Η Χιλή αντιμετωπίζει εδώ και 13 χρόνια μία μεγάλη ξηρασία με αποτέλεσμα να έχει σημαντικό πρόβλημα σε πόρους νερού.

Μέχρι το τέλος του 2021, το τέταρτο πιο ξηρό έτος που έχει καταγραφεί, πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού των 19 εκατομμυρίων της Χιλής ζούσε σε περιοχή που έπασχε από «σοβαρή λειψυδρία» και τον Απρίλιο ανακοινώθηκε ένα άνευ προηγουμένου σχέδιο σχετικά με την κατανάλωση νερού για την πρωτεύουσα, το Σαντιάγο.

Σε εκατοντάδες αγροτικές κοινότητες στο κέντρο και στα βόρεια της χώρας, οι Χιλιανοί αναγκάζονται να στηρίζονται σε βυτιοφόρα έκτακτης ανάγκης για την παράδοση πόσιμου νερού.

«Το νερό έχει γίνει ζήτημα εθνικής ασφάλειας – είναι τόσο σοβαρό», είπε ο Πάμπλο Γκαρθία-Τσεβέσιτς, Χιλιανός υδρολόγος που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα στον Guardian. «Είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά. Αν δεν το λύσουμε αυτό, τότε το νερό θα είναι η αιτία της επόμενης εξέγερσης» πρόσθεσε.

Η κρίση του νερού στη Χιλή ήταν από τα κύρια αιτήματα όταν το 2019, εκατομμύρια διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους για να απαιτήσουν από τη χώρα να αντιμετωπίσει τις παγιωμένες ανισότητες.

Συγκεκριμένα, ανάμεσα στα αιτήματά τους, τα οποία κυμαίνονταν από καλύτερες συντάξεις έως μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης, υπήρχε και το σύνθημα «δεν είναι ξηρασία, είναι κλοπή».

Πολλοί ζήτησαν να ξαναγραφτεί ο νόμος για το νερό του 1981 της Χιλής, ένα κατάλοιπο της δικτατορίας του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-1990) που κατοχυρώνει ένα από τα πιο ιδιωτικοποιημένα συστήματα ύδρευσης στον κόσμο, επιτρέποντας στους ανθρώπους να αγοράζουν και να πουλούν την διανομή του νερού σαν να είναι μετοχές.

Η Χιλή είναι επίσης η μόνη χώρα στον κόσμο που λέει συγκεκριμένα στο σύνταγμά της ότι τα δικαιώματα για το νερό αντιμετωπίζονται ως ιδιωτική ιδιοκτησία.

Πριν από την εκλογή του πέρυσι, ο Γκάμπριελ Μπόριτς, ο προοδευτικός νέος πρόεδρος της Χιλής, υποσχέθηκε ένα πράσινο μέλλον για τη χώρα, δίνοντας έμφαση στην προστασία και την αποκατάσταση των υδρολογικών κύκλων.

Ο Μπόριτς, σηματοδότησε την πρόθεσή του διορίζοντας μια διάσημη επιστήμονα του κλίματος, τη Μάισα Ρόχας, ως υπουργό Περιβάλλοντος.

Μόλις 50 χιλιόμετρα νότια του Σαντιάγο, η λίμνη Aculeo -κάποτε τουριστική εστία- εξαφανίστηκε από τον χάρτη σε λιγότερο από μια δεκαετία, εξαφανίστηκε εντελώς το 2018.

Μια πρόσφατη εργασία – έρευνα, της οποίας ο ένας συγγραφέας ήταν ο Γκαρσία Τσεβέσιτς , διαπίστωσε ότι η πώληση των δικαιωμάτων νερού, η αύξηση του τοπικού πληθυσμού και η κλιματική αλλαγή συνδυάστηκαν για να στεγνώσουν εντελώς τη λίμνη.

«Δυσκολεύομαι πολύ να πω την “πρώην λίμνη”», είπε η Τζένι Κάρου, τοπική ακτιβίστρια για το νερό στον Guardian.

Στην ακμή της τη δεκαετία του 1990, η λίμνη στο Aculeo – που σημαίνει «εκεί που συναντώνται τα νερά» στη γλώσσα των ιθαγενών Mapudungun – είχε ένα πλωτό μπαρ που εξυπηρετούσε παραθεριστές και βάρκες διέσχιζαν τη λιμνοθάλασσα όλο το καλοκαίρι.

«Εδώ μεγάλωσα», είπε η Κάρου, «Με πονάει που η λίμνη δεν είναι πια εκεί, που τα δέντρα ξεραίνονται και τα πουλιά έχουν φύγει».

Το 2010, τα δικαιώματα για το νερό που τροφοδοτεί τη λίμνη αποκτήθηκαν νόμιμα από μεγάλες γεωργικές φυτείες και ιδιωτικά κτήματα, τα οποία διέλυσαν τους κύριους παραπόταμους. Οι κοιλάδες γύρω από τη λεκάνη πέρασαν από ετήσιες καλλιέργειες σε εξοχικές κατοικίες και φυτείες οπωροφόρων δέντρων με ένταση νερού.

Καθώς η περιοχή πέρασε από τη γεωργία στον τουρισμό και στη συνέχεια έπεσε σε απότομη παρακμή, οι ντόπιοι αναγκάστηκαν να βρουν δουλειά στα θέρετρα διακοπών ή να μετακομίσουν στο Σαντιάγο.

«Προμήθευα όλες τις αγορές και τις κοινότητες της περιοχής», είπε ο Αλφόνσο Ορτιθ, ένας αγρότης που κάποτε απασχολούσε πολλούς εργάτες για να καλλιεργούν καρπούζια, κολοκύθες, καλαμπόκι και πορτοκάλια χρησιμοποιώντας νερό από τη λιμνοθάλασσα.

«Η γεωργία εδώ έχει πεθάνει. Δεν έχει μείνει τίποτα», είπε.

Η οικονομία της Χιλής, η μεγαλύτερη κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Νότιας Αμερικής, βασίζεται σε βιομηχανίες που καταναλώνουν νερό, κυρίως εξορύξεις, δασοκομία και γεωργία.

Υποστηριζόμενο από το σύστημα ιδιωτικών δικαιωμάτων, περίπου το 59% των υδάτινων πόρων της χώρας αφιερώνεται στη δασοκομία, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μόλις το 3% του ΑΕΠ της Χιλής.

Ένα άλλο 37% προορίζεται για τον αγροτικό τομέα, δηλαδή μόνο το 2% του νερού της Χιλής προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση.

«Αν εκτρέψουν το ποτάμι σας για να καλλιεργήσουν φρούτα και αβοκάντο για να τα πουλήσουν σε ξένους – και τώρα σας φέρνουν νερό με βυτιοφόρα – πώς θα σας φαινόταν;» ρώτησε ο Γκαρθία-Τσεβέσιτς. «Είναι ταπεινωτικό και αναξιοπρεπές».

«Υπάρχει ένα θεμελιώδες πρόβλημα εδώ: ο τελικός στόχος για το νερό μας είναι να βγάλουμε χρήματα, όχι να ευημερούμε για τους ανθρώπους», είπε η Τζένι Κάρου.

Τον Απρίλιο, ο Πρόεδρος Μπόριτς υπέγραψε μια μεταρρύθμιση στον κώδικα υδάτων του 1981, η οποία παρέμενε στο Κογκρέσο για 11 χρόνια. Δηλώνει το νερό δημόσιο αγαθό για ανθρώπινη χρήση και αναγνωρίζει την κλιματική αλλαγή ως απειλή για τη διαθεσιμότητα νερού της Χιλής.

Επιπλέον, προχωρά ακόμη περισσότερο στην αναθεώρηση της σχέσης της Χιλής με τους πόρους της, δηλώνοντας ότι το νερό πρέπει να προστατεύεται σε όλες τις καταστάσεις και φάσεις του, καθώς και δηλώνοντας ότι είναι απαραίτητο για τη ζωή και τη φύση.

«Κάθε μέρα στη Χιλή παραβιάζεται το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό», είπε η Καρολίνα Βίλζεζ η οποία εξελέγη στο συνταγματικό συνέδριο της χώρας τον Μάρτιο του 2021. «Γι’ αυτό είναι τόσο θεμελιώδες αυτό που έχουμε βάλει στο σύνταγμα – πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε το νερό μας».

Το προσχέδιο θα τεθεί σε δημοψήφισμα στις 4 Σεπτεμβρίου.

«Πρέπει να πατήσουμε τα φρένα και να αναλάβουμε την ευθύνη για όλα τα λάθη που έχουν ήδη διαπραχθεί», είπε ο Γκαρθία-Τσεβέσιτς. «Αν όχι, οι συνέπειες θα είναι τραγικές» πρόσθεσε.

*Με πληροφορίες από The Guardian