Ένα ντοκιμαντέρ που εκθέτει τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Πολωνίας έχει μετατρέψει τη θρησκεία σε βασικό ζήτημα πριν από τις ευρωεκλογές, ενώ ο γενικός εισαγγελέας της χώρας διέταξε κατεπείγουσα έρευνα για τα εγκλήματα που περιγράφονται.

Το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Απλώς μη το πεις σε κανένα», του ανεξάρτητου δημοσιογράφου Τόμας Σεκίλσκι παρουσιάζει τις μαρτυρίες θυμάτων παιδόφιλων ιερέων και κατηγορεί την ιεραρχία της καθολικής εκκλησίας για τη χαλαρή αντιμετώπιση των ιερέων που κατηγορούνται για παιδοφιλία, την απουσία κυρώσεων εναντίον τους, ενώ θέτει και το ζήτημα της έλλειψης αντίδρασης από τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β’.

Αναρτήθηκε το περασμένο Σάββατο στο YouTube συγκεντρώνοντας εκατομμύρια views σε διάστημα ωρών και προκαλώντας σοκ στην κοινωνία, σε μια χώρα, μάλιστα, όπου η πλειονότητα των 38 εκατομμυρίων κατοίκων είναι καθολικοί πιστοί και η εκκλησία είναι βασικός πολιτικός παίκτης.

Ο ρόλος της εκκλησίας στην Πολωνία είναι κάτι περισσότερο από καθαρά θρησκευτικός, καθώς η ίδια βλέπει τον εαυτό της ως τη δύναμη που υπερασπίστηκε το έθνος σε περιόδους καταπίεσης και που τώρα έχει φυσιολογικά τεράστια επιρροή στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό, στον νόμο και στην πολιτική. Έτσι, το σκάνδαλο πήρε γρήγορα πολιτική διάσταση.

Για τον λόγο αυτό και σύμφωνα με τους αναλυτές το ντοκιμαντέρ ενδέχεται να επιφέρει σοβαρό πλήγμα στο συντηρητικό κυβερνών κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), που βρίσκεται στην εξουσία από το 2015 και τονίζει τη στενή του σχέση με την καθολική εκκλησία.

Ενδεικτική της σοβαρότητάς του και μάλιστα δυο εβδομάδες πριν τις ευρωεκλογές είναι η πρώτη δήλωση του επικεφαλής του PiS Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, λίγες ώρες μετά την προβολή του. Χωρίς να σχολιάσει άμεσα το ντοκιμαντέρ ο Κατσίνσκι δήλωσε ότι οι δράστες σεξουαλικών επιθέσεων εναντίον ανηλίκων θα τιμωρούνται αυστηρά, ακόμη κι αν πρόκειται για ιερείς ή διάσημους. «Είμαστε έτοιμοι να τροποποιήσουμε τον ποινικό κώδικα, κάτι που σημαίνει ότι αυτό το έγκλημα (η παιδεραστία) θα τιμωρείται πολύ αυστηρά (…) δεν θα υπάρχει αναστολή στις ποινές, θα υπάρχουν αυστηρές ποινές, ίσως και έως και 30 χρόνια κάθειρξη», τόνισε ο Κατσίνσκι.

Η ανακοίνωση του Κατσίνκσι έγινε εν μέσω έντασης που ξέσπασε αμέσως μεταξύ των φιλελεύθερων, που πιστεύουν ότι η εκκλησία έχει μεγάλη εξουσία στην Πολωνία, και τους συντηρητικούς, που θεωρούν ότι η καθολική πίστη είναι βασικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας και ότι η επιρροή της πρέπει να διαφυλαχθεί.

Σύμφωνα και με το δημοσίευμα του Politico, το κυβερνών κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) διατηρεί μια στενή συμμαχία με την πλειοψηφία των Πολωνών επισκόπων. Πολλοί ιερείς, ειδικά σε μικρότερες πόλεις και χωριά, συχνά επικροτούν και βοηθούν το κόμμα. Γι αυτό και πριν κυκλοφορήσει το ντοκιμαντέρ σε μια προεκλογική συγκέντρωση ο ηγέτης του PiS και ο de facto κυβερνήτης της Πολωνίας, δήλωσε: «´Οποιος σηκώνει ένα χέρι ενάντια στην εκκλησία, θέλοντας να την καταστρέψει, σηκώνει χέρι εναντίον της Πολωνίας. Δεν υπάρχει Πολωνία χωρίς την εκκλησία».

Ένας από τους ιερείς που κατονομάζονται είναι ο Φραντσιζέκ Τσιμπούλα (δεν βρίσκεται πια εν ζωή) ο οποίος ήταν ο πνευματικός του Λεχ Βαλέσα από το 1980 έως το 1985, όταν εκείνος ίδρυσε το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» και ηγήθηκε του αντικομμουνιστικού αγώνα στη χώρα μέχρι την κατάρρευση του κομμουνιστικού κόμματος.

«Είμαι τόσο ξαφνιασμένος που δεν ξέρω τι να πω. Εάν γνώριζα δεν θα επέτρεπα τέτοια πράγματα να συμβαίνουν» δήλωσε ο πρώην πρόεδρος της Πολωνίας.

Δεδομένων των εξελίξεων είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον πως θα τοποθετηθούν οι ψηφοφόροι. Μάλιστα όταν το αντίπαλο δέος είναι ο πρώτος ανοιχτά gay πολιτικός της Πολωνίας και πρώην δήμαρχος της πόλης Σλούπσκ, Ρομπέρ Μπίέντρον, ο οποίος ξεκίνησε ένα νέο προοδευτικό, φιλευρωπαϊκό πολιτικό κόμμα με το όνομα Άνοιξη, με σκοπό να ασκήσει έντονη αντιπολίτευση, απέναντι στο κυβερνών κόμμα που ανήκει στον χώρο της δεξιάς, εν όψει των φετινών εθνικών και ευρωπαϊκών εκλογών. Μεταξύ άλλων υποσχέθηκε, επίσης, να διαχωρίσει την πολιτική από την εκκλησία, η οποία έχει σημαντική επιρροή στη βαθιά καθολική χώρα.

Μια μελέτη του 2018 του ερευνητικού κέντρου Pew σχετικά με τις θρησκευτικές πρακτικές διαπίστωσε ότι υπήρχε μια διαφορά 23 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ των νέων και των ηλικιωμένων όσον αφορά τη σημασία της θρησκείας στη ζωή τους – το μεγαλύτερο χάσμα και των 45 χωρών που ερευνήθηκαν.

Η πολιτική της θρησκείας

Οι κατηγορίες, οι καταγγελίες και οι έρευνες για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από Καθολικούς ιερείς άρχισαν να εμφανίζονται στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Την δεκαετία του 1990, οι περιπτώσεις άρχισαν να εμφανίζονται στο φως της δημοσιότητας σε χώρες όπως την Ιρλανδία, τον Καναδά, την Αυστραλία, και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια σειρά τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ της δεκαετίας του 1990, συνέβαλε στο ξετύλιγμα του μαύρου κουβαριού και από το 2010 αυτό έφτασε στην Ευρώπη και την Αυστραλία.

Από το 2001 έως το 2010, η Αγία Έδρα, το κεντρικό διοικητικό όργανο της Καθολικής Εκκλησίας, εξέτασε καταγγελίες σχετικές με παιδική σεξουαλική παρενόχληση που αφορούν περίπου 3.000 ιερείς. Οι περιπτώσεις αυτές αποτυπώνουν ένα παγκόσμιο μοτίβο μακροχρόνιας σεξουαλικής κακοποίησης, δύσκολο να μετρηθεί. «Σεξουαλική κακοποίηση υπάρχει παντού όπου η Καθολική Εκκλησία διαθέτει οργανωμένες δομές», λέει στη Deutsche Welle ο ιερέας Χανς Τσόλνερ, γερμανός θεολόγος, ψυχολόγος και πρόεδρος του Κέντρου Παιδικής Προστασίας στο παπικό Πανεπιστήμιο Γκρεγκοριάνα της Ρώμης.

Τα δεκάδες σκάνδαλα που αποκαλύφθηκαν σε πολλές χώρες, τα χιλιάδες -κανείς δεν ξέρει πόσα- θύματα οδήγησαν πριν δυο μήνες την Καθολική Εκκλησία στην πρώτη στην ιστορία της, Σύνοδο-ομολογία για το σκοτεινό μυστικό, για την παιδεραστία και τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, που επιμελώς συγκαλύφθηκε συστηματικά επί δεκαετίες τώρα. Η ομερτά έσπασε αλλά λογική εξήγηση επίσημα δεν δόθηκε, ούτε το κακό νικήθηκε. Πολλοί νέοι  έφτασαν στη Ρώμη για να διηγηθούν την ιστορία τους, αλλά οι οργανώσεις των θυμάτων δεν ικανοποιήθηκαν από τις υποσχέσεις του Πάπα Φραγκίσκου, χαρακτηρίζοντας το αποτέλεσμα, λόγια του αέρα.

«Δεν υπάρχουν επαρκείς εξηγήσεις για αυτές τις κακοποιήσεις ανήλικων παιδιών. Ταπεινά και θαρραλέα πρέπει να παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το κακό» είπε μεταξύ άλλων ο Πάπας Φραγκίσκος.

Στην ομιλία του προς τους σχεδόν 200 ηγέτες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που είχαν συγκεντρωθεί στη Ρώμη, ο Ποντίφικας χαρακτήρισε «τερατώδες» και «μυστήριο του κακού» το φαινόμενο των παιδόφιλων ιερέων, παραδέχτηκε ότι «προστατέψαμε παιδεραστές κληρικούς», υποστήριξε πως «ένας ιερέας ο οποίος ευθύνεται για σεξουαλικές παρενοχλήσεις είναι όργανο του Σατανά», ξεκαθάρισε ότι «στο μέλλον δεν πρόκειται να υπάρξει ανοχή για καμία απολύτως κακοποίηση των ανηλίκων» και έκανε έκκληση για μια συνολική μάχη ενάντια σε ένα έγκλημα που πρέπει να «σβηστεί από το πρόσωπο της γης».

Νέες έρευνες, νέες αφηγήσεις για την Εκκλησία στην Ευρώπη

Εν τω μεταξύ, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη που δημοσίευσε πρόσφατα το Ινστιτούτο Pew Research για τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης, την καταβολή χρημάτων για την Εκκλησία και την πίστη των πολιτών στο Θεό.

Οι εκκλησιαστικοί φόροι θεωρούνται σε γενικές γραμμές ένας από τους λόγους που αρκετοί πολίτες κυρίως στην δυτική Ευρώπη αναθεώρησαν τη στάση τους απέναντι στη θρησκεία κυρίως τα χρόνια της κρίσης. Πράγματι, οι υποχρεωτικοί φόροι που καλούνται να πληρώσουν πολλοί Ευρωπαίοι συνδέονται άμεσα με την τάση που καταγράφηκε -την τελευταία δεκαετία- να απομακρύνονται από την πίστη τους, πράγμα το οποίο αποδεικνύουν και οι σχετικές έρευνες που έχουν εκπονηθεί. Ωστόσο, συνολικά οι χώρες στις οποίες ο εκκλησιαστικός φόρος είναι υποχρεωτικός δεν είναι λιγότερο θρησκευόμενες από αυτές που δεν έχουν επιβάλει αντίστοιχο φόρο.

Μεταξύ των 15 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα, έξι πληρώνουν αναγκαστικούς φόρους χρηματοδοτώντας στην ουσία τις δραστηριότητες και τις υποδομές της Εκκλησίας. Πρόκειται για τις: Αυστρία, Δανία, Φινλανδία, Γερμανία, Σουηδία και Ελβετία. Ως εκ τούτου, ενώ οι περισσότεροι εγγεγραμμένοι μέλη των εκάστοτε Εκκλησιών είναι χριστιανοί -με εξαίρεση λίγες περιπτώσεις- όσοι δεν επιθυμούν να πληρώνουν άλλο φόρους μπορούν να το πράξουν, η Εκκλησία όμως αμέσως θα τους διαγράψει.

Ακόμα ένα από τα συμπεράσματα της έρευνας που αξίζει να επισημανθεί είναι πως σε όλες από τις 15 χώρες που ερωτήθηκαν για την έρευνα, λιγότεροι άνθρωποι λένε ότι είναι επί του παρόντος χριστιανικοί παρόλο που μεγάλωσαν με τα χριστιανικά πρότυπα από τους γονείς τους.

Σε άλλη διεθνή έρευνα από το ίδιο ινστιτούτο και που έλαβε χώρα σε 12 ευρωπαϊκές χώρες, έδειξε ότι η πορεία της γηραιάς ηπείρου προς μια μεταχριστιανική κοινωνία, στην οποία η πλειονότητα των νέων δεν ακολουθεί την θρησκεία, είναι πλέον γεγονός.

Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι παράλληλα διατυπώνεται μια ακροδεξιά αφήγηση που βλέπει επιθέσεις σε χριστιανικές εκκλησίες, οργανωμένο σχέδιο και πιθανή σύγκρουση θρησκειών στην Ευρώπη.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι μία θρησκευτική σύγκρουση θα ήταν ότι χειρότερο θα μπορούσε να ζήσει η Ευρώπη μετά τον Μεσαίωνα.