O πλέον σίγουρος και γρήγορος τρόπος να ξεφορτωθείς τον αχώνευτο γείτονα, συνάδελφο ή συγγενή στην Τουρκία, από την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 και μετά, είναι να πας στις αρχές και να τον καταγγείλεις ότι είναι «γκιουλενιστής». Ακόμη και στην απίθανη περίπτωση που την γλιτώσει, η ταλαιπωρία θα είναι τόσο μεγάλη που θα νιώσεις την αγαλλίαση που πάντα επιθυμούσες.

Αν και ακούγεται φαιδρό, ωστόσο αυτή είναι η, ταυτόχρονα τραγική, πραγματικότητα στην Τουρκία σήμερα. Το «φάντασμα» του Φετουλάχ Γκιουλέν, κληρικού, πρώην ιμάμη και νυν πολιτικού, ιδρυτή του ιδιότυπου πολιτικο-ιρλαμιστικού κινήματος που φέρει το όνομά του (αν και στην Τουρκία είναι περισσότερο γνωστό ως Χιζμέτ), στενού συμμάχου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μέχρι και το 2013, νυν διαφυγόντα στις ΗΠΑ και προστατευόμενου από αυτήν και πάμπλουτου επικεφαλής εκατοντάδων «σχολών» σε όλο τον κόσμο – υπολογίζονται από 600 έως και 1.000 σε περίπου 100 χώρες συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ – τις οποίες υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της τουρκικής ΜΙΤ «δείχνουν» ως «βιτρίνα» της CIA, «πλανάται» πάνω από την Τουρκία, «στοιχειώνοντας» ακόμη περισσότερο την, ήδη αποδιαρθρωμένη, κοινωνική συνοχή.

Στην πραγματικότητα, το «κυνήγι μαγισσών» που έχει εξαπολύσει ο Ερντογάν με πρόσχημα την «διείσδυση» του «γκιουλενισμού» στην κρατική δομή και τον στρατό, συμπληρώνει το διαχρονικό πογκρόμ εναντίον της Αριστεράς, των κινημάτων και των Κούρδων. Η διαφορά είναι, ότι ο Ερντογάν, με το γκιουλενικό πρόσχημα, βρήκε μια καταπληκτική ευκαιρία να προχωρήσει σε ευρείας κλίμακας εκκαθαρίσεις όσων θεωρεί αντιπάλους του σε δομές – όπως το Δημόσιο και ο στρατός – που η Αριστερά και η κινηματική κουρδική αντίσταση έτσι κι αλλιώς δεν είχαν πρόσβαση.

‘Ετσι, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, οι τουρκικές φυλακές γέμισαν με δασκάλους, καθηγητές, αστυνομικούς, στρατιωτικούς, γιατρούς, δικαστικούς και κάθε λογής δημόσιο και κρατικό λειτουργό, αλλά και πολίτη, σε ένα άνευ προηγουμένου πογκρόμ συλλήψεων. Αυτή την περίοδο στην Τουρκία ολοκληρώνονται εκατοντάδες δίκες με την κατηγορία της συμμετοχής στην απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Ερντογάν που εκδηλώθηκε τα ξημερώματα της 16ης Ιουλίου του 2016.

Η τουρκική κυβέρνηση, η οποία επέζησε του πραξικοπήματος εν πολλοίς άθικτη, κατηγόρησε τον Γκιουλέν ως τον αρχι-πραξικοπηματία  και δεσμεύτηκε να «ξεριζώσει» το θρησκευτικό κίνημά του. Σύμφωνα με το Foreign Policy, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, οι αρχές να βάλουν λουκέτο σε περίπου 800 επιχειρήσεις, 1.100 ιδιωτικά σχολεία, 850 φοιτητικές εστίες και 1.400 κοινωφελείς οργανώσεις. Έχει φυλακίσει πάνω από 38.000 ανθρώπους και απέλυσε πάνω από 100.000 δημόσιους λειτουργούς από την αστυνομίας, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και την υγεία. Οι εργαζόμενοι στον κόσμο των επιχειρήσεων, των χρηματοοικονομικών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης βρίσκονται επίσης εν μέσω ασφυκτικού κλοιού.

Η διείσδυση και η επέκταση

Το Foreign Policy σημειώνει, ότι όπως πολλά ισλαμικά κινήματα,  έτσι και οι γκιουλενιστές κέρδισαν την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη των πολιτών παρέχοντας υπηρεσίες. Σύμφωνα με τις τουρκικές αρχές, οι έρευνες στον απόηχο της απόπειρας πραξικοπήματος έδειξαν ότι ο έλεγχος του κινήματος στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών ήταν αξιοσημείωτος, αν και διέφερε ανάλογα με την περιοχή.

Για να διαπιστώσει πόσο πραγματικά βαθιά ή όχι ήταν η επιρροή του κινήματος του Γκουλέν, το Foreign Policy μελέτησε τα δημοσιοποιημένα δεδομένα σχετικά με τις εκκαθαρίσεις για να χαρτογραφήσει και να μετρήσει το μέγεθος του Χιζμέτ σε όλη την τουρκική επικράτεια των 900 και πλέον περιφερειών. Χρησιμοποίησε επίσης δεδομένα από τις επίσημες κυβερνητικές ιστοσελίδες σχετικά με τις κατά τόπους δημόσιες επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας και της θρησκευτικής υποδομής, καθώς και στοιχεία σχετικά με τις επιχειρηματικές ενώσεις και τα θρησκευτικά – εκτός των γκιουλενικών – κληροδοτήματα, καθώς και πληροφορίες από την απογραφή και τις εκλογές.

Από αυτή την έρευνα προέκυψε, ότι η παρουσία των γκιουλενιστών σε διάφορους τομείς δημόσιων υπηρεσιών κυμάνθηκε από 1,5% έως 11,3% στο σύνολο των δημοσίων υπαλλήλων. Η παρουσία τους στην εκπαίδευση ήταν περισσότερο εντυπωσιακή, με επιρροή στο 18% όλων των ιδιωτικών εστιών και στο 11% όλων των ιδιωτικών σχολείων. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνδέονται με το κίνημα γνώρισαν εντυπωσιακή ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου και απέκτησαν φήμη για την αποφοίτηση σπουδαστών με υψηλές επιδόσεις. Το κίνημα τόνισε κυρίως τον συνδυασμό θρησκευτικής και επιστημονικής κατάρτισης και ήταν γνωστό ότι χρησιμοποίησε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ως τρόπο να κερδίσει την πίστη πολλών νέων ανθρώπων και να διαδώσει τις ιδέες του.

Μεταξύ των υψηλόβαθμων αξιωματούχων της κρατικής γραφειοκρατίας, οι γκιουλενιστές φαίνεται να έφτασαν το 30% του δικαστικού σώματος και το 50% της αστυνομίας, καθιστώντας αυτούς τους δύο τομείς ως, κατά τα φαινόμενα, τους περισσότερο διαβρωμένος από το γκιουλενικό δίκτυο.

Όσον αφορά τις γεωγραφικές επεκτάσεις, η παρουσία του κινήματος ήταν υψηλότερη στην Ανατολία και στην περιοχή του Αιγαίου. Αυτό αποτέλεσε έκπληξη για τους συντάκτες της μελέτης, αφού μέχρι την εκπόνησή της θεωρούνταν ότι οι συντηρητικές περιοχές ήταν πιο ευνοϊκά διατεθειμένες στην παροχή υπηρεσιών από ισλαμιστές.

Ωστόσο, όπως σημειώνει το δημοσίευμα, οι διαφορές στην γεωγραφική επιρροή του κινήματος δεν σχετίζονται με το επίπεδο και την ποιότητα της κρατικής παρουσίας ή απουσίας. Δηλαδή, το κίνημα δεν φαίνεται να αναπτύσσεται «αναγκαστικά» εκεί που θα περίμενε λογικά κανείς, δηλαδή όπου απουσιάζουν οι κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες καλύπτοντας το κενό τους, αλλά η διασπορά του φαίνεται να συνδέεται με την παρουσία επιχειρηματικών ελίτ που ήταν ενεργά συνδεδεμένες με το κίνημα. Αυτό έχει νόημα, διότι πολλά στοιχεία πριν από το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 δείχνουν ότι ο Γκιουλέν, από τα πρώτα χρόνια του κινήματός του, υποστήριξε την καπιταλιστική, ελεύθερη οικονομία της αγοράς ως τρόπο να παράγει πλούτο που θα μπορούσε να διοχετευθεί στην παροχή υπηρεσιών, μέσω του κινήματός του φυσικά.

Καπιταλισμός… αλα Ισλάμ

Η μετριοπαθής εκδοχή του γκιουλενικού Ισλάμ, με την ανοχή έναντι των άλλων θρησκειών και τον διάλογο με την Δύση, αλλά και οι απόψεις του ίδιου του Γκιουλέν – ειδικά από την στιγμή της διαφυγής του στις ΗΠΑ – οι οποίες, στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής ταυτίζονται ουσιαστικά με αυτές της Ουάσιγκτον, προσδίδουν στο κίνημα μια εκπληκτική πολιτική, θρησκευτική και οικονομική ικανότητα ευελιξίας. Ως εκ τούτου, σημειώνει το Foreign Policy, το κίνημα του Γκιουλέν είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός χώρου συνύπαρξης του καπιταλισμού με τη θρησκευτική ευσέβεια. Οι επιχειρηματίες θα μπορούσαν να είναι ταυτόχρονα ευλαβείς και προσεκτικοί, αλλά και να επωφεληθούν επίσης από την οικονομική απελευθέρωση της Τουρκίας στη δεκαετία του 1980, η οποία προώθησε την επιχειρηματικότητα. Μελετητές όπως ο Γκάμπριελ Πίρικι, συνέκριναν τον ρόλο του κινήματος στην κινητοποίηση ευσεβών επιχειρηματιών, με το ρόλο που διαδραμάτισε ο Προτεσταντισμός στην επικράτηση του καπιταλισμού στον χριστιανικό κόσμο.

Από νωρίς, το κίνημα του Γκιουλέν χρησιμοποίησε προϋπάρχοντες θρησκευτικούς κύκλους διαλόγου, γνωστούς ως «σοχμπέτ», ως μέσο για να φέρει σε επαφή μεταξύ τους θρησκευόμενους επιχειρηματίες, με στόχο να κλείσουν εμπορικές συμφωνίες και να προωθηθούν επιχειρηματικές συνεργασίες. Σε αντάλλαγμα, το κίνημα λάμβανε γαλαντόμες δωρεές, οι οποίες ουσιαστικά λειτουργούσαν ως ένα είδος πριμοδότησης που επέτρεπε στους επιχειρηματίες να επωφεληθούν από τα δίκτυα του κινήματος, τα οποία, εκ των πραγμάτων, λειτουργούσαν και ως δίκτυα επιχειρηματικής προώθησης. Ταυτόχρονα, οι επιχειρηματικές ενώσεις προσέφεραν στο κίνημα ένα θεσμοθετημένο περιβάλλον για τη συνέχιση αυτών των συναντήσεων και λειτουργούσαν ως σημεία επαφής για εν δυνάμει μέλη.

Το Foreign Policy σχολιάζει, πως οποιαδήποτε κυβέρνηση θα είχε λόγο ανησυχίας εάν μια ομάδα με μη δημοκρατικά κίνητρα, όπως το κίνημα του Γιουλέν, έφτασε σε τέτοια τεράστια ικανότητα οργάνωσης και παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Η περίπτωση του κινήματος Γκιουλέν δείχνει επίσης ότι η διασφάλιση της πολιτικής ελευθερίας και των κοινωνικών δικαιωμάτων από το κράτος, η εξάλειψη των διακρίσεων στην επιχειρηματικότητα και τη δημόσια διοίκηση είναι πολύ σημαντική προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κανένα τέτοιο κίνημα δεν θα αποκτήσει τον έλεγχο αυτών των τομέων.

Η Τουρκία θα πρέπει να το έχει αυτό κατά νου δεδομένου ότι αντιμετωπίζει πολλαπλές κρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών αναταραχών από μια εξασθενημένη λίρα και απειλές για την ασφάλεια από τις συνεχιζόμενες συγκρούσεις στη Συρία και το Ιράκ.