στην κύρια εργασία τους. Ένας μικρός αριθμός από αυτούς εργάζονται έως και 30 ή 40 ώρες την εβδομάδα στη δεύτερη εργασία τους. Σύμφωνα με την έρευνα του Lancers, το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού της Ιαπωνίας δείχνει ότι θα είναι ελεύθεροι επαγγελματίες μέχρι το 2027.

Το γεγονός ότι οι πολίτες εργάζονται με μερική απασχόληση μόνο και μόνο για να κερδίσουν ένα βιοτικό εισόδημα είναι εκπληκτικό, δεδομένου ότι τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων της Ιαπωνίας έχουν φτάσει την αγορά εργασίας στα ίδια επίπεδα που ήταν πριν σαράντα χρόνια. σαράντα χρόνια, με σχεδόν 1,6 θέσεις εργασίας διαθέσιμες για κάθε υποψήφιο. Στον κλάδο των υπηρεσιών διατροφής, οι εργαζόμενοι είναι τόσο λίγοι που η McDonald’s πρόσφατα κατέφυγε σε μια δαπανηρή διαφημιστική εκστρατεία με στόχο να προσλάβει νοικοκυρές και συνταξιούχους για να βοηθήσουν με τις πιο πολυάσχολες βάρδιες της. Οι αλυσίδες καταστημάτων ευρείας κατανάλωσης έχουν προσλάβει περισσότερους αλλοδαπούς εργαζόμενους, ενώ οι μικρές και μεσαίες κατασκευαστικές επιχειρήσεις έχουν στραφεί όλο και περισσότερο στην αυτοματοποίηση. Αλλά η στρατηγική της μίας πρόσληψης δεν έχει βοηθήσει πραγματικά στην αύξηση των μισθών.

«Abenomics»: η δημοσιονομική πολιτική του Shinzō Abe

Μια εξήγηση έγκειται εν μέρει στη δημοσιονομική πολιτική του πρωθυπουργού Shinzō Abe, γνωστή ως «Abenomics», η οποία βασίζεται εν μέρει στη χρησιμοποίηση των νομισματικών πολιτικών για την αποδυνάμωση του γιεν, ώστε να γίνουν οι εξαγωγές ελκυστικότερες, γεγονός που αύξησε τα κέρδη των κατασκευαστών της Ιαπωνίας. Θεωρητικά, τα υψηλότερα εταιρικά κέρδη θα έπρεπε να έχουν οδηγήσει σε υψηλότερους μισθούς και αύξηση των καταναλωτικών δαπανών. Αντ ‘αυτού, οι εταιρείες της Ιαπωνίας επέλεξαν να επαναπαυτούν στις σωρούς των μετρητών που έχουν κερδίσει από τη δημοσιονομική πολιτική του Abe. Κάθε άνοιξη, τα τελευταία έξι χρόνια της «Abenomics», οι ηγέτες των μεγάλων βιομηχανιών της Ιαπωνίας παραχωρούν λίγα προνόμια στα συνδικάτα κατά τις ετήσιες διαπραγματεύσεις μισθών που είναι γνωστές ως shuntō.

Οι εργαζόμενοι ανταποκρίθηκαν εξοικονομώντας τα λίγα μετρητά που πήραν, αντί να τα ξοδέψουν. Και ενώ ένα ασθενέστερο γιεν βοήθησε τις εταιρείες να αυξήσουν τις εξαγωγές τους, έκανε τα προϊόντα και τα υλικά εισαγωγής ακριβότερα, γεγονός που συμβάλλει στην εξασθένηση της αγοραστικής δύναμης για τα νοικοκυριά στην Ιαπωνία. Συνολικά, οι εργαζόμενοι ξοδεύουν κατά μέσο όρο 11% περισσότερο χρόνο για να κερδίσουν τον ίδιο μισθό που έφερναν στο σπίτι τους πριν από περίπου 20 χρόνια, και πέρα από αυτό ορισμένοι εργάζονται και απλήρωτες υπερωρίες.

Τα τελευταία χρόνια, έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις karōshi. Ενδεικτικά: Το 2013, ένας 31χρονος δημοσιογράφος που εργαζόταν για τον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα της Ιαπωνίας πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια αφού εργάστηκε 159 ώρες υπερωριών σε ένα μήνα. Το περιστατικό αυτό, ήταν η αφορμή για τους νομοθέτες να περάσουν νομοθεσία που αποσκοπούσε στη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση των κινδύνων του karōshi. Το 2015, μία 24χρονη υπάλληλος στη Dentsu, την μεγαλύτερη διαφημιστική εταιρία της Ιαπωνίας, αυτοκτόνησε εξαιτίας του karōshi.

Σήμερα, οι Ιάπωνες, επίσημα, δεν δουλεύουν πια τις περισσότερες ώρες στον κόσμο, αλλά η πραγματική εργασιακή πίεση και το στρες που προκαλεί δεν καταγράφεται, ενώ θα πρέπει κανείς να συνυπολογισεί και τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι Ιάπωνες παραμένουν ψηλά στον σχετικά (1.719 ώρες το χρόνο), αλλά προηγούνται χώρες όπως το Μεξικό (2.246 το χρόνο), η Κόστα Ρίκα (2.230) και η Ελλάδα (2.043 το χρόνο). Στην Ιαπωνία αν πλέον ένας θάνατος «πιστοποιηθεί» ως karοshi η οικογένεια του θύματος λαμβάνει αποζημίωση περίπου 20.000 δολαρίων από την κυβέρνηση -ετησίως!- και εταιρικές αμοιβές έως 1,6 εκατ. δολαρίων! Αρχικά η κυβέρνηση κατέγραφε περίπου διακόσιες τέτοιες υποθέσεις κάθε χρόνο. Αλλά το 2015 οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις έφτασαν στο ιστορικό υψηλό των 2.310, σύμφωνα με έκθεση του ιαπωνικού υπουργείου Εργασίας. Κι αυτό ίσως να είναι μόλις η κορυφή του παγόβουνου.

Τα μέτρα της κυβέρνησης

Με μια σειρά νομοθετικών αλλαγών, η κυβέρνηση προσπαθεί να μειώσει τον κίνδυνο του karōshi. Ένα μέτρο πρόληψης που θα τεθεί σε ισχύ το επόμενο έτος θα περιορίσει τις υπερωρίες σε 45 ώρες κατά τους κανονικούς μήνες, αν και επιτρέπει έως και 100 ώρες υπερωριών κατά τους πιο δραστήριους μήνες. Επίσης, μια ξεχωριστή πρόσφατη απόφαση που αποσκοπεί στη βελτίωση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, με την οποία το ιαπωνικό υπουργείο Εργασίας ακυρώνει έναν νόμο ο οποίος εμπόδιζε τους εργαζομένους να αναλάβουν δεύτερη θέση χωρίς την έγκριση του πρώτου εργοδότη τους.