Γιατί πολλοί άνθρωποι δίνουν τόση μεγάλη σημασία σε διάφορες τάσεις, ακολουθώντας μόδες οι οποίες εμφανίζονται και εξαφανίζονται σε χρόνο ρεκόρ; Δεν είναι λίγες οι φορές που, ειδικά στα social media, γινόμαστε μάρτυρες ποικίλων «trends», με χρήστες να ακολουθούν αρκετά συχνά «τυφλά», ακόμη κι αν πρόκειται για κάτι που μοιάζει «ηλίθιο», ακόμη και επικίνδυνο.

Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί αρχικά πως η υιοθέτηση ορισμένων τάσεων και μοδών ή γενικότερα δεν συνιστά απαραίτητα κάποιου είδους αδυναμία χαρακτήρα.

Αντίθετα, όπως λέει στο National Geographic η ψυχολόγος Pamela B. Rutledge, η οποία ασχολείται με την ψυχολογία σε σχέση με τα μέσα ενημέρωσης και την τεχνολογία, είναι απόλυτα φυσιολογικό. Σύμφωνα με την ίδια, υπάρχει η έννοια της «ψυχολογικής σύνδεσης», η οποία αναφέρεται στην ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα και να συνδέονται με άλλους ανθρώπους, κάτι που συναντάται σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας.

Πολλοί άλλωστε υπογραμμίζουν πως η σύνδεση με άλλους ανθρώπους είναι τόσο σημαντική όσο και η τροφή. Για παράδειγμα, υπάρχει η ιεράρχηση των αναγκών κατά τον Αβραάμ Μάσλοου, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν πέντε επίπεδα: βιολογική (ανάγκη), ασφάλεια, αγάπη/αίσθηση του ανήκειν, εκτίμηση και αυτοπραγμάτωση (όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά).

Όπως αναφέρει λοιπόν το άρθρο του National Geographic, οι άνθρωποι εξελίχθηκαν ώστε να βασίζονται ο ένας στον άλλο, με ενδείξεις ομαδικών προσπαθειών για επιβίωση να χρονολογούνται σχεδόν από την εμφάνιση των ίδιων των ανθρώπων.

Άλλωστε, σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, υπάρχουν στοιχεία ότι οι πρώτοι ανθρωποειδείς εργάστηκαν από κοινού για να μεταφέρουν πέτρινα εργαλεία σε μεγάλες αποστάσεις πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή της σημερινής Κένυας.

Από την άλλη, σίγουρα μια τάση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι τόσο σημαντική όσο το να πρέπει να ξεφύγεις από άγρια ζώα…

Η ανάγκη για αλληλεπίδραση και η αναζήτηση ταυτότητας

Η κοινωνική νόηση – το σύνολο των γνωστικών διαδικασιών που επηρεάζουν την κοινωνική μας λειτουργικότητα και την αλληλεπίδρασή μας με άλλους ανθρώπους – όπως διαβάζουμε στο National Geographic, λαμβάνει χώρα σε μεγάλο βαθμό στα τμήματα του εγκεφάλου που επιβλέπουν την όραση, την αναγνώριση προτύπων, τη λήψη αποφάσεων, την ενσυναίσθηση και παρόμοιες λειτουργίες.

Χάρη σε αυτά τα πολύπλοκα γνωστικά συστήματα, ο εγκέφαλός μας μπορεί να εντοπίζει μοτίβα και να ωθεί σε συμπεριφορές που φανερώνουν την κοινωνική μας θέση. Ως αποτέλεσμα, λέει η Rutledge, «μπορείτε να χρησιμοποιήσετε σχεδόν οτιδήποτε για να τονίσετε τη συμμετοχή ή την ένταξή σας σε μια κοινωνική ομάδα».

Από την τοποθέτηση ενός αυτοκόλλητου σε ένα αυτοκίνητο, μέχρι την επιλογή ενός συγκεκριμένου τρόπου ντυσίματος, ο άνθρωπος μπορεί να φανερώσει σε ποια ομάδα ανήκει, ή σε ποια θα ήθελε να ανήκει.

Σε ομαδικό επίπεδο, η σηματοδότηση μιας συγκεκριμένης ταυτότητας, είτε λιγότερο είτε περισσότερο σημαντικής (εντάξει, είναι διαφορετικό να εκφράζεις την πολιτική σου ταυτότητα από το να φοράς μια μπλούζα του αγαπημένου σου συγκροτήματος), συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας ευρύτερης κουλτούρας. Με την υιοθέτηση αναγνωριστικών στοιχείων ή/και συμβόλων, οι άνθρωποι μπορούν να αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου, ότι ξεχωρίζουν. Αυτή η ανάγκη μπορεί να εξηγεί γιατί πολλοί μπορεί να ακολουθήσουν απλά μια τάση που κάποιος διάσημος δημιούργησε μέσω του Instagram.

Το ερώτημα λοιπόν, δεδομένου ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυριαρχούν σήμερα, είναι το εξής: έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σηματοδοτούν την κοινωνική τους θέση;

Όχι ακριβώς, σύμφωνα με την ψυχολόγο που μίλησε στο National Geographic. Αντίθετα, «σίγουρα επέτρεψαν σε ορισμένες τάσεις να εξαπλωθούν ταχύτερα και μακρύτερα από ό,τι θα γινόταν διαφορετικά». Αυτό το βλέπουμε άλλωστε και μόνοι μας. Πολλές τάσεις αναδύονται και στη συνέχεια εξαφανίζονται μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων.

Γιατί όμως οι τάσεις προκαλούν σε πολλούς τέτοια έλξη; Σύμφωνα με την Pamela B. Rutledge, το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με την εξέλιξη. «Ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος να παρατηρεί πράγματα που είναι παράξενα», υπογραμμίζει. «Αν δεν είναι φυσιολογικό, πρέπει να το ελέγξουμε».

Υιοθέτηση τάσεων: Κανείς δεν εξαιρείται

Όπως επισημαίνει, δεν υπάρχει κάποιος ο οποίος μπορεί αυτομάτως να εξαιρείται από το να ακολουθεί κάποια μόδα, να παρατηρεί τις τάσεις ή να σηματοδοτεί ένταξή του σε κάποια κοινωνική ομάδα.

Οι έφηβοι βέβαια, όπως δηλώνει, είναι πιο επιρρεπείς. Καθώς οδεύουν προς την ανεξαρτησία, αναζητούν τρόπους για να εκφράσουν την ατομικότητά τους. Αυτό μπορεί να τους οδηγήσει πολλές φορές ακόμη και σε απελπισμένες προσπάθειες να αποδείξουν την υπαγωγή τους σε μια ομάδα. «Πρέπει να καταλάβεις πώς να βρεις τον δρόμο σου στον κόσμο», λέει η Rutledge. «Και για να το κάνεις αυτό, πρέπει να καταλάβεις ποιος είσαι».

Επίσης, ο εγκέφαλος των εφήβων αναπτύσσεται ταχύτατα στις περιοχές που είναι απαραίτητες για την κοινωνική νόηση. Εν τω μεταξύ, ο προμετωπιαίος φλοιός -η περιοχή που σχετίζεται με τη λογική και τη λήψη αποφάσεων- είναι η τελευταία περιοχή του εγκεφάλου που αναπτύσσεται πλήρως, οπότε δεν είναι περίεργο που οι έφηβοι μπορούν να στραφούν στο να τρώνε καυτερά πατατάκια ή να εισπνέουν κανέλα για να εντυπωσιάσουν τους φίλους τους.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πάντως δεν είναι το μόνο μέρος όπου μπορεί κανείς να εντοπίσει διάφορες τάσεις. Ακόμη και ένα τατουάζ ή ένα αυτοκόλλητο στο αυτοκίνητο μπορεί να είναι σημάδι υιοθέτησης κάποιας μόδας.

Έτσι, την επόμενη φορά που κάποιος/α θα βαφτεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο ή θα αγοράσει ένα ρούχο που «τρεντάρει», θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως πρόκειται για μια «βαθιά ριζωμένη αντίδραση», σύμφωνα με την Rutledge, η οποία μπορεί να εξηγηθεί από την ανάγκη μας να ταιριάξουμε με το πλήθος (ή να ξεχωρίσουμε από αυτό).