Εσείς πόσες φορές έχετε δει το «Friends», το «The Office», το «Big Bang Theory», το «How I Met Your Mother» ή το «Breaking Bad»; Οι περισσότεροι που απολαμβάνουν ταινίες και σειρές στο σπίτι τους ξαπλωμένοι στο κρεβάτι ή τον /καναπέ έχουν παρακολουθήσει τα ίδια sitcoms ή την ίδια κωμωδία κ.λπ. ξανά και ξανά.

Ακόμα και αν ξέρουν το αστείο που θα ακολουθήσει, την ατάκα που θα πεί ο πρωταγωνιστής, το σημείο που θα τρομάξουν, ακόμα και αν ξέρουν το τελικό plot twist.

Η ερώτηση είναι πόση ευχαρίστηση μπορεί να μας προσφέρει μια σειρά που την έχουμε δει δεκάδες φορές ή ποσο μας διασκεδάζει μια ταινία που ξέρουμε όχι μόνο την πλοκή της, αλλά και τους διαλόγους απέξω και ανακατωτά; Κι όμως, το φαινόμενο είναι συχνό και πλέον στην εποχή των live streaming πλατφόρμων γίνεται ακόμη πιο συχνό και πιο εύκολο.

Οι φυλές των οπαδών της επανάληψης είναι πολλές. Υπάρχουν αυτοί που έχουν μεγάλη γκάμα ταινιών και σειρών που τις επαναλαμβάνουν. Υπάρχουν αυτοί που είναι εθισμένοι σε ένα μόνο είδος και επαναλαμβάνουν τα ίδια και τα ίδια αρκεί να είναι θρίλερ ή κωμωδία ή ερωτική κομεντί. Υπάρχουν και αυτοί που είναι τόσο πιστοί στην κινηματογραφική ή τηλεοπτική τους θρησκεία που η επανάληψη αφορά αποκλειστικά την ίδια σειρά ή ταινία. 

Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που απλά εξαντλημένοι από την αναζήτηση μέσα στην πλατφόρμα καταλήγουν να βλέπουν από την αρχή για εκατοστή φορά «Friends» ή «The Office». Το ίδιο μπορεί να ισχύει και με ταινίες που μπροστά στο αρκετά αγχώδες «τι ταινία θα δω σήμερα;» και μετά από την άκαρπη αναζήτηση μεταξύ των δεκάδων επιλογών, καταλήγουν στην ταινία που ξέρουμε ότι θα τους κάνει να γελάσουν, να κλάψουν, να διασκεδάσουν ή να ψυχαγωγηθούν, έστω και αν την έχουν παρακολουθήσει ξανά και ξανά, γνωρίζοντας πλέον ακόμη και τις παύσεις των ηθοποιών ανάμεσα στους διαλόγους.

Ποια είναι η εξήγηση όμως για αυτό το φαινόμενο που εντάθηκε ακόμη περισσότερο από τα lockdown και μετά;

Η ασφάλεια

Αρχικά, είναι το αίσθημα της ασφάλειας, δηλαδή ακριβώς επειδή το έχεις ξαναδεί ξέρεις ότι θα το ευχαριστηθείς και κυρίως γνωρίζεις ότι δεν θα απογοητευτείς. Όταν βρίσκεσαι σε μία αγχώδη περίοδο στην ζωή σου ή επιστρέφεις μετά από μία κουραστική ημέρα στην δουλειά χρειάζεσαι κάτι να σε αποφορτίσει. Μία καινούργια σειρά ή ταινία εκτός από το ότι θα χρειαστεί την προσοχή σου περιέχει το ρίσκο να μην κάνεις την σύνδεση που θα ήθελες, να μην σου αρέσει το χιούμορ, να μην ταυτιστείς με χαρκτήρες και τελικά να καταλήξει κάτι το δυσάρεστο.

Όπως αναφέρει η Jaye Derrick, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Houston στους Times «Η επαναθέαση δίνει κάποια προβλεψιμότητα και έλεγχο του περιβάλλοντος σας, επιλέγεις δηλαδή κάτι που να ρυθμίζει τα συναισθήματά σου για σένα και δεν χρειάζεται να δώσεις την προσοχή που θα έδινες για ένα νέο show».

H Derrick μέσα από έρευνα που έκανε σε φοιτητές παρατήρησε ότι μετά από ένα απαιτητικό τεστ ή μία εργασία επέλεξαν να παρακολουθήσουν ή να διαβάσουν έναν «φανταστικό κόσμο» που ήδη τον έχουν βιώσει, με την καθηγήτρια να το ταυτίζει με το γεγονός ότι μετά από κάτι που απαιτεί την προσοχή μας και μας πιέζει δεν θέλουμε πλέον να σκεφτόμαστε και να μπαίνουμε σε μία ακόμη απαιτητική διαδικασία, όπως αυτή της επιλογής.

Το «ανήκειν»

Από μία άλλη οπτική, η Shira Gabriel, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Buffalo που ερευνά πώς η παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών μπορεί να ενισχύσει τα συναισθήματα του «ανήκειν» εξηγεί ότι παρ’ ότι έχουμε μία απόσταση από τα πρόσωπα της σειράς ή της ταινίας το αίσθημα της μοναξιάς που μπορεί να νιώθουμε σβήνεται και μας προκαλεί την ψεύτικη αίσθηση ότι βρισκόμαστε μέσα σε ένα σύνολο.

Συγκεκριμένα, η Gabriel αναφέρει πως «Οι τηλεοπτικές εκπομπές που παρακολουθούμε ή οι ταινίες ή τα βιβλία που διαβάζουμε, ακόμη και οι διασημότητες για τις οποίες διαβάζουμε στο διαδίκτυο, μπορούν να μας δώσουν μια αίσθηση σύνδεσης».

«Η μαγεία της επανάληψης της παρακολούθησης τηλεοπτικών εκπομπών ή ταινιών είναι σαν να βρίσκεστε παρέα με άλλους χωρίς την απειλή της απόρριψης και χωρίς να αλληλεπιδράτε» προσθέτει.

Ο Raymond A. Mar, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ, ο οποίος συνέγραψε τη μελέτη ανέφερε πως «Οι φανταστικοί χαρακτήρες είναι εκεί όποτε τους χρειαστούμε, όποτε τους ζητήσουμε».

Η ικανότητα να στηρίζεσαι σε φανταστικές αφηγήσεις για μια αίσθηση άνεσης και κοινότητας είναι μια μορφή αυτού που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «social snacking», όπως αναφέρουν οι Times, δηλαδή γρήγορες, θετικές, καθημερινές αλληλεπιδράσεις που μεταδίδουν την αίσθηση του «ανήκειν» και της σύνδεσης.

«Η ιδέα είναι ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άλλες μορφές δέσμευσης για να εκπληρώσουμε τις κοινωνικές μας ανάγκες», λέει ο Mar.

«Όταν ασχολούμαστε με αφηγήσεις, συχνά φανταζόμαστε τον κοινωνικό κόσμο των χαρακτήρων της ιστορίας και υπό μία έννοια βρισκόμαστε και εμείς σε αυτόν» πρόσθεσε στην συνέχεια.

Η νοσταλγία

Ο Clay Routledge, ψυχολόγος που μελετά τη νοσταλγία στο North Dakota State University, λέει ότι μεγάλο μέρος της επανάληψης βασίζεται και στην νοσταλγία. Μιλώντας στο The Atlantic ανέφερε πως υπάρχουν δύο στελέχη αυτού του πολιτιστικού φαινομένου: η ιστορική (μια νοσταλγία για το παρελθόν, γενικά) και η αυτοβιογραφική (νοσταλγία για το παρελθόν ενός ατόμου, συγκεκριμένα). Μερικές φορές, παρακολουθούμε μια παλιά ταινία για να θυμηθούμε πως ήταν κάποτε τα πράγματα ή για να μας θυμήσουν συναισθήματα που βιώναμε όταν παρακολουθούσαμε τις ταινίες αυτές ή τις σειρές παλαιότερα.

Ο Routledge αναφέρει ότι μας αρέσει να επαναλαμβάνουμε εμπειρίες της ποπ κουλτούρας γιατί μας βοηθούν να θυμόμαστε το παρελθόν και η πράξη της ανάμνησης του παρελθόντος είναι ωραία. Επιπλέον, τα άτομα χρησιμοποιούν την ψυχαγωγία ως χρονομηχανή για να ξαναβιώσουν μία χαμένη μνήμη.

Μέσα από αυτές τις επιστημονικές προσεγγίσεις οι περισσότεροι σίγουρα θα βρουν σημεία με τα οποία ταυτίζονται, το μόνο σίγουρο είναι ότι η επανάληψη ταινιών ή σειρών είναι ένα είδος «συντροφιάς» για τους περισσότερους, το οποίο πηγάζει από τα συναισθήματα που προκαλεί το μέσο του κινηματογράφου που άλλοτε είναι θετικά και ευχάριστα και άλλοτε πιο λυπητέρα και θλιβερά που όμως μας δίνουν εκείνη την στιγμή το «χτύπημα στην πλάτη» που έχουμε ανάγκη.