Αφού αποχώρησε από μια εταιρεία με λιμουζίνες, ο Martin Zlatev αποφάσισε να αναζητήσει άλλες επιχειρηματικές ευκαιρίες: πούλησε ρουκέτες, εκτοξευτές χειροβομβίδων και πυρομαχικά αξίας 30 εκατομμυρίων δολαρίων στον ουκρανικό στρατό.

Ο Zlatev και η νέα συνεργάτης του, μια οστεοπαθητικός, έκαναν την πρώτη τους κίνηση στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές όπλων. Συμβόλαια και άλλα αρχεία που αποκτήθηκαν από τους New York Times δείχνουν ότι στη συμφωνία εμπλέκονταν μεσάζοντες από επτά χώρες. Εκμεταλλεύτηκαν μια «γκρίζα ζώνη» στο νόμο, σχεδιασμένη για να παρακάμψει τους κανόνες εξαγωγής όπλων άλλων χωρών.

Από τη ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο, σύμφωνα με το αμερικανικό μέσο, η κυβέρνηση Μπάιντεν επιτάχυνε τις ιδιωτικές πωλήσεις όπλων αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων στην Ουκρανία, μειώνοντας το χρόνο της διαδικασίας έγκρισης από εβδομάδες σε λίγες ώρες.

Μόνο τους πρώτους τέσσερις μήνες του έτους το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενέκρινε περισσότερα από 300 εκατομμύρια δολάρια σε ιδιωτικές συμφωνίες με την Ουκρανία. Εντυπωσιακό είναι πως το Υπουργείο ενέκρινε τέτοιες πωλήσεις αξίας λιγότερο από 15 εκατομμύρια δολάρια στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια ολόκληρου του οικονομικού έτους 2021.

Αυτό βοήθησε να ανοίξει μια άλλη ροή όπλων στο ουκρανικό μέτωπο, δελεάζοντας ωστόσο νέους «παίκτες» όπως ο Zlatev και η σύντροφός του, Heather Gjorgjievski, να μπουν σε μια σκιώδη αγορά. Τα όπλα που πωλούνται μέσω ιδιωτών είναι πολύ πιο πιθανό να καταλήξουν στη μαύρη αγορά και να επανεμφανιστούν στα χέρια αντιπάλων των ΗΠΑ, σύμφωνα με κυβερνητικούς συμβούλους και ακαδημαϊκούς που μελετούν το εμπόριο. Η πρόσφατη εμπειρία στο Αφγανιστάν και τη Συρία δείχνει ότι, χωρίς αυστηρές πολιτικές εντοπισμού, τα όπλα μπορούν να καταλήξουν μέχρι και σε τρομοκρατικές ομάδες, σύμφωνα με τους NYT.

Τα γκρίζα σημεία και οι διευκολύνσεις

Η αλήθεια είναι πως αυτές οι ιδιωτικές πωλήσεις όπλων είναι ασήμαντες συγκριτικά με τα πολυβόλα, τους αντιαρματικούς πυραύλους και την υπόλοιπη βοήθεια που έχει στείλει ο Λευκός Οίκος στην Ουκρανία , συνολικής αξίας άνω των 17,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Όμως, αυτές οι συμφωνίες έχουν αυστηρές απαιτήσεις παρακολούθησης για να διασφαλιστεί ότι τα όπλα πηγαίνουν στους προβλεπόμενους παραλήπτες τους. Οι ιδιωτικές πωλήσεις από την άλλη στέλνονται με λιγότερη επίβλεψη. Οι πωλητές, οι αγοραστές και τα όπλα κρατούνται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.

«Είναι η Άγρια Δύση», είπε η Όλγα Τόρες, δικηγόρος που εκπροσωπεί εξαγωγείς όπλων και υπηρετεί στην ομοσπονδιακή συμβουλευτική ομάδα αμυντικού εμπορίου. «Βλέπουμε πολλούς ανθρώπους που προηγουμένως δεν ασχολούνταν με τις πωλήσεις όπλων να συμμετέχουν τώρα επειδή βλέπουν την ευκαιρία».

Τους τελευταίους μήνες, είπε η Τόρες, ανέλαβε έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό του Τέξας που προσπάθησε να στείλει όπλα στην Ουκρανία χωρίς να συνειδητοποιήσει ότι χρειαζόταν την άδεια των ΗΠΑ, και έναν μεσίτη που ήθελε να πουλήσει ινδικά όπλα στην Ουκρανία αλλά ισχυρίστηκε παράνομα ότι ήταν Αμερικανικά.

Όπως μείωσε τον χρόνο έγκρισης για τις συμφωνίες σε λιγότερο από μία ημέρα, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επιτάχυνε επίσης τη διαδικασία εγγραφής για νέους εμπόρους όπλων.

«Γενικά, αυτή είναι μια διαδικασία που διαρκεί 60 ημέρες», έγραψε ο Ζλάτεφ σε επιστολή του προς το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας. «Εγκριθήκαμε σε επτά».

Ο  Zlatev, 45 ετών, αρνήθηκε οποιαδήποτε γνώση για μια συμφωνία όπλων. «Δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάτε», είπε όταν του έδειξαν αντίγραφα συμβάσεων για ρουκέτες, εκτοξευτές χειροβομβίδων και σφαίρες που είχαν συνταχθεί από την εταιρεία του και το Υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας.

Ο Richard El-Rassy, δικηγόρος της εταιρείας του Zlatev, έστειλε αργότερα ένα email εξηγώντας ότι η εταιρεία είχε στόχο «να διευκολύνει πιθανές αμυντικές εμπορικές συναλλαγές με συμμαχικά ξένα έθνη». Επίσης, με μια τυπική προμήθεια μεσίτη όπλων, το ζευγάρι θα έβγαζε περισσότερα από 2 εκατομμύρια δολάρια.

Η εμπλοκή στη συμφωνία και τα οφέλη των ΗΠΑ

Τα αρχεία, όπως σημειώνουν οι New York Times, δείχνουν ότι η συμφωνία βρισκόταν στο τελικό της στάδιο, με τις δύο πλευρές να έχουν αναθεωρήσει και ανασυντάξει το συμβόλαιο.

Αλλά αφού οι Times ρώτησαν τόσο τον El-Rassy όσο και την ουκρανική κυβέρνηση γιατί η συμφωνία βασίστηκε σε παραποιημένα έγγραφα για να αποφύγει τους ξένους νόμους περί εξαγωγών, ο δικηγόρος έστειλε μια νέα δήλωση λέγοντας ότι η συμφωνία ακυρώθηκε. Για παράδειγμα, τόσο η Βοσνία όσο και η Βουλγαρία, δύο βασικές πηγές όπλων στη συμφωνία, έχουν δηλώσει δημόσια ότι δεν επιτρέπουν εξαγωγές όπλων στην Ουκρανία.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν ενθαρρύνει τέτοιου είδους συμφωνίες για διάφορους λόγους. Αρχικά, σώζει το Πεντάγωνο από την περαιτέρω εξάντληση του δικού του οπλισμού μετά από μήνες αποστολής όπλων στην Ουκρανία. Επίσης, οι ιδιώτες πωλητές μπορούν να παρέχουν όπλα που η κυβέρνηση δεν μπορεί – όπως τα σοβιετικού τύπου όπλα που χρησιμοποιούνται ήδη από Ουκρανούς στρατιώτες.

Δεν ενέχουν φυσικά όλες οι ιδιωτικές πωλήσεις τον ίδιο κίνδυνο. Οι ξένες κυβερνήσεις, για παράδειγμα, αγοράζουν συχνά όπλα από μεγάλους Αμερικανούς εμπόρους όπλων. Οι συμφωνίες όπως αυτή που πρότεινε ο Zlatev είναι διαφορετικές. Αντί να πωλούν απευθείας, περιλαμβάνουν μεσολάβηση πωλήσεων όπλων από άλλες χώρες, με πολλούς μεσάζοντες.

Συγκεκριμένα, τα αρχεία δείχνουν ότι ο Zlatev και η Gjorgjievski σχεδίαζαν να προμηθεύσουν την Ουκρανία με σφαίρες που παράγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και όπλα από τη Βουλγαρία και τη Βοσνία.

Οι κίνδυνοι

Καθένας από τους πολλούς μεσάζοντες της συμφωνίας όμως είναι ένα πιθανό σημείο για την εκτροπή των όπλων, λένε οι ειδικοί. «Όλοι οι κίνδυνοι – εκτροπή, κλιμάκωση, διαφθορά – μεγεθύνονται από το γεγονός ότι δεν έχουμε ορατότητα σε αυτές τις συμφωνίες του ιδιωτικού τομέα», δήλωσε ο Elias Yousif, ερευνητής στο Stimson Center, μια ερευνητική ομάδα της Ουάσιγκτον που μελετά το εμπόριο όπλων.

Ενώ οι δικηγόροι λένε ότι έχουν δει εισροή νέων μεσιτών, εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ είπε ότι το υπουργείο δεν είχε συγκεντρώσει στοιχεία για το 2022. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, ο εκπρόσωπος τόνισε ότι οι συμφωνίες όπλων που απαιτούν διαμεσολάβηση, όπως αυτές που πρότεινε ο Zlatev, αντιπροσωπεύουν ένα μικρό κλάσμα του εγκεκριμένου από την Αμερική εμπορίου όπλων.

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει ένα πρόγραμμα παρακολούθησης που εξετάζει ένα μέρος των συμφωνιών, αναζητώντας μεταξύ άλλων κινδύνους εκτροπής όπλων. Από τα 19.125 αιτήματα εξαγωγών που ενέκρινε το Υπουργείο το οικονομικό έτος 2021, το πρόγραμμα παρακολούθησης έλεγξε 281.

Ο Zlatev, ο οποίος κατάγεται από τη Βουλγαρία, μπήκε στον κλάδο όπλων τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν τα ρωσικά στρατεύματα συγκεντρώνονταν κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Η πανδημία κατέστρεψε τα επαγγελματικά ταξίδια στο Σεντ Λούις, συντρίβοντας τη βιομηχανία λιμουζίνας που κατείχε, ενώ ο ίδιος είχε μια διαμάχη με τον επιχειρηματικό του συνεργάτη.

Έφτιαξε λοιπόν την επιχείρησή του, BMI US LLC, στο Eureka, μια μικρή πόλη στα απώτατα περίχωρα του Σεν Λούις. Η εταιρεία μοιράζεται μια διεύθυνση με μια εγκατάσταση εκπαίδευσης πυροβόλων όπλων, δίπλα σε ένα μεξικάνικο εστιατόριο. Ένας εκπαιδευτής εκεί είπε ότι ο  Zlatev νοικιάζει χώρο επειδή οι ομοσπονδιακοί κανονισμοί απαιτούν από ορισμένους εμπόρους όπλων να έχουν φυσική διεύθυνση. Αργότερα εταιρικά αρχεία που είδαν οι NYT δείχνουν την Δρ Gjorgjievski ως συνεργάτη.

Η χρονική περίοδος ήταν η ιδανική. Οι ουκρανικές αρχές έψαχναν όπλα, προσπαθώντας να ξοδέψουν γρήγορα ό,τι ήταν απαραίτητο για την ενίσχυση της πρώτης γραμμής. Για παράδειγμα, μια κρατική ουκρανική εταιρεία άρχισε να έρχεται σε επαφή με Αμερικανούς μεσίτες όπλων, αναζητώντας να αγοράσει άρματα μάχης, όλμους και μαχητικά αεροσκάφη MiG-29 σοβιετικού τύπου, σύμφωνα με επιστολές που έλαβαν οι Times.

Τα αρχεία δείχνουν ότι η BMI σχεδίαζε να το παρακάμψει παρέχοντας έγγραφα στις κυβερνήσεις της Βοσνίας και της Βουλγαρίας, υποστηρίζοντας ψευδώς ότι τα όπλα θα κατέληγαν στην Πολωνία και όχι στην Ουκρανία.

Το ζήτημα της νομιμότητας

Η νομιμότητα της χρήσης παραποιημένων αρχείων ωστόσο είναι άλλο ένα θολό σημείο, λένε δικηγόροι και ακαδημαϊκοί. Τα έγγραφα του BMI αναφέρουν ότι ήταν ειλικρινής με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ σχετικά με τον πραγματικό προορισμό των όπλων. «Όποτε υπάρχουν πλαστά πιστοποιητικά τελικού χρήστη, αυτό θα πρέπει να αποτελεί κόκκινη σημαία για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ», είπε η Τζόντι Βιτόρι, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν που μελετά το εμπόριο όπλων.

Είτε η συμφωνία προχωρήσει είτε όχι, τα έγγραφα δείχνουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί μια ευκαιρία για πολλούς. Οι σφαίρες που σχεδίαζε να πουλήσει ο  Zlatev ήταν 50 τοις εκατό πιο ακριβές από αυτές που είχαν δημοσιοποιηθεί από άλλους πωλητές. Οι εκτοξευτές χειροβομβίδων θα πωλούνταν πάνω από το διπλάσιο από ό,τι αναγράφεται στον τιμοκατάλογο των ειρηνευτικών δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών. Οι ειδικοί λένε ότι αυτές οι αυξήσεις συνήθως βοηθούν να πληρωθούν οι μεσάζοντες – σε βάρος ενός έθνους στη μέση ενός πολέμου.

Οι σφαίρες, οι ρουκέτες, οι όλμοι και οι εκτοξευτές χειροβομβίδων που σχεδίαζε να στείλει ο  Zlatev ήταν απίθανο να γείρουν ουσιαστικά τον πόλεμο υπέρ της Ουκρανίας, είπε ο Yousif, ο ερευνητής. Αλλά η διαδικασία δημιουργίας μεσαζόντων, εμπορικών οδών και πρακτόρων με παραποιημένα έγγραφα θα μπορούσε να έχει μόνιμο αντίκτυπο.

Μόλις τελειώσει ο πόλεμος, είπε, η Ουκρανία θα μπορούσε να μετατραπεί σε κόμβο διαπραγμάτευσης πώλησης όπλων για τη μαύρη αγορά: «Η παράνομη αγορά θα προέρχεται από αυτήν τη χώρα για τα επόμενα 30 χρόνια, όπως έγινε αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο».